Kobiety w nauce

Z Wikipedii

Kobiety wnosiły swój wkład do rozwoju nauki od najdawniejszych czasów, niemniej jednak ich udział nie zawsze był dostrzegany. Historycy zainteresowani tematem naświetlili przyczyny tego a także bariery, które musiały pokonać i strategie, które musiały przyjąć, aby ich prace były zaakceptowane przez środowiska naukowe. Te zaś okazywały się niejednokrotnie sceptyczne co do możliwości uczestnictwa kobiet w działalności naukowej.

Spis treści 1 Starożytność 2 Europa średniowieczna 3 Rewolucja naukowa (XVI-XVII wiek) 4 XVIII wiek 5 Początek XIX wieku 6 Koniec XIX wieku 6.1 Europa 6.2 Stany Zjednoczone 7 Od 1900 do II wojny światowej 7.1 Europa 7.2 Stany Zjednoczone 8 Od II wojny światowej do współczesności 8.1 Europa 8.1.1 Statystyki 8.2 Stany Zjednoczone 8.2.1 Statystyki 9 Podsumowanie 10 Lista wybitnych kobiet-naukowców 10.1 Starożytność 10.2 XI wiek 10.3 XII wiek 10.4 XIII wiek 10.5 XIV wiek 10.6 XVI wiek 10.7 XVII wiek 10.8 XVIII wiek 10.9 XIX wiek 10.10 XX wiek 11 Przypisy 12 Zobacz też 13 Linki zewnętrzne

[edytuj] Starożytność

Zaangażowanie kobiet w dziedzinie medycyny zostało potwierdzone już w niektórych wczesnych cywilizacjach. Egipcjanka Merit Ptah (2700 p.n.e.), opisana jako "główny medyk" jest najstarszym kobiecym nazwiskiem w historii nauki. Agamede była wspomniana przez Homera jako uzdrowicielka w starożytnej Grecji. Agnodike była pierwszą znaną lekarką, praktykującą w IV w. p.n.e. w Atenach.

W starożytnej Grecji studia filozofii przyrody były dla kobiet otwarte. Przykłady uczonych kobiet to Aglaonike, znana z przewidywania zaćmień, a także Theano, matematyczka, uczennica (i prawdopodobnie żona) Pitagorasa. Wiadomo też, że w skład jednej ze szkół założonych przez Pitagorasa wchodziło wiele kobiet.^[1]

Kilka kobiet jest znanych w dziedzinie proto-nauki alchemii w Aleksandrii około I wieku n.e. (w dzisiejszych czasach alchemię zalicza się raczej do pseudonauki). Najbardziej znanej, Marii Żydówce, przypisuje się wynalezienie kilku instrumentów chemicznych, np. kąpieli wodnej (zwanej również bain-maire od jej imienia) i pewnego rodzaju retorty. ^[2]

Hypatia z Aleksandrii (ok. 370-415) była córką Teona z Aleksandrii, uczonego i dyrektora słynnej Biblioteki Aleksandryjskiej. Jest autorką dzieł z geometrii, algebry. Jej to przypisuje się wynalezienie areometru, astrolabium oraz przyrządu do destylacji wody. ^[1]

[edytuj] Europa średniowieczna

W średniowiecznej Europie niektóre kobiety miały dostęp do edukacji uniwersyteckiej. Włoska lekarka Trotula di Ruggiero miała przydzieloną katedrę w Schola Medica Salernitana, gdzie uczyła szlachetnie urodzone Włoszki. Grupę jej uczennic określa się czasem jako "damy z Salerno". ^[3] Jej to też przypisuje się często autorstwo ważnych tekstów medycyny kobiecej: położnictwa i ginekologii. Uniwersytet w Bolonii pozwalał kobietom uczęszczać na zajęcia od chwili powstania w 1088. Katedrę medycyny w XV wieku prowadziła tam Dorotea Bucca.^[4]

Średniowieczne opactwa były kolejnym miejscem edukacji kobiet. Niektóre z nich pozwalały im również na prowadzenie badań naukowych. Przykładem jest tu przełożona klasztoru, Niemka Hildegarda z Bingen, której liczne dzieła dotyczą różnych dziedzin, w tym medycyny, botaniki a także nauk przyrodniczych (ok. 1151-1158) ^[5]

[edytuj] Rewolucja naukowa (XVI-XVII wiek)

Wieki XVI i XVII w Europie Zachodniej cechowały się dużym udziałem kobiet we wszystkich dziedzinach nauki. Jednak kobiety były w dalszym ciągu wykluczone z uniwersytetów. Z tego powodu były zmuszone do prywatnego, indywidualnego kształcenia się. Ponieważ europejska szlachta interesowała się nauką jako hobby, także szlachcianki mogły brać udział w nieformalnych badaniach naukowych swoich ojców i braci.

