Zvijezda

Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije

Zvijezdom nazivamo bilo koje masivno gasovito tijelo u Svemiru. Zvijezde se vide kao svijetleće tačkice na noćnom nebu koje bljeskaju zbog efekta Zemljine atmosfere i njihove udaljenosti od nas. Sunce je izuzetak: ono je jedina zvijezda dovoljno bliska Zemlji tako da se može vidjeti kao disk i obezbjediti je dnevnom svjetlošću.

U svakodnevnom ljudskom govoru i astronomiji postoji razlika u upotrebi termina "zvijezda". Obično se pod pojmom zvijezda ne podrazumijeva Sunce, a ponekad se odnosi na vidljive planete pa čak i meteore.

Najbliža zvijezda Zemlji, osim Sunca, je Proksima Kentaura (Proxima Centauri) koja je udaljena oko 40 Pm (petametara), odnosno 4,3 SG (svjetlosne godine) ili 1,3 pc (parseka). To znači da svjetlosti trebaju 4,3 godine da stigne do Zemlje sa ove zvijezde.

Ipak, pored ove udaljenosti i nekolikom puta većih udaljenosti, postoji još nekoliko zvijezda koje smatramo najbližim (vidi listu najbližih zvijezda).

Astronomi misle da ima najmanje 70 sekstiliona zvijezda u poznatom dijelu našeg Svemira (70 000 000 000 000 000 000 000 ili 7 × 10²²).

Veliki broj zvijezda je starosti oko milijardu ili 10 milijardi godina. Neke zvijezde čak mogu dostići i 13,7 milijardi godina, što predstavlja približnu starost Svemira. Prema veličini razlikujemo sićušne neutronske zvijezde (koje su zapravo mrtve zvijezde ne veće od nekog gradića), supergigante (veledivove) kakvi su Sjevernjača (Polaris) i Betelgez (Betelgeuze) prečnika koji je oko 1 000 veći od Sunčevog, ali i pred toga su mnogo manje gustoće nego Sunce. Jedna od najmasivnijih zvijezda je Eta Hrptenjače (Eta Carinae) čija je masa 100-150 puta veća od Sunčeve.

Naučno gledano, zvijezde su samogravitirajuće sfere sačinjene od plazme u stanju ravnoteže koja proizvodi njihovu sopstvenu energiju kroz proces nuklearne fuzije.

Energija koju proizvode zvijezde se raspršuje u Svemir kao elektromagnetsko zračenje (uglavnom vidljivu svjetlost) i kao struja neutrina. Prividna svjetloća zvijezde se mjeri prema njenoj prividnoj veličini.

Stelarna astronomija proučava zvijezde i pojave koje pokazuju različiti oblici/razvojna stanja zvijezda. Mnoge su zvjezde su silama gravitacije povezane sa drugim zvijezdama formirajući tako dvojne zvijezde (binarne zvijezde). Također postoje i veće zvjezdane skupine poznate kao zvjezdana jata ili klasteri. Zvijezde nisu jednoliko raspršene u Svemiru već se grupišu u još veće zvjezdane skupove poznate kao galaktike. Običnu galaktiku sačinjavaju bilioni zvijezda.

Sadržaj 1 Zvjezdana formacija i evolucija 2 Klasifikacija zvijezda 3 Imena zvijezda 4 Načini reakcija nuklearne fuzije 5 Zvjezdana mitologija 6 Vanjski linkovi

[izmijeni] Zvjezdana formacija i evolucija

Prema mišljenju astronoma zvijezde nastaju u molekularnim oblacima, tj. veliki područjima neznatno velike gustoće materije (mada još manje gustoće od zemaljske vakuumske komore) i koje nastaju zbog gravitacione nestabilnosti unutar ovih oblaka koje pokreću udarni talasi iz supernove.

Zvijezde provode oko 90% svoga života trošeći vodonik u procesu fuzije da bi proizvele helij u reakcijama pod visokim pritiskom u blizini jezgra. Za ovakve zvijezde se kaže da su to zvijezde glavnog niza.

Male zvijezde, koje se nazivaju crvenim patuljcima sagorijevaju svoje gorivo vrlo sporo za najmanje od sto do bilion godina. Na kraju svojih života postaju sve tamnije i tamnije i potom postaju crni patuljci.

Pošto većina zvijezda troši svoje zalihe vodonika, njihovi vanjski slojevi se šire i hlade, pa tako formiraju crvene gigante. (Za nekih 5 milijardi godina kada Sunce postane crveni gigant, spržit će planete Merkur i Veneru.) U međuvremenu se jezgro dovoljno kompresuje kako bi mogla započeti nuklearna fuzija, a zvijezda se pregrijava i sabija. (Teže zvijezde proizvode u procesu fuzije i teške elemente, zaklučno do željeza.)

Zvijezda prosječne veličine će zatim raspršiti svoje vanjske slojeve tvoreći tako planetarnu maglicu. Jezgro koje preostaje će postati mala loptica degenerisane materije ne dovoljno masivne za dalji proces fuzije koju podržaje degenerativni pritisak i zove se bijeli patuljak. Potom će se na kraju pretvoriti u crnog patuljka.

