Orka
Van Wikipedia
- Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel woe meugelik 't Mestreechs aan te hawte.
D'n orka (Orcinus orca) of zweerdwalvès is 'ne groete zwart-mèt-witten dolfien, dee d'n einege vertegewäördeger is vaan 't geslach Orcinus en in alle wereldzieë veurkump. Daomèt is 'r nao de mins 't meis verspreid zoegdier. D'n orka daank zie succès veurnaomelik aon zien umvangriek dieet: heer kin de meiste vèsse en zelfs kleiner ziezoegdiere ete en vertere.
Inhawd |
[bewirk] Fysieke kinmerke
Orka's zien gemekelik te herkinnen aon hun zwart-witte kläöre; ederen orka heet zien eige kläörepetroen woeraon de bieste ziech oonderein herkinne. Ze zien zwoer en gedrónge oet, en höbbe 'n opvallende rögkvin, die 't bies ziene naom zweerdwalvès gegeve heet. Mennekes weure gemekelik 9,5 meter laank en 6 ton zwoer (mèt oetsjeters tot euver de tien ton!), vruiwkes haole 8,5 meter en 5 ton. De startvin vaan d'n orka is groet en roond - oongebrukelik binne de dolfiene. Vruiwkes haole gemiddeld 'ne leeftied vaan 50 jaor, veur mennekes moot me mer daarteg jaor rekene. Sommege exemplaire koume dao evels wied bovenoet.
[bewirk] Gedraag
[bewirk] Sociaol klassering
Orka's koume zoewel in residente es in trèkkende grope veur. Bij de residente grope hiers 'n taomelik strèng hiërarchie. Da basiseinheid is de familie, die door 'n matriarch en häör aofstammelinge gevörmp weurt. De matriliniair familie weurt in vruiwlike lien veurtgezat (de kinder vaan de zäöns goon bij 'n ander familie hure) en ze blijf intak tot 't vruiwke störf. De families blieve es regel intak; 'n inkel bies verliet de groop allein tiedelik (veur huugstes e paar oor) um te pare of um ete te zeuke, en oetsleting vaan e lid kump veur zoewied bekind neet veur. E paar families same vörme 'n sjaol. De gemiddelde sjaol besteit oet 18 diere; de groets bekinde sjaol had 49 exemplaire. De diere oet ein sjaol spreke es regel 'tzelfde dialek (zuug oonder) en bestoon oet verwante families; waorsjijnlik de reste vaan 'n door aofsterve vaan 'n matriarch oetereingevalle familie. De versjèllende families binne 'n sjaol goon dèkser oeterein, veur daog of weke, veural um te fouragere. E paar sjaole gropere ziech tot 'ne clan; de clan is te definiëre es 'n verzaomeling verwante sjaole die aof en touw mètein optrèkke. Clans spreke dezelfde taol. Gans bovenaon steit de gemeinsjap, 'n taomelik losse einheid vaan e paar clans (soms mer eine) die in 'tzelfde gebeed leve en aof en touw mètein optrèkke. Ze zien neet noedzaokelik taolkundeg en genetisch aonein verwant.
Dees klassering gelt veur neet-residente populaties in minder maote; bij die geit de organisatie neet väöl wijer es tot op sjaolnivo.
[bewirk] Zaank
Wie wel mie walvèsse höbbe ouch de orka's walvèssezaank, klik- en fluitgeluier die veur communicatie of veur speul bedoeld zien. Euver 't algemeint make de residente saorte 't meiste geluid; dit kump doortot die bieste mier sociaol interactie höbbe es trèkkende exemplaire. Bovedeen jaoge de trèkkers väöl op ziezoegdiere, woebij ze stèl mote blieve veur neet geheurd te weure. Wie heibove gezag höbbe de residente exemplaire per sjaol versjèllende zange. De variatie in de versjèllende orkazange euver de ganse wereld is wel ins vergleke mèt die tösse 't Nederlands en 't Duits. Alles wijs drop tot 't orkaleed in de vreuge kindertied vaan mojer op keend weurt euvergedraoge.
[bewirk] Dieet
Orka's jaoge veural op vès. De residente grope doen dat oetsletend, de trèkkers höbbe ouch ander ziezoegdiere op 't menu stoon. 't Aontal saorte wat d'n orka kin ete is hendeg hoeg, gewuunlik it 'nen orka roond de daarteg saorte vès. Tonien en zaam zien favoriet; de saorte in de Noordelike Atlantische Oceaon ete ouch väöl hering. De trèkkers jaoge op ziehun, op zieliewe en op ander dolfiene. 'nen Inkele kier kump kannibalisme veur; de orka's mote daan wel e chronisch voodseltekort höbbe.
Door 't divers dieet is d'n orka hendeg succèsvol; woe mer vès zwump kint heer euverleve.
[bewirk] Orka's bij de mins
Tot aon de jaore zesteg waor 't bies neet geleef bij de mins, en woort 't väöl bejaog. Door zien opkoms in dolfinaria, te danke aon zien intelligentie die binne de walvèsachtege allein veur de tummeleer oonderdeit, is dao dudelik verandering in gekoume. Hiel bekind woort de film Free Willy, mèt 'nen orka in de hoofrol.