Margaret Cavendish, angielska arystokratka (księżna Newcastle) z XVII wieku, brała udział w niektórych najważniejszych debatach naukowych tego czasu. Była jedną z licznych francuskich i angielskich arystokratek o podobnych zainteresowaniach. Odmówiono jej jednak przyjęcia do Royal Society, chociaż pozwolono jeden raz uczestniczyć w spotkaniu tego towarzystwa naukowego. Napisała wiele dzieł naukowych, m.in. Observations upon Experimental Philosophy (Uwagi o filozofii eksperymentalnej) i Grounds of Natural Philosophy (Podstawy filozofii naturalnej). W tych dziełach krytykowała coraz popularniejsze przekonanie, że ludzkość dzięki nauce stanie się panem Natury.

W bardziej korzystnej sytuacji znajdowały się Niemki. W krajach niemieckich utrwalona była tradycja udziału kobiet w produkcji i w rzemiośle i dzięki temu naukowcy-kobiety mogły zajmować się przede wszystkim obserwacją zjawisk Natury, szczególnie astronomią. W latach 1650-1710 kobiety stanowiły aż 14% wszystkich astronomów niemieckich. Najsłynniejszą z tych kobiety była Maria Winkelmann. Została wykształcona przez swojego ojca i wuja, a także przez indywidualne zdobywanie wiedzy. Małżeństwo z wybitnym pruskim astronomem Gottfriedem Kirchem umożliwiło jej kontynuowanie badań. Została asystentką męża w obserwatorium astronomicznym w berlińskiej Akademii Nauk. Wniosła znaczący wkład, m.in. odkryła kometę. Po śmierci męża ubiegała się o stanowisko asystenta astronoma w tej uczelni, jednak mimo odpowiednich kwalifikacji odmówiono jej tego stanowiska, jako kobiecie bez stopnia naukowego. Członkowie Akademii obawiali się, że zatrudnienie kobiety wywoła negatywne komentarze i da zły przykład.

Problemy Marii Winkelmann z berlińską Akademią odzwierciedlają skalę przeszkód, jakie stały przed kobietami, które pragnęły poświęcić się pracy naukowej, zarezerwowanej głównie dla mężczyzn. Żadna kobieta nie została przyjęta do takich towarzystw naukowych jak "Royal Society of England" i "Francuska Akademia Nauk" aż do XX wieku. Większość ludzi w XVII w. uważała, że jakakolwiek forma działalności naukowej stoi w sprzeczności z obowiązkami domowymi, których wypełniania oczekiwano od kobiet.

Rewolucja naukowa niewiele zrobiła, aby zmienić poglądy o naturze kobiet. Przeciwnie, większość naukowców wykorzystała odkrycia w nauce, aby uzasadniać nimi pogląd, że kobiety są z natury gorsze i podległe mężczyznom i nadają się tylko do pełnienia roli "matki karmicielki". Rozpowszechnienie wydawnictw przyczyniło się do popularyzacji takich poglądów.

[edytuj] XVIII wiek

Oświecenie przyczyniło się do dalszego zwiększenia udziału kobiet w nauce. Rozwój tradycji salonów literackich, artystycznych i naukowych we Francji spowodował, że częstymi gośćmi byli w nich filozofowie, którzy popularyzowali swoje poglądy na kwestie polityczne, społeczne i naukowe w domach bogaczy i arystokracji. Ponieważ te zebrania były prowadzone przede wszystkim przez kobiety (do których tradycyjnie należała sfera "domowa"), liczne z nich stały się znane z powodu talentu jednocześnie gospodyń domu i uczestniczek dyskusji, skupiających wybitnych intelektualistów tamtej epoki.

Markiza Émilie du Châtelet, przyjaciółka i współpracowniczka Woltera przetłumaczyła na język francuski Principia Newtona i odkryła zasadę zachowania energii oraz wzór powstawania energii kinetycznej.

Laura Bassi była fizyczką i filozofem, pierwszą w historii Europy kobietą, zatrudnioną jako wykładowca wyższej uczelni (Uniwersytetu w Bolonii). Jej następczynią na tej uczelni była Maria Gaetana Agnesi – matematyczka, autorka prac o rachunku całkowym i różniczkowym.

