Archikatedra św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Widok z ulicy Katedralnej

Katedra na przełomie XIX i XX w.

projekt renowacji Archikatedry wg Hugona Hartunga, ok.1910

Archikatedra Wrocławska pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela - gotycki kościół na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu, kościół biskupi archidiecezji wrocławskiej.

Pierwszy murowany kościół w miejscu obecnej katedry powstał jeszcze w połowie X w., była to kamienna budowla jednonawowa z transeptem i apsydą. Po roku 1000 w związku z założeniem biskupstwa został zastąpiony wiekszą budowlą przedromańską w formie trójnawowej bazyliki filarowej z kryptą i wieżami w części wschodniej. Ta pierwsza katedra uległa zniszczeniu w czasie reakcji pogańskiej i najazdu czeskiego w latach 30. XI w..

W miejscu zniszczonej katedry zbudowano w czasach Kazimierza Odnowiciela nową, zmieniając nieco kierunek osi podłużnej. Nowa kamienna świątynia była trójnawowa z krótkim transeptem.

Budowę okazalszej, romańskiej katedry dla biskupstwa wrocławskiego podjął na wrocławskim Ostrowie Tumskim w 1158 biskup Walter z Malonne z wykorzystaniem znacznej części murów poprzedniego kościoła. Dwuwieżową trójnawową bazylikę z transeptem ukończono w 1180, a poświęcił ją biskup Żyrosław II. Długość katedry wynosiła wówczas 48,5 m, zaś szerokość - 24,5 m. Z budowli tego okresu w Muzeum Archidiecezjalnym przechowywane się liczne fragmenty, a pod posadzką prezbiterium zachowały się pozostałości krypty.

Neogotycki portal główny Archikatedry

Północny portal, chór cesarski i latarnia zmarłych

Wieże zachodnie w nocnej iluminacji

W następnych dziesięcioleciach nastąpiła realizowana w kilku etapach gotycka przebudowa. W latach 1244 – 1272 biskup Tomasz I rozbudował katedrę od wschodu o prosto zamknięty ceglany chór z obejściem w stylu gotyku katedralnego, nad narożami obejścia ulokowano dwie niewielkie wieże, które pozostały nieukończone do dziś. Elewacja wschodnia otrzymała wielkie okno przeźroczowe, także w szczycie ulokowano okno poddasza. Prezbiterium nakryto sklepieniami sześciodzielnymi. W XIV wieku zbudowano, po wyburzeniu naw romańskich - za sprawą biskupa Nankiera - od zachodu nawę główną i od południowego wschodu zakrystię w stylu gotyku redukcyjnego. Nowe nawy zaczęto budować od zachodu, otaczając murami stare nawy romańskie, popełnono jednak błąd i oś nawy głównej przesunięta jest od osi prezbiterium o kilkanaście centymetrów, co jest widoczne do dziś w postaci uskoku w południowej zewnętrznej ścianie katedry. Kolejnym etapem była ulokowana za obejściem kaplica mariacka, zwana też małym chórem, dzieło mistrza Pieszki z lat 1354-1368. Z kolei kaplice boczne i górne kondygnacje wieży północno-zachodniej wraz z hełmem powstały w wieku XV. Wieżę południowo-zachodnią zbudowano tylko do wyskokości czterech kondygnacji. Ciekawostkę stanowi szersze przęsło nawy głównej katedry powstałe w miejscu dawnego romańskiego transeptu. W 1517 biskup Jan Turzo ufundował nowy portal zakrystii, uważany za pierwsze dzieło renesansu na Śląsku.