Kod većih zvijezda fuzija se odvija dok se ne završi sažimanje uzrokujući te eksploziju te zvijezde i nastanak supernove. Ovo je jedini kosmički proces koji se dešava tokom ljudskog vijeka. Tokom historije su opservirane kao "nove zvijezde" kojih nije bilo prije. Većina zvjezdane materije se rasprši tokom eksplozije formirajući maglice (poput Rak-maglice) a njeni ostaci kolabiraju u neutronsku zvijezdu (pulsar ili rendgenski raspršivač, ili u slučaju većih zvijezda u crnu rupu.

U sastav raspršenih vanjskih slojeva ulaze i teški elementi od koji često grade nove zvijezde ili planete. Ispuštena materija iz supernove i zvjezdani vjetar velikih zvijezda igraju ključnu ulogu u oblikovanju međuzvjezdane sredine.

Stelarna evolucija uglavnom objašnjava nastanak i nestanak zvijezda.

[izmijeni] Klasifikacija zvijezda

Postoje razne klase zvijezda koje rangiraju od onih tipa O koje su veoma velike i sjajne do onih tipa M koje su jedva dovoljno velike da započne sagorijevanje vodonika. Najčešće korištene klase su: O,B,A,F,G,K i M i vrlo se lahko pamte korištenjem mnemonike "Oh, Be A Fine Girl, Kiss Me" ( nekim varijantama "guy" namjesto "girl") koju je prvi put uvela u upotrebu Annie Jump Cannon (1863.-1941. god.). Postoje i ostale mnemonike za klase zvijezda.

Svako od slova ima po 9 podklasa. Naše Sunce pripada klasi G2 koja je vrlo blizu sredine opserviranih izraza kvantiteta. Većina zvijezda spada u tzv glavni niz koji daje opis zvijezda na onovu njihove apsolutne veličine i spektralnog tipa. Sunce je uzeto kao prototipna zvijezda (ne zbog njegove bilo kakve specifičnosti već zbog toga što je to nama najbliža i najpoznatija zvijezda), pa se karakteristike ostalih zvijezda daju u solarnim jedinicama. Na primjer, masa Sunca je: :M_Sunca = 1.9891 × 10³⁰ kg.

Mase ostalih zvijezda se daju kao odnos njihove mase naspram Sunčevoj:M_Sunca.

[izmijeni] Imena zvijezda

Mnoge se zvijezde identifikuju samo prema kataloškim brojevima, a samo ih nekoliko ima vlastito ime. Imena su tradicionalna i uglavnom su porijeklom iz arapskog, latinskog i grčkog jezika, te kao Flamsteedove designacije ili kao Bayerove designacije. Jedina ustanova kojoj je dato pravo od strane naučnih krugova da imenuje zvijezde i druga nebeska tijela je Internacionalna Astronomska Unija. Jedan broj privatnih kompanija (npr. kao Internacionalni Zvjezdani Registar tvrde da daju imena zvjezdama, ali ipak ova imena ne prihvataju naučni krugovi niti ih koriste, pa mnogi astronomski naučni krugovi vide ove organizacije kao varalice koje traže žrtve među neukim narodom koji nema pojma o tome kako se imenuju zvijezde. Pogledajte zvjezdane designacije za više informacija o tome kako se daju imena zvijezdama.

[izmijeni] Načini reakcija nuklearne fuzije

Razne reakcije nuklearne fuzije se odvijaju u unutrašnjosti zvjezdanih jezgara, zavisno od njihove mase i hemijskog sastava (v. stelarna nukleosinteza).

Zvijezde počinju svoj život kao oblaci sastavljeni uglavnom od 25% vodonika, te helija i težih elemanata u manjim procentima.

U Suncu sa temperaturom jezgra od oko 10⁷ K vodonik se troši u procesu fuzije da bi nastao helij u tzv. proton-proton reakciji:

2(¹H + ¹H → ²H + e⁺ + ν_e) (4.0 MeV + 1.0 MeV)

2(¹H + ²H → ³He + γ) (5.5 MeV)

³He + ³He → ⁴He + ¹H + ¹H (12.9 MeV)

Ove reakcije konačno postaju:

4¹H → ⁴He + 2e⁺ + 2γ + 2ν_e (26.7 MeV)

U masivnijim zvijezdama helij se proizvodi tokom ciklusa reakcija kataliziranim ugljikom, tj. tzv. ugljik-azot-kiseonik ciklusa.

U zvijezdama sa temperaturama jezgra od 10⁸ K i masama između 0,5M_Sunca i 10M_Sun helij se transformiše u ugljik u trostrukom afa-procesu:

⁴He + ⁴He + 92 keV → ^8*Be

⁴He + ^8*Be + 67 keV → ^12*C

^12*C → ¹²C + γ + 7.4 MeV

Opći oblik ove reakcije je:

3⁴He → ¹²C + γ + 7.2 MeV.

[izmijeni] Zvjezdana mitologija

Što se tiče sazviježđa i samoga Sunca zvijezde u cjelini imaju svoju mitologiju. Smatrane su dušama umrlih ili božanstvima.

[izmijeni] Vanjski linkovi

• Farlexova Enciklopedija-poglavlje Zvijezda
• Sazviježđa i njihove zvijezde
• Imena zvijezda
• Arapski nazivi zvijezda
• Stranica o imenima zvijezda od Davida Harpera i Lynne Marie Stockman
• Stranica IAU-e o imenima zvijezda
• Maorski nazivi sazviježđa i zvijezda
• Stranica The Electronic Sky - indeks vlastitih imena zvijezda