Kobiety mogły zajmować się określonymi dziedzinami nauki jako hobby, np. botanika była typowym przedmiotem zainteresowania kobiet w XVIII w. Jednocześnie kobiety uznawane były za nie dość inteligentne, aby uczestniczyć w debacie na temat klasyfikacji gatunków, ale mogły wykorzystując istniejące już wzorce, identyfikować i rysować rośliny w wolnym czasie. Rysunek był wówczas uważany za ważną umiejętność dla kobiet i wiele z nich wykorzystywało tę umiejętność do celów naukowych, szczególnie wobec nowych gatunków roślin, przywożonych z wypraw odkrywczych. Maria Sibylla Merian została nawet oficjalnym botanikiem na okręcie w czasie kilku wypraw, podczas których rysowała i katalogowała nowe rośliny. Jednak zwrócono uwagę, że system kalsyfikacji roślin Linneusza bazuje na różnicach seksualnych, czyli jest "nieprzyzwoity" i z tego względu w końcu XVIII w. kobiety były zniechęcane do studiownia kwestii rozmnażania roślin z obawy, że będzie to dla nich moralnie szkodliwe.

Pisarka lady Mary Wortley Montagu zaobserwowała sposób rozprzestrzeniania się ospy wietrznej, podczas pobytu w imperium Ottomańskim; napisała wiele szczegółowych raportów na ten temat i spopularyzowała w Anglii w 1717.^[6]

Ponieważ wiele eksperymentów i debat naukowych miało miejsce w domach, kobiety łatwiej mogły czynnie uczestniczyć w działalności naukowej swoich mężów i innych członków rodziny. Jedną z najlepiej znanych takich kobiet była Francuzka Marie-Anne Pierrette Paulze, która wyszła za mąż za Antoine-Laurent Lavoisiera w wieku 14 lat i została jego asystentką w domowym laboratorium. Pani Lavoisier znała język angielski i tłumaczyła nie tylko korespondencję swojego męża z angielskimi chemikami, ale także dzieło Richarda Kirwana Essay on Phlogiston – tekst kluczowy w kontrowersji z angielskimi chemikami, takimi jak Joseph Priestly, na temat natury gorąca w reakcjach chemicznych. Pani Lavoisier pobierała także lekcje rysunku u sławnego malarza Jacques-Louis Davida i osobiście wykonała 14 rycin do rewolucyjnego dzieła swojego męża Traité Élémentaire de Chimie (1789). Pani Lavoisier prowadziła mały, lecz aktywny salon naukowy i korespondowała z wieloma francuskimi naukowcami i naturalistami, którym imponowała swoją inteligencją. Badania naukowe nad naturą gorąca kontynuowała także po zgilotynowaniu jej męża w 1794; wyszła za mąż za Benjamina Thompsona w 1804 i została hrabiną Rumford, ale mąż niechętnie odnosił się do jej kontaktów z innymi naukowcami i do udziału w eksperymentach, co doprowadziło do katastrofalnego rozwodu tego małżeństwa 4 lata później.

Innym znanym przykładem jest angielska astronom Caroline Herschel, urodzona w Hanowerze, ale mieszkająca w Anglii, gdzie była asystentką swojego brata Williama Herschela. Otrzymała od rządu niewielką pensję w uznaniu swoich zasług (był to jeden z najwcześniejszych przypadków zawodowej pracy zarobkowej kobiet jako naukowców). W latach 1786-1797 odkryła 8 komet i w 1798 w "Royal Society" opublikowała Index to Flamsteed's Observations of the Fixed Stars, w którym wymieniła ponad 500 pominiętych dotąd gwiazd (była pierwszą w historii kobietą, przedstawiającą pracę naukową w tym towarzystwie). W 1835 wspólnie z Mary Fairfax Somerville zostały (jako pierwsze kobiety) wybrane na członkinie Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego.

[edytuj] Początek XIX wieku

Nauka pozostawała w początkach XIX w. przeważnie dziedziną amatorską. Udział w niej kobiet był ograniczony przez wykluczenie ich z oficjalnej edukacji akademickiej, ale jednocześnie zaczęły zdobywać uznanie, czego wyrazem było przyjmowanie kobiet do towarzystw naukowych.

Szkocka uczona Mary Fairfax Somerville prowadziła eksperymenty dotyczące magnetyzmu i napisała pracę pt. Właściwości magnetyczne promieni fioletowych w spektrum słonecznym, którą w 1826 przedstawiła "Royal Society" (jako druga kobieta). Napisała również kilka prac matematycznych, astronomicznych, fizycznych i geograficznych a także aktywnie promowała kształcenie kobiet.

Słynna matematyczka angielska lady Ada Lovelace, uczennica Mary Somerville, korespondowała z Charlesem Babbage na temat zastosowań jego maszyny analitycznej (prototypu komputera). W notatkach (1842-1843) załączonych do jej tłumaczenia artykułu Luigiego Menebrea na temat tego urządzenia Lovelace przewidziała szerokie możliwości jego zastosowania jako ogólnoużytkowego komputera, który mógłby nawet komponować muzykę. Uznawana jest za autorkę pierwszego na świecie programu komputerowego, chociaż jest to dyskusyjne.