19 czerwca 1540 pożar strawił dach, dzwony i hełm wieży północnej. Odbudowano go 16 lat później, ale już w stylu renesansowym; identyczny hełm uzyskała podwyższona w latach 1568-1580, lecz zbudowana w uproszczonych formach wieża południowa. Poważną zmianą w architekturze katedry była likwidacja uszkodzonej w pożarze ozdobnej balustrady osłaniającej rynnę dachową i podwyższenie o około metr murów prezbiterium, przez co zrównały się wysokością z nawą. We wnętrzu chóru wykonano w tynku nową renesansową dekorację. W 1633 podczas walk wojsk cesarskich ze Szwedami i wojskami sasko-brandenburskimi spłonęła wieża południowa, południowa część katedry i dach zakrystii. Zniszczenia jednak odbudowano, w 1672 dobudowano barokową kaplicę Najświętszego Sakramentu, a w latach 1680-1700 - kaplicę św. Elżbiety, którą ufundował ordynariusz wrocławski kardynał Fryderyk Hessen. W następnym okresie biskup Franciszek Ludwik Neuburg ufundował (1716-24 według proj. Fischera von Erlach) kaplicę elektorską Bożego Ciała, a w 1749 dziekan kapituły Krzysztof Runnerch - kaplicę zmarłych.

Kolejny pożar 9 czerwca 1759 zniszczył hełmy wież wraz z dzwonami, dach nad nawami, zakrystię, mały chór i organy. Zniszczenia stopniowo odbudowywano przez następne 150 lat, wieże otrzymały proste daszki namiotowe, zaś zawalony szczyt zachodni zastąpiono skromniejszym o formach klasycystycznych. W wieku XIX Karl Lüdecke dokonał przebudowy wnętrza katedry i elewacji zachodniej z przedsionkiem w stylu neogotyckim.

Dalsze prace prowadzone były w początku XX w. pod kierownictwem Hugona Hartunga, m.in. uzupełniono zniszczoną w pożarze z 1759 kamieniarkę wieży północno-zachodniej, a skromniejszą do tej pory wieżę południowo-zachodnią ozdobiono w podobny sposób. W latach 1912 i 1926 wzniesiono nowe hełmy, z czego południowy, projektu Josepha Ebersa, otrzymał formy silnie uproszczone.

Biskupstwo wrocławskie w 1930 roku zostało podniesione do rangi arcybiskupstwa i metropolii, a katedra stała się archikatedrą. Ponowna renowacja w latach 30. doprowadziła do skucia polichromii i likidacji neogotyckiego gzymsu w chórze. Piętnaście lat później, podczas oblężenia przez Armię Czerwoną twierdzy Wrocław uległo zniszczeniu aż 70% katedry. Zrujnowane zostały hełmy, dachy, sklepienia głównej nawy, spłonęły organy i malowidła, natomiast ołtarz został wywieziony(obecnie znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie). Wstępna odbudowa trwała do 1951, kiedy 29 lipca prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński dokonał ponownego poświęcenia archikatedry.

W następnych latach trwał proces odbudowywania archikatedry i uzupełniania jej wyposażenia. Od 1968 prowadzono drugi etap - konserwację architektury zewnętrznej, rekonstrukcję pokrycia dachów, kaplic, dokończenie konserwacji wnętrza. Przebudowano też szczyt zachodni, opierając się na poczynionych w toku prac konserwatorskich odkryciach, jak również odsłonięto zamurowane wschodnie okno dachowe. Przez wszystkie te lata obie wieże katedry straszyły płaskimi, pozbawionymi hełmów dachami, częściowo porośniętymi darnią. Dopiero w 1985 roku kardynał Henryk Gulbinowicz zgodził się zaakceptować projekt nowych hełmów wg propozycji architekta prof. Edmunda Małachowicza. Projekt ten uzyskał formalną akceptację służb miejskich trzy lata później i dopiero wówczas proboszcz katedry, ksiądz infułat Adam Drwięga mógł zlecić ich wykonanie. 14 sierpnia 1991 ustawiono oba siedemnastotonowe hełmy na wieżach katedry. Każdy z nich ma 37 metrów i od tej pory obie wieże mierzą po około 97 metrów wysokości. W wieży północno-zachodniej wbudowano windę umożliwiającą wjazd na galeryjkę widokową wokół hełmu.

Podczas pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Polski, 31 maja 1997 odbyła się we wrocławskiej archikatedrze uroczystość koronacji obrazu "Matki Boskiej Sobieskiej", przywiezionego tu w latach 50.