Okitaneg

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

Okitaneg (Occitan)
{{{statud}}}
Perzhioù
Komzet e :	Frañs, Spagn, Italia
Rannved :	Europa
Komzet gant :	3 000 000
Renkadur :	goude 100
Familh-yezh :	Yezhoù indezeuropek Yezhoù romanek Okitaneg
Statud ofisiel
Yezh ofisiel e :	Katalonia (Spagn)
Akademiezh :	Conselh de la Lenga Occitana [1]
Rizhouriezh
Urzh ar gerioù	{{{urzh}}}
Frammadur silabek	{{{frammadur}}}

Kodoù ar yezh
ISO 639-1	oc
ISO 639-2	oci
Kod SIL	OCI
Deuit da welet ivez Yezh.

Ur yezh romanek eo an okitaneg, a vez komzet en Okitania, en em led war un tregont bennak a zepartamantoù eus kreisteiz Frañs, traoñiennoù eus an Alpoù e Piemont (Italia) ha traoñienn Aran e gwalarn Katalonia (Spagn).

Dont a ra anv ar yezh eus ar ger òc, a dalveze kement ha 'ya' e parlantoù kreisteiz Frañs, er Grennamzer, tra ma veze graet gant oïl (distaget oui) er broioù krec’h. Dont a ra ar ger òc eus al latin hoc est, eleze 'se eo', a veze implijet evit respont ya d’ar goulennoù. Ar gerioù okitaneg, Okitania pe Lengadok a zeu holl eus ar bennrann-se.

Hervez studiadennoù a zo bet embannet gant arbennigourien e vefe war-dro 6 milion a dud o kompren okitaneg ha war-dro 3 milion a dud o kaozeal ar yezh.

[kemmañ] Istor

Deveret eo an okitaneg eus al latin evel ma veze komzet er broioù-se. Ar gerioù okitanek kentañ a gaver e testennoù latin en VIII hag en IXvet kantved. An destenn gentañ skrivet en okitaneg penn-da-benn eo La Cançon de Santa Fe, savet gant ur manac'h war-dro 1020.

Ur yezh lennegel e oa an okitaneg er Grennamzer, gant barzhonegoù an trobador-ed. Anavezet eo o skridoù en tu-hont d’ar vro okitanek : en Italia, e Katalonia hag e Bro-C'hall eo brudet an trodadored ha lod eus barzhed kentañ Katalonia a skrive en okitaneg pe en ur c'hatalaneg gwall levezonet gant an okitaneg.

Goude ma voe aloubet ar broioù okitanek gant rouaned Bro-C'hall ha ma voent staget ouzh o domani (« kroaziadegoù » a-enep ar Gatared pe Albiziz) e voe kollet brud gant an okitaneg, ha kemeret e voe e blas gant ar galleg tamm-ha-tamm. E 1569, gant Edid Villers-Cotterêts, e voe lakaet ar galleg da vezañ yezh nemeti ar velestradurezh e rouantelezh Frañsez Iañ a Vro-C'hall. En em lakaat a reer da implijout ar galleg, diwar-goust an okitaneg, el lezioù-barn, er marilhoù, en aktaoù a bep seurt (nemet er broioù n’int ket bet staget ouzh Bro-C'hall evel traoñienn Aran, traoñiennoù okitanek Piemont, Bearn).

Derc’hel a reas an okitaneg da goll tachenn a-hed ar c’hantvedoù. En XIXvet kantved e krogas un adsav lennegel gant ar skrivagner Frédéric Mistral hag ar gevredigezh savet gantañ e 1854, ar Felibritge.

Meur a anv a zo bet roet d’an okitaneg a-hed an istor : betek an XIIvet kantved e veze graet Lingua romana anezhañ, etre an XIIvet hag ar XIVvet kantved e raed alies Lemosin anezhañ ; an Italian Dante Alighieri (1265-1321) a rae gant Lingua d'Oc ; en italianeg hag e galleg e voe graet ivez gant provenzale pe provençal (provañseg).

[kemmañ] Rannyezhoù

Rannyezhoù an okitaneg

rannyezh bro Lemojez
rannyezh Arvern
rannyezh an Alpoù
rannyezh Lengadok
ar provañseg (provençau) (e Provañs)
ar gwaskoneg (gascó) (e Gwaskogn), anavezet ivez dindan an anv aranés pe araneg e Traoñienn Aran (e Spagn).

[kemmañ] Statud

Evel ar brezhoneg emañ an okitaneg en arvar e Frañs. Ur plas dister en deus war gwagennoù ar skinwel. Kelennet e vez an okitaneg er skolioù okitanek Calandretas, e klasoù divyezhek ar skolioù stad, er c’hentañ derez dreist-holl. Un adsav lennegel a voe en XIXvet kantved gant krouidigezh skol lennegel ar Felibritge ha hiziv an deiz eo birvidik al lennegezh hag an embann okitanek.
E Traoñienn Aran en deus an okitaneg (pe e stumm lec’hel, an aranés) ur statud ofisiel, e-kichen ar c’hatalaneg hag ar spagnoleg.
E traoñiennoù Piemont, en Italia, eo anavezet an okitanegerien evel minorelezh yezhel.

[kemmañ] Lennegezh

Goude prantad aour ar Grennamzer ez eo en XIXvet kantved e teuas sked en-dro d’an okitaneg. Gant Joseph Roumanille (1818-1891) ha gant Frederic Mistral (1830-1914), a c’hounezas Priz Nobel al lennegezh e 1904, e voe savet ur gevredigezh anvet Felibritge a-benn reiñ brud en-dro d’an okitaneg, dre o skridoù. En XXvet kantved e voe unvanet doare-skrivañ ar yezh a vremañ gant Antonin Perbòsc ha Loís Alibèrt.

[kemmañ] Kerentiezh gant ar yezhoù romanek all

Brezhoneg	Latin	Galleg	Italianeg	Spagnoleg	Okitaneg	Katalaneg	Portugaleg	Roumaneg
alc’hwez	clavis \| akuzativ clavem	clef	chiave	llave	clau	clau	chave	cheie
noz	nox \| akuzativ noctem	nuit	notte	noche	nuèit	nit	noite	noapte
kanañ	cantare	chanter	cantare	cantar	cantar	cantar	cantar	cânta
gavr	capra	chèvre	capra	cabra	cabra	cabra	cabra	capra
yezh, teod	lingua	langue	lingua	lengua	lenga	llengua	lingua	limbă
plas	platea	place	piazza	plaza	plaça	plaça	praça	piaţă
pont	pons \| akuzativ pontem	pont	ponte	puente	pont	pont	ponte	pod
iliz	ecclesia	église	chiesa	iglesia	glèisa	església	igreja	biserică
ospital	hospitalis	hôpital	ospedale	hospital	espital	hospital	hospital	spital
keuz	caseus \| latin izel formaticum	fromage	formaggio	queso	formatge	formatge	queijo	fromaĝo