W niemieckim Kaiserswerth w 1836 utworzono Instytut Diakonis dla kształcenia kobiet w pielęgniarstwie. Elizabeth Fry odwiedziła ten instytut w 1840 i na jego wzór utworzyła Londyński Instytut Pielęgniarstwa, gdzie w 1851 uczyła się Florence Nightingale ^[7]

W USA Maria Mitchell zyskała sławę jako odkrywczyni komety w 1847, a także pomagała w obliczeniach dla Almanachu Żeglugi, wydanego przez Obserwatorium Żeglugi USA. Była pierwszą kobietą przyjętą do Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk w 1848 i Amerykańskiego Stowarzyszenia Promocji Nauki w 1850.

Inne wybitne kobiety-naukowcy tego okresu to: ^[1]

• w Wielkiej Brytanii: Mary Anning (paleontolog), Anna Atkins (botanik), Janet Taylor (astronom);
• we Francji: Sophie Germain (mathematyczka), Jeanne Villepreux-Power (biolog morski).

[edytuj] Koniec XIX wieku

[edytuj] Europa

W drugiej połowie dziewiętnastego wieku powstawało coraz więcej możliwości dostępu do edukacji dla kobiet. Szkoły mające na celu kształcenie dziewcząt podobne do tych dla chłopców powstawały w Wielkiej Brytanii, w tym North London Collegiate School (1850), Cheltenham Ladies' College (1853) oraz szkoły Girls' Public Day School Trust (od 1872). Pierwszy w Zjednoczonym Królestwie kobiecy college uniwersytecki, Girton College w Cambridge, powstał w 1869, następne to Newnham College (Cambridge, 1871) oraz Somerville College (Oxford, 1879).

Wojna krymska (1853-1856) przyczyniła się do powstania zawodu pielęgniarki czyniąc znanym imię Florence Nightingale. W 1860 założyła ona w Londynie pierwszą szkołę pielęgniarstwa, a kolejne według jej zasad powstawały w całym Zjednoczonym Królestwie ^[8]. Nightingale była też pionierem w ochronie zdrowia publicznego i statystyce medycznej.

Elizabeth Garrett Anderson była pierwszą kobietą, która zdybyła kwalifikacje medyczne. Razem z Sophią Jex-Blake, Amerykanką Elizabeth Blackwell i innymi załozyła ona w 1874 pierwszą szkołę medyczną dla kobiet London School of Medicine for Women.

Inne znane kobiece postaci nauki tej epoki to:^[1][9]

• w Wielkiej Brytanii: Hertha Marks Ayrton (matematyk, inżynier), Margaret Huggins (astronom), Beatrix Potter (mikolog);
• we Francji Dorothea Klumpke-Roberts (astronom); Maria Skłodowska-Curie (fizyk, chemik, 1898: odkrycie nowych substancji promieniotwórczych zidentyfikowanych później jako rad i polon)
• w Niemczech, Amalie Dietrich (przyrodoznawca, biolog), Agnes Pockels (fizyk);
• w Rosji: Sofja Kowalewska (matematyk).

[edytuj] Stany Zjednoczone

W końcu XIX wieku powstanie pierwszych kobiecych szkół wyższych (licencjackich college) otwierało drogę do edukacji i kariery naukowej dla kobiet. Te kobiece uczelnie wypuszczały nieproporcjonalną liczbę absolwentek, które później zdobywały stopień doktorski (Ph.D.). Wiele college'ów w tym okresie zaczynało przyjmować kobiety i stawało się koedukacyjnymi. W 1900 roku studiowało w takich instytucjach około 20000 kobiet podczas gdy w 1875 zaledwie 3000. ^[9]

Za przykładową postać może służyć Elizabeth Blackwell, która stała się pierwszą kwalifikowaną lekarką po skończeniu Genevas Medical College (Nowy Jork, 1849).^[10] Razem ze swą siostrą Emily Blackwell i Marią Zakrzewską utworzyła New York Infirmary for Women and Children (1857) oraz Women's Medical College (1868), szkoły uczące kobiety teorii i praktyki zawodu lekarza. Opublikowała również kilka książek o edukacji medycznej dla kobiet.

[edytuj] Od 1900 do II wojny światowej

[edytuj] Europa

Odnotowujemy znamienne przykłady wybitnych kobiet naukowców tego okresu (cztery z nich odkryły nowe pierwiastki chemiczne).

Maria Skłodowska-Curie była pierwszą kobietą która otrzymała Nagrodę Nobla (1903, fizyka) i jedyną wśród kobiet dwukrotną laureatką (1911, chemia). Obie nagrody za wkład nad badaniem radioaktywności oraz odkrycie polonu i radu. Współpracowały z nią w Paryżu także polskie uczone: Jadwiga Szmidt i Alicja Dorabialska – fizykochemik, profesor Politechniki Lwowskiej, a następnie- Łódzkiej.

