Camlas Suez
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Camlas enfawr yn yr Aifft yw camlas Suez (قناة السويس: Qanâ el Suweis yn Arabeg). Mae hi rhwng Port Said (Bûr Sa'îd) ar arfordir y Môr Canoldir a Suez (El Suweis) ar arfordir y Môr Coch ac yn 163km o hyd.
Gellir mynd ar long o Ewrop i Asia ar y gamlas hon heb orfod mynd o gwmpas Affrica a Penrhyn Gobaith Da. Cyn adeiadu'r gamlas, roedd rhai pobl yn cludo nwyddau i'r porthladd ar long ac yna dros yr anialwch rhwng y Môr Canoldir a'r Môr Coch ar gefn camel ac wedyn dros y môr eto ar long, ond roedd y rhanfwyaf o'r nwyddau yn mynd o amgylch cyfandir Affrica.
Adeiladwyd camlas Suez rhwng 25 Ebrill, 1859 a 1869 gan gwmni Ffrengig o'r enw Compagnie Universelle du Canal Maritime de Suez dan reolaeth Ferdinand de Lesseps. Roedd y cynllyn gan Alois Negrelli, peiriannydd o Awstria a roedd yr Aifft a Ffrainc yn berchen ar y gamlas. Aeth y llong gyntaf trwyddi ar 17 Chwefror, 1867 ac ar 17 Tachwedd, 1869 cynhaliwyd seremoni agor swyddogol y gamlas. Dywed rhai fod Guiseppe Verdi wedi ysgrifennu'i opera enwog Aida ar gyfer y seremoni hon, ond gall hynny ddim fod yn wir gan iddi gael ei pherfformio yn Cairo ym 1871 am y tro cyntaf.
Ar ôl amcanfyfrif roedd tua 1.5 miliwn o Aifftwyr yn weithio pan yn adeiladu'r camlas hon a tua 125,000 ohonyn nhw yn marw yn ystod ei waith adeiladu, y mwyafrif ohonyn oherwydd oedd colera arnynt. O'r roedd llawer o ddyletswyddoedd ariannol gan yr Aifft a roedd rhaid iddyn nhw gwerthu eu rhan o'r gamlas i'r Deyrnas Unedig. Fel hynny, roedd lluoedd y DU yn amddiffyn y camlas ers 1882.
Beth bynnag, cipiodd yr Aifft y gamlas yn ôl ar 26 Gorffennaf, 1956 ac o ganlyniad roedd byddyn y DU, Ffrainc ac Israel yn ymosodi. Roedd hynny'r Rhyfel Suez a parhaodd am wythnos. O'r penderfynodd y Cenhedloedd Unedig fod yr Aifft sydd pia'r camlas.
O ganlyniad y Rhyfel Chwech Diwrnod yn Mehefin 1967 roedd y gamlas ar gau hyd i'r 5 Mehefin, 1975 a chyn i 1974 roedd lluoedd cadw heddwch y Cenhedloedd Unedig ar Gorynys Sinai.
Ar hyn o bryd ydy'r gamlas ddim yn mor eang a gall llongau sydd yn mynd i gyfeiriad wahanol pasio eu gilydd ddim ond mewn lleoedd arbennig ar hyd y gamlas. Does dim lociau arni, ond mae hi'n rhy cul i danceri olew enfawr pasio. Beth bynnag, mae cynllynau ehangu'r gamlas.
Mae tu 15,000 o longau yn mynd drwy'r gamlas, tua 14 % teithiau llong y byd. Taith y gamlas Suez mae'n cymryd tua 11 i 16 o oriau.
