Mestreechs
Van Wikipedia
- Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel woe meugelik 't Mestreechs aan te hawte.
't Mestreechs is e Limburgs dialek. 't Behuurt tot 't Centraalnederlimburgs (zuug de indeiling bij Limburgse dialekte) en is 't meist gesproke vaan alle Limburgse dialekte in Nederland, 't Bèlsj en Duitsland; 'rs zalle zoe 70.000 sprekers zien, wie me de minse vaan boete Mestreech mètrekent en de aw dörpsdialekte vaan Ittere, Borghare, Amie en Hier neet oonder "Mestreechs" wegzèt. Binne Mestreech zelf zien 'rs nog altied leechte dialektische versjèlle per wiek, al verdwijne die snel. Ouch zien 'rs nog twie sociolekte: 't Kort Mestreechs en 't Laank Mestreechs (zuug oonder). Door Limburgers vaan boete Mestreech weurt 't dialek wel Sjengs geneump.
Inhawd |
[bewirk] Kinmerke
iech - make - diech - boum - hoond - slang - sjaop - rech< > (oetlègk)
't Mestreechs ligk nog sjus te weste vaan de Panninger Linie. Daodeur weurt de s- in combinatie mèt 'ne consonant es [s] oetgesproke. In de wieke Amie en Hier, die vreuger aparte dörper waore, sprèk me die s- breid oet (sj-). Sommege oonderzeukers (Salemans en Aarts 2002) meine tot me in Mestreech zelf noe ummer dèkser ouch dee klaank huurt.
't Mestreechs heet e(e) op alle plaotse boe de meiste aander Limburgse dialekte ae gebroeke. Tot oongevier 1800 zouw heiveur nog dèks ae gezag zien; mesjiens is de ee door Hollandse einvlood dringeslope.
't Dialek heet väöl dèkser ao es aander soorte Limburgs. Vergliek daag-daog, taal-taol, aaf-aof.
Door 't "laank trèkke" vaan vocale, get dat in Limburg algemein gehuurd weurt es "Mestreechs accint", zien sommege oorsprunkelik korte vocale laank geweure, wie van > vaan en hond > hoond. Geümlaute vocale höbbe häör lèngde evels behawwe: hoond, hun; maan, men.
't Mestreechs kint, door de instroum vaan Waolse arbeiders tot in de negentiende ieuw en de gewoente vaan de bourgeoisie Frans te spreke, mie Franse leinwäörd es welk aander Nederlands-Limburgs dialek ouch.
De combinatie awt weurt a(a)jt; oul veraandert in ojl. In euzen tied veraandert de combinatie out laanksem in ojt; de twie variante kinne bij eine spreker nevenein veurkoume.
[bewirk] Kort en Laank Mestreechs
't Mestreechs kint twie sociolekte, die ziech oongevier totein verhawwe wie 't Algemein Nederlands en 't Rotterdams. Ze stoon bekind es Kort Mestreechs (KM) en Laank Mestreechs (LM). Kort Mestreechs weurt geassocieerd mèt de bourgeoisie en de middelklasse, Laank Mestreechs mèt laog opgeleide. 't Veurnaomste versjèl is 't "trèkke" vaan vocale; in 't LM gebäört dat väöl extremer. In 't LM weure väöl veural boetelandse wäörd verhaspeld, boedoor ze mie vaan 't Hollands aofwieke es in 't KM. Zoe weurt KM medalje in 't LM medajel, verhèlt kenaal ziech tot kenaar, sjaatse tot sjaarse, etc. 't LM kint väöl Begoons, get boevaan 'ne KM-spreker neet gaw gebroek maak. Tenslotte koume in 't LM dèks constructies veur mèt häöm es subjek vaan 'ne zin.
[bewirk] Historie
't Ierste Mestreechs tot opgesjreve woort kin me aon Heinrik van Veldeke touwsjrieve, dee e tiedsje in Mestreech woende. Evels mote de dialekte daan nog mie opein geliekend höbbe, en bovedeen heet Veldeke in zoeväöl plaotse gewoend tot heer koelek 't dialek vaan eine plaots kin höbbe gesjreve. In tribunaalstökker oet de zeventiende ieuw zien Mestreechse wäörd trök te veende mèt betrekking tot lasterzake. D'n iersten echten teks in 't Mestreechs, bekind es 't Sermoen, is gedateerd 1729, meh sommege meine tot dat 'n versjrieving is ('t zouw daan 1792 mote zien). Vaanaof de negentiende ieuw woort 't Mestreechs - es ierste Limburgse dialek - frequint gecultiveerd, in gediechte, verhaole en in de twintegste ieuw zelfs opera's. In de jaore negenteg maakde me de straotnaomsjèldsjes in de binnestad twietaoleg. In 2001 leet de Mestreechse gemeinteraod de spèlling vaan 't dialek vaslègke, boemèt 't dialek 'nen officiële status kraog.
[bewirk] Dialeksjrijvers
- Pol Boere, (1939), proza
- Pol Brounts, (1919-?), proza
- Jo Caris, (1927), sjriever
- Lodewijk Delruelle
- Theo Desir, (Henri Dister) , (1912-1984), gediechte
- G. van Dinter, (1894-) gediechte
- Phil Dumoulin, proza
- Edmond Franquinet (ouch Eduard Franquinet), (1896-1974), proza
- Guillaume Franquinet
- Herman Frantzen, gediechte
- Claire Goffin, gediechte
- Piet Heemels, gediechte
- Bèr Hollewijn
- Edmond Jaspar, (1872-1946), diechter
- Alphonse Olterdissen, (1865-1923), proza
- Marie-Catherina Plantaz, proza
- Laurent Polis
- Harie Loontjens, (1902-1986), gediechte en proza
- Huub Noten
- Léon Veugen, (1919-), proza
- Théodore Weustenraad,( 1805-1849), diechter
- Wajn Zjodòr, gediechte
[bewirk] Externe link
- KengKee punt nl, euver de Mestreechse taol en cultuur