Lise Meitner blisko współpracowała z Otto Hahnem i pierwsze szkice możliwości podziału jądra atomowego wyszły spod jej pióra. W 1918 wspólnie z Otto Hahnem odkryła pierwiastek protaktyn.

Emmy Noether przyczyniła się do rozwoju programu erlangeńskiego w geometrii. Fizycy do dziś powołują się na jej wyniki jako na twierdzenie Noether. W pracy swej pokazała ona pod jakimi warunkami półgrupa przekształceń Poincarego w ogólnej teorii względności dopuszcza prawa zachowania. Jej artykuł na ten temat został przedstawiony na posiedzeniu organizacji naukowej w Getyndze 16 lipca 1918. Jednakże odczytu dokonał Felix Klein, gdyż Noether nie miała pozwolenia aby występować na posiedzeniu.

Inge Lehmann, duńska sejsmolog, pierwsza zasugerowała (1936), że wewnątrz ciekłego jądra ziemi znajduje się twarde jądro wewnętrzne.

Ida Tacke Noddack odkryła w 1925 pierwiastek ren, a Marguerite Perey w 1939 odkryła frans.

[edytuj] Stany Zjednoczone

Około 1900 roku udział kobiet w nauce zwiększył się znacząco dzięki szkolnictwu wyższemu dla kobiet i powstaniu możliwości studiowania na kilku nowych uniwersytetach. Książka Margaret Rossiter: Women Scientists in America (Kobiety-naukowcy w Ameryce) analizuje ten okres podkreślając pojawienie się nowych możliwości kobiecej pracy naukowej.

Ekonomia gospodarstwa domowego, dziedzina zapoczątkowana w 1908 przez Ellen Swallow Richards stworzyła nowe możliwości dla działalności naukowej kobiet. Richards była współzałożycielką Amerykańskiego Stowarzyszenia Ekonomii Gospodarstwa Domowego, które wydawało pismo Journal of Home Economics i organizowało konferencje. Wydziały tej ekonomii utworzono w wielu uczelniach, szczególnie rolniczych.

Nowe możliwości dla kobiet pojawiły się w botanice i embriologii. W psychologii kobiety otrzymały stopnie doktora, jednak zachęcano je do specjalizowania się w psychologii edukacyjnej i dziecięcej oraz do podejmowania pracy w instytucjach klinicznych, takich jak szpitale i agencje opieki społecznej.

II wojna światowa przyniosła więcej nowych możliwości. Biuro Badań Naukowych i Rozwoju pod kierownictwem Vannevara Busha od 1941 zaczęło prowadzić rejestr kobiet i mężczyzn naukowców. Z powodu braku pracowników-mężczyzn (powołanych do wojska), kobiety zyskały możliwość pracy w zawodach dotychczas dla nich niedostępnych. Wiele z nich pracowało nad Manhattan Project (m.in. Leona Woods Marshall, Katharine Way i Chien-Shiung Wu) oraz innymi amerykańskimi naukowymi programami wojskowymi.

Także w innych dziedzinach nauki kobiety szukały nowych form zastosowania swojej wiedzy w pracy dla wojska. Trzy specjalistki ds. żywienia: Lydia J. Roberts, Hazel K. Stiebeling i Helen S. Mitchell opracowały w 1941 tzw. "zalecaną rację żywieniową", aby pomóc grupom cywilów i wojskowych w przygotowaniu programów żywieniowych dla większych grup ludności. Okazało się to niezbędne po wprowadzeniu racjonowania żywności.

Rachel Carson pracowała dla amerykańskiego Urzędu Gospodarki Rybnej, pisząc broszury zachęcające Amerykanów do jedzenia większej ilości ryb i "owoców morza". Brała także udział w badaniach marynarki wojennej nad techniką i wyposażeniem poszukiwań podwodnych.

Kobiety w psychologii utworzyły Narodową Radę Kobiet Psychologów, która organizowała różne programy wojenne. Przewodniczącą tej organizacji została Florence Laura Goodenough.

W naukach społecznych kilka kobiet brało udział w przygotowaniu "studium ewakuacji i przesiedlenia Japończyków" na Uniwersytecie Kalifornijskim. Tym programem kierowała socjolog Dorothy Swaine Thomas, która współpracowała z absolwentami antropologii, takimi jak Tamie Tsuchiyama (jedyna Amerykanka pochodzenia japońskiego w tym programie) oraz Rosalie Hankey Wax.

