Antyutopia
Z Wikipedii
Antyutopia (utopia negatywna, dystopia) - utwór przedstawiający społeczeństwo przyszłości, którego organizacja polega na ograniczaniu wolności jednostki poprzez całkowite podporządkowanie jej dyktatorskiemu systemowi władzy. Stanowi przeciwieństwo utopii, gdyż ukazany w niej doskonały porządek społeczny opiera się najczęściej na całkowitym i totalitarnym kontrolowaniu ludzi, czyniąc z nich bezwolne przedmioty, "żywe maszyny". Granica między utopią i antyutopią nie jest jednak sztywna. W obu przypadkach utwory opisują zamknięte, wyizolowane społeczeństwa, przy czym rzeczywistość opisywana w antyutopiach jest nie do przyjęcia przez czytelnika. Najczęściej różnica ta wynika z intencji autora, który tego samego typu światy może opisać w sposób pozytywny lub negatywny.
Elementy antyutopii pojawiły się już w Podróżach Guliwera J. Swifta, rozwój zaś tej formy literackiej nastąpił w XX wieku (m.in. powieść Rok 1984 G. Orwella). Inne znane antyutopie to m.in. Nowy, wspaniały świat Aldousa Huxleya, Władca much Williama Goldinga, 451 stopni Fahrenheita Raya Bradbury'ego czy Pianola Kurta Vonneguta.
W polskiej literaturze antyutopie opisywane były w fantastycznych powieściach Limes inferior Janusza Zajdla, Powrót z Gwiazd Stanisława Lema czy w trylogii Apostezjon (Wir pamięci, Rozpad połowiczny, Mord założycielski) Edmunda Wnuka-Lipińskiego. Do antyutopii zaliczyć tez można Pożeganie jesieni Witkacego. Powieści Zajdla można interpretować jako krytykę ustroju PRL.
Warto wspomnieć o antyutopii rosyjskiej (radzieckiej), której przykładem jest powieść My (1920) Jewgienija Zamiatina, na której wzorował się G. Orwell pisząc swoją antyutopię Rok 1984 oraz Moskwa 2042 (1986) Władimira Wojnowicza, w której jedna z postaci w sposób groteskowy nawiązuje do osoby Aleksandra Sołżenicyna. Powieści antyutopijne także pisane były przez braci Strugackich, jak np. Żuk w mrowisku, Przenicowany świat, czy Ślimak na zboczu.
Zobacz też: dystopia, przegląd zagadnień z zakresu literatury, utopia.
