Łysa Góra

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy jednego z szczytów. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Łysa Góra
Opactwo Święty Krzyż na szczycie Łysej Góry
Państwo	Polska
Pasmo	Łysogóry, Góry Świętokrzyskie
Wysokość	595 m n.p.m.
Szerokość geograficzna	50°50' 28'' N
Długość geograficzna	21°03' 34'' E

Łysa Góra (Święty Krzyż, Łysiec, 595 m n.p.m.) - szczyt w Górach Świętokrzyskich, położony we wschodniej części pasma Łysogór, objęty ochroną w ramach Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Drugi szczyt (po Łysicy) pod względem wysokości w tych górach. Zbudowany z kwarcytów i łupków kambryjskich.

Na szczycie znajdują się: skalne rumowisko, charakterystyczne dla Gór Świętokrzyskich, tzw. gołoborze, ścisły rezerwat przyrody obejmujący las jodłowo-bukowy, pozostałości pogańskiego wału kultowego, opactwo pobenedyktyńskie Święty Krzyż (w jednym ze skrzydeł muzeum parku narodowego) oraz telewizyjna stacja przekaźnikowa o wysokości 134 m.

Łysa Góra stanowi ważny węzeł szlaków turystycznych w tym regionie. Rozpoczyna się tu niebieski szlak turystyczny prowadzący do Pętkowic. Przez górę przechodzi czerwony szlak turystyczny im. Edmunda Massalskiego z Gołoszyc do Kuźniak.

[edytuj] Ośrodek kultu pogańskiego

Pogański wał kultowy na Łysej Górze

Łysa Góra stanowiła w okresie wczesnego średniowiecza jeden z największych i najważniejszych ośrodków kultu pogańskiego.

Jego pozostałością jest wał kultowy, otaczający partię szczytową wzniesienia. Składa się on z dwóch części, mających kształt podkowy. Ich łączna długość wynosi ok. 1,5 km, a wysokość dochodzi do 2 m. Usypane zostały prawdopodobnie w IX-X w. z występujących tu licznie bloków kwarcytu. Zachowało się także wejście do wnętrza wału, tuż przy drodze z Nowej Słupi. Prace nad budową wału przerwano po przyjęciu chrześcijaństwa.

Na jej szczycie znajdować się miała bożnica w bałwochwalstwie żyjących Słowian, gdzie bożkom Lelum i Polelum ofiary czyniono i podług innych czczono tu bożyszcza: Świst, Poświst, Pogoda... (fragment kroniki Jana Długosza)

Przekazy kronikarzy mówią o trzech bóstwach, które miały być czczone na górze. Interesujące jest, że wybudowanej na tym miejscu świątyni chrześcijańskiej nadano wezwanie Trójcy Świętej.

Do dziś istnieją legendy o odbywających się na szczycie góry sabatach czarownic.

Zobacz: święte góry, Ślęża, Wieżyca, Rowokół, neopogaństwo, Słowianie, mitologia Słowian, Rodzimy Kościół Polski, reakcja pogańska, chrzest Polski.

[edytuj] Sanktuarium Święty Krzyż

Opactwo pobenedyktyńskie na Świętym Krzyżu

Ołtarz kościoła na Św. Krzyżu

Krypta grobowa kaplicy Oleśnickich

Według legendy opactwo benedyktyńskie założył Bolesław Chrobry w 1006. Od XIV w. nazywane Świętym Krzyżem, jako że przechowywane są tu relikwie drzewa Krzyża świętego, na którym miał umrzeć Jezus Chrystus, podarowane w XIIw. przez św. Emeryka, syna Stefana I, króla węgierskiego. Odtąd stało się jednym z najważniejszych polskich sanktuariów i celem licznych pielgrzymek.

Opactwo w ciągu swej historii było kilkakrotnie rabowane i niszczone. Podupadało i podnosiło się z upadku dzięki hojnym fundatorom. Dopiero kasata zakonu po rozbiorach przyniosła najwięcej zniszczeń. W 1819 na mocy dekretu prymasa, na podstawie bulli papieża Piusa VII, zabudowania opactwa przekazano skarbowi Królestwa Polskiego. Znajdujące się w ruinie budynki opactwa carskie władze rosyjskie przekształciły w 1864 w ciężkie więzienie, które istniało tu do 1939 (od 1918 jako polskie więzienie, odbywali w nim karę m.in. Sergiusz Piasecki i Stepan Bandera). Jednak już w 1936 przybyli tu zakonnicy Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej, którzy przejęli część klasztoru. Wybuch wojny przerwał jednak prace nad odrodzeniem klasztoru. Podczas wojny, hitlerowcy utworzyli tu obóz zagłady jeńców radzieckich, których zbiorowa mogiła znajduje się na polanie pod szczytem. W 1961 budynki po więzieniu przejął Świętokrzyski Park Narodowy.

Zespół opactwa pobenedyktyńskiego obejmuje czworobok budynków klasztornych z XIV-XV w. wraz z wirydarzem i krużgankiem, wczesnobarokową kaplicą Oleśnickich oraz poźnobarokowo-klasycystycznym kościołem. Kościół oryginalnie miał wieżyczkę, która jednak uległa zniszczeniu. Od zachodu przylega wczesnobarokowe skrzydło (obecnie Muzeum Przyrodniczo-Leśne ŚPN), a od wschodu barokowa dzwonnica i brama z XVIII w.

W krypcie kaplicy Oleśnickich złożone jest zmumifikowane ciało Jeremiego Wiśniowieckiego, które jest dostępne do oglądania.

W czerwcu 2006 r. na Świętym Krzyżu, na tysiąclecie istnienia klasztoru odbył się cykl imprez Świętokrzyskie Milenium, odwołujący się do tradycji benedyktyńskich.

Od opactwa pochodzi nazwa Gór Świętokrzyskich oraz województwa świętokrzyskiego.