W Marynarce Wojennej USA kobiety naukowcy prowadziły wiele badań. Planktonolog Mary Sears opracowała wojskowe techniki oceanograficzne jako kierowniczka Zakładu Oceanografii Urzędu Hydrograficznego. Chemiczka Florence Van Straten pracowała jako inżynier aerologii; badała wpływ warunków atmosferycznych na przebieg walki wojennej. Matematyczka Grace Hopper była jedną z pierwszych programistów komputerowych (dla komputera Mark I). Mina Spiegel Rees, również matematyczka, była głównym współpracownikiem technicznym zespołu matematki stosowanej w Narodowym Komitecie Badań Obrony Wojennej.

W 1925, absolwentka Uniwersytetu Harvarda Cecilia Payne-Gaposchkin po raz pierwszy udowodniła na podstawie istniejących danych o spektrum gwiazd, że składają się one prawie wyłącznie z wodoru i tlenu; była to jedna z fundamentalnych teorii astrofizyki gwiezdnej.[2]

[edytuj] Od II wojny światowej do współczesności

Nina Byers zauważyła, że przed 1976 udział kobiet w fizyce był rzadkością, lecz od tej pory stale się zwiększa.

[edytuj] Europa

Rosalind Franklin była kryształografem, której badania pomogły wyjaśnić rozbudowane struktury węgla, grafitu, DNA i wirusów. W 1953 jej badania nad DNA przyczyniły się do stworzenia modelu struktury DNA (Watsona i Cricka).

W lipcu 1967 Jocelyn Bell Burnell odkryła istnienie PSR 1919+21 (pierwszego znanego pulsara), co w 1974 umożliwiło jej promotorowi Anthony'emu Hewishowi otrzymanie Nagrody Nobla w fizyce.

[edytuj] Statystyki

W Wielkiej Brytanii w 2005 r. kobiety zajmowały połowę stanowisk na związanych z nauką kierunkach kształcenia na poziomie wyższym (nauka, medycyna, matematyka, informatyka i mechanika)^[11] Tym niemniej, istniały wyraźne różnice, uzależnione od płci: kobiety wyraźnie przewyższały liczebnie mężczyzn w biologii i medycynie (szczególnie pielęgniarstwie), podczas gdy mężczyźni dominowali w matematyce, fizyce, informatyce i mechanice.

[edytuj] Stany Zjednoczone

Badania Barbary McClintock w latach 40. i 50. nad genetyką kukurydzy wykazały transpozycję genetyczną. Chociaż w tamtym czasie niewielu rozumiało znaczenie jej badań, w 1983 uczona otrzymała Nagrodę Nobla z fizjologii i medycyny za swoje badania.

Sulamith Low Goldhaber i jej mąż Gerson Goldhaber stworzyli zespół naukowy, badający K meson i inne wysokoenergetyczne cząsteczki w latach 50.

Zespół naukowców pod kierownictwem Deborah S. Jin w JILA w Boulder, Kolorado w 2003 stworzył pierwszy kondensat fermioniczny, nowy stan materii.

[edytuj] Statystyki

Od 1966 liczba kobiet, które otrzymały tytuł licencjata w naukach i inżynierii stale rośnie każdego roku, osiągając 202.583 w 2001 r., czyli około połowę ogólnej liczby. ^[12] Liczba takich tytułów, przyznanych mężczyznom nie zwiększyła się znacząco od 1976. Liczba absolwentek nauk i inżynierii wzrosła od 1991, osiągając 41% w 2001. Jednak wyraźne różnice istnieją w strukturze zatrudnienia: kobiety stanowiły w 2001 r. 3/4 studentów psychologii, ale tylko 30% studentów informatyki i 20% inżynierii.^[12] Zarówno liczba jak i procent stopni doktoranckich w naukach i inżynierii, przyznanych kobietom, stale zwiększają się: od 8% w 1966 do 37% w 2001. Liczba stopni doktorskich przyznanych mężczyznom osiągnęła maksimum w 1996 i od tej pory maleje.^[12] Kobiety ze stopniem doktora nauk lub inżynierii były w 2001 zatrudnione przede wszystkim w edukacji, a w znacznie mniejszym stopniu niż mężczyźni w biznesie lub przemyśle.^[12]. Niedawno opublikowana książka Athena Unbound przedstawiła analizę (opartą na wywiadach i badaniach) przebiegu kształcenia i zatrudnienia kobiet-naukowców od wczesnego dzieciństwa, przez wykształcenie wyższe i karierę akademicką. Książka zawiera następujące podsumowanie: Kobiety, aby zacząć karierę naukową i osiągnąć sukces, spotykają się ze szczególnym ciągiem przeszkód, związanych z płcią, które nadal trwają, pomimo niedawnych postępów. ^[13]

[edytuj] Podsumowanie

Kobiety wniosły wkład w naukę, technologię i medycynę od starożytności aż do dzisiaj. Jednak pozbawienie kobiet możliwości formalnego kształcenia się, szczególnie od około 1600 r. do końca XIX wieku, poważnie ograniczyło udział kobiet w nauce. Udział ten wiązał się często z przynależnością do arystokracji, z powiązaniami rodzinnymi lub przynależnością do społeczności izolowanych.^[3]. Jednym ze sposobów angażowania się kobiet w badania naukowe było uprawianie "domowych" lub "kobiecych" dziedzin, za jakie uznawano sztukę, tłumaczenie z języków obcych i pisarstwo. Także wojny często stwarzały nowe możliwości dla kobiet.

Umożliwienie dostępu do wykształcenia wyższego w XX wieku, przynajmniej w USA i Europie, spowodowało zwiększenie udziału kobiet we wszystkich dziedzinach nauki. Jednak kobiety pozostają w wyraźnej mniejszości w dziedzinach ściśłych, zwłaszcza w matematyce, fizyce, informatyce i mechanice.

[edytuj] Lista wybitnych kobiet-naukowców

^[14]

[edytuj] Starożytność

• Acca-Lurentia (około 634 p.n.e. Rzym) ginekolog
• Aganice (około 1878 p.n.e. Egipt) filozof-astronom faraona Sesostrisa
• Aglaonike (Grecja) astronom
• Arate z Cyreny (Grecja) filozof i nauczycielka filozofii
• Diotama (Grecja) wykładała filozofię, jej uczniem był Sokrates
• En Hedu'anna (około 2354 p.n.e.) astronom
• Gargi (Indie) wymieniona w Wedach jako znana filozof
• Hipparchia (Grecja) filozof
• Hypatia z Aleksandrii matematyczka
• Lasthenia (Grecja) filozof
• Maritraji (Indie) filozof
• Pan Chao (Chiny) historyk
• Penthesilea (około 1187 p.n.e.) legendarna wynalazczyni topora
• Perictione (VI w. p.n.e., Grecja) filozof, uczennica Pitagorasa
• Merit Ptah (około 2700 p.n.e., Egipt) pierwsza lekarka znana z imienia
• Si Ling Chi (około 2640 p.n.e., Chiny) legendarna cesarzowa, miała odkryć proces produkcji jedwabiu
• Shi Dun (około 105 n.e., Chiny), cesarzowa, wspólnie z Tsai Lun wynalazła metodę produkcji papieru z kory morwy
• Sonduk (około 630 n.e. Korea) astronom
• Theano (Grecja) filozof
• Themista (IV w. p.n.e., Grecja) filozof
• Maria Żydówka (I wiek n.e.) chemiczka i wynalazczyni

[edytuj] XI wiek

• Hildegarda z Bingen

[edytuj] XII wiek

• Herrad
• Lilovarti (Indie) matematyczka

[edytuj] XIII wiek

• Bettina Gozzadini prawniczka, wykładała na Uniwersytecie Bolońskim w 1236 r.

[edytuj] XIV wiek

• Dorotea Bucca (1360-1436) kierowała katedrą medycyny Uniwersytetu Bolońskiego

[edytuj] XVI wiek

• Sophia Brahe astronom
• Tarquinia Molza (1542-1617) filozof, w uznaniu zasług otrzymała honorowe obywatelstwo Rzymu dla siebie i swoich potomków

[edytuj] XVII wiek

• Margaret Cavendish – filozof
• Maria Cunitz – śląska astronom
• Elżbieta Koopman Heweliusz – pierwsza polska astronom
• Maria Margarethe Kirch – astronom
• Maria Sibylla Merian – entomolog
• Elena Cornaro Piscopia – matematyczka i filozof, pierwsza kobieta, która otrzymała stopień naukowy doktora.

[edytuj] XVIII wiek

• Maria Gaetana Agnesi – matematyczka
• Maria Angela Ardinghelli – fizyczka
• Eleonora Barbapiccola – filozof
• Laura Bassi – fizyczka
• Clelia Borromeo - filozof i matematyczka
• Jane Colden
• Juana Inez de la Cruz
• Émilie du Châtelet – fizyczka
• Maria Dalle Donne
• Jeanne Dumee
• Sophia Germain
• Catherine Green
• Caroline Herschel
• Josephine Kablick
• Nichole-Reine Lepaute
• Martha Daniell Logan
• Anna Morandi Manzolini
• Sybilla Masters
• Eliza Luca Pinckney
• Martha Laurens Ramsey
• Cristina Roccati
• Mary Somerville
• Jeanne Villepreux-Power

[edytuj] XIX wiek

• Elisabeth Adams
• Mary Anning
• Anna Atkins
• Hertha Marks Ayrton
• Josephine Baker chirurg
• Elizabeth Blackwell
• Elizabeth Bragg
• Elizabeth Knight Britton
• Mary E. Britton
• Mary Brush
• Mary Whiton Calkins
• Annie Jump Cannon
• Cornelia Clapp
• Bessie Coleman
• Bessie Delaney
• Sadie Delaney
• Ellen Eglui
• Alice Fletcher
• Williamina Fleming
• Kate Gleason
• Margaret Murray Huggins
• Mary Putnam Jacobi
• Mary Kies
• Dorothea Klumpke
• Sofia Kowalewska
• Bertha Lamme
• Henrietta Swan Leavitt
• Ada Lovelace matematyczka
• Margaret E. Matlby
• Sarah Mather
• Lise Meitner
• Maria Mitchell
• Julia Morgan
• Florence Nightingale
• Emily Noether
• Beatrix Potter
• Ellen Swallow Richards
• Emily Roebling
• Clemence Augustine Royer
• Caterina Scarpellini
• Lydia White Shattuck
• Maria Skłodowska-Curie
• Nettie Stevens
• Ida Tacke-Noddack
• Janet Taylor
• Lucy Hobbs Taylor
• Mary Walker
• Margaret Floy Washburn
• Sarah F. Whiting
• Dorothy Wrinch

[edytuj] XX wiek

• Madelaine Barnothey
• Olive Ann Beech
• Ruth Benedict
• Margaret Burbidge
• Deborah Crocker
• Rosalind Elsie Franklin
• Evelyn Boyd Granville
• Anna J. Harrison
• Dorothy Crowfoot Hodgkin
• Grace Hopper
• Sethanne Howard
• Irena Curie
• Nor Mahal
• Maria Goeppert Mayer
• Barbara McClintock
• Maud Menten
• Donna Osif
• Cecelia Payne-Gaposchkin
• Sophia Pereyaslaw
• Georgia Dwelle Rooks
• Patsy Sherman
• Maria Telkes
• Mary Olliden Weaver
• Chien Shiung Wu
• Rosalyn Sussman Yalow

[edytuj] Przypisy

1. ↑ ^{1,0 1,1 1,2 1,3} 4000 lat udziału kobiet w nauce: podział wg. wieków (stan z 17 maja 2006)
2. ↑ Feministyczne podejście do problemu technologii: Inne ujęcie tematu
3. ↑ ^3,0 3,1
4. ↑ JS Edwards, A Woman Is Wise: The Influence of Civic and Christian Humanism on the Education of Women in Northern Italy and England during the Renaissance w: "Ex Post Facto: Journal of the History Students at San Fransisco State University", tom XI, 2002 [1]
5. ↑ Hildegarda z Bingen (Sabina Flanagan)
6. ↑ Modern History Sourcebook: Lady Mary Wortley Montagu (1689-1762): Szczepienia przeciwko ospie wietrznej w Turcji
7. ↑ The Cambridge Illustrated History of Medicine, pod red. R. Porter, Cambridge University Press, 1996
8. ↑
9. ↑ ^9,0 9,1 Udział kobiet w fizyce w XX wieku
10. ↑ Changing the Face of Medicine: Dr. Elizabeth Blackwell (NLM)
11. ↑ HESA On-line Information Service: Wszyscy studenci HE wg poziomu studiów, sposobu i tematu studiów, miejsca zamieszkania i płci 2004/05
12. ↑ ^{12,0 12,1 12,2 12,3} Hahm, J-o. Dane dotyczące kobiet w S&E. Z: Women, Minorities and Persons With Disabilities in Science and Engineering, NSF 2004
13. ↑ Henry Etzkowitz, Carol Kemelgor, Brian Uzzi, Athena Unbound: The advancement of women in science and technology, Cambridge University Press, 2000
14. ↑ Chronologia wg daty urodzenia

[edytuj] Zobacz też

• Laureatki Nagrody Nobla
• gender studies

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Association for Women in Science
• Komisja Europejska: kobiety w nauce
• Women in Science and Engineering, Center for History and New Media, George Mason University
• Laureatki Nagrody Nobla: Sharon Bertsch McGrayne "Nobel Prize Women in Science: Their Lives, Struggles, and Momentous Discoveries", Second Edition (2001) Darmowy tekst on-line
• Biblioteka Kongresu Stanów Zjednoczonych, Selected Internet Resources Women in Science and Medicine
• Women in Science Książki National Academies Press
  • Sharon Bertsch McGrayne "Nobel Prize Women in Science: Their Lives, Struggles, and Momentous Discoveries", Second Edition (2001) Darmowy tekst on-line
• Strony dotyczące kobiet w naukce i technologii (angielski)
• Przyczynki kobiet do fizyki w XX w. (angielski)
• 4000 lat kobiet w nauce (angielski)