Janusz Chmielowski
Z Wikipedii
Janusz Chmielowski (ur. 9 stycznia 1878 - zm. 26 kwietnia 1968) - jeden z prekursorów wspinaczki tatrzańskiej, współzałożyciel Towarzystwa Tatrzańskiego.
Jeden z najwybitniejszych taterników, alpinista, autor pierwszego przewodnika tatrzańskiego dla taterników. Pierwszy zdobywca wielu tatrzańskich szczytów, w tym w warunkach zimowych Gerlacha, współorganizator pierwszych organizacji turystyki wysokogórskiej.
Spis treści |
[edytuj] Młodość i praca zawodowa
Janusz Chmielowski urodził się 9 stycznia, (a nie 8 jak podają niektóre źródła) 1878 w Warszawie. Był synem Piotra Chmielowskiego.
Ukończył studia jako inżynier budowy maszyn w 1903 na Politechnikach w Rydze, Darmstadcie i ostatecznie Lwowie. Ukończył również matematykę na Uniwersytecie Lwowskim w 1906.
W latach 1906-1908 był nauczycielem we lwowskiej szkole średniej, potem pracował w instytucjach technicznych i ubezpieczeniowych w Wilnie (w latach 1908-1912) i Petersburgu (w latach 1913-1923), w październiku 1923 wrócił do Polski.
Od 1924 pracował na Górnym Śląsku, od 1928 w przemyśle hutniczym w Katowicach, aż do wybuchu II wojny światowej. W latach 1939-1944 pracował w towarzystwie handlu żelazem w Warszawie. Przeszedłszy w 1944 przez niemieckie obozy w Pruszkowie i Skierniewicach, w marcu 1945 wrócił do pracy w Katowicach, do 1950 w przemyśle hutniczym, a w latach 1950-65 jako redaktor naukowy wydawnictw hutniczych, ponadto jako redaktor czasopisma "Hutnik" w latach 1945-65. Pracował do 87 roku życia.
[edytuj] Tatrzańska przygoda
Pierwszą wycieczkę w Tatry (z rodzicami do Morskiego Oka w 1887) odbył w 9 roku życia, a taternictwo rozpoczął w 1892 I wejściem na Mały Kozi Wierch jako 14-letni chłopiec. Najintensywniej wspinał się w latach, kiedy jego rodzice mieszkali w Zakopanem (do 1903) oraz w czasie swych studiów i pracy we Lwowie (do 1908). Z przerwami kontynuował działalność taternicką aż do 1958, gdy mając 80 lat był na swej ostatniej wspinaczce, Grani Kościelca. Do Zakopanego przyjeżdżał, aż do 1963 wszedł wtedy pieszo - w 85 roku życia - na swój ostatni "szczyt", Antałówkę, i napisał: "W górach, podobnie jak i w życiu, gdy nie można tak, trzeba - inaczej!"
Żył 90 lat. Z młodości pamiętał Tytusa Chałubińskiego i Sabałę, a przeżył Wawrzyńca Żuławskiego i Jana Długosza.
Po Tatrach do I wojny światowej, chodził najczęściej w towarzystwie przewodników (np. Jędrzej Wala młodszy, Jan Bachleda-Tajber, od 1894 Klimek Bachleda, potem Jędrzej Marusarz-Jarząbek), a także z licznymi taternikami polskimi i węgierskimi, ale na wyprawach odkrywczych prawie zawsze sam był inicjatorem.
Bez przewodników również dokonał z różnymi taternikami wielu pierwszorzędnych wejść, np. w 1903 na Ostry Szczyt (I wejście bez przewodnika, a w ogóle III). Był pierwszym zdobywcą wielu szczytów i turni tatrzańskich, m.in.: w 1895 Zadni Gierlach, w 1898 Poślednia Turnia, w 1902 Orla Baszta i Rumanowy Szczyt, w 1904 Zadni Mnich, Kaczy Szczyt, Czubata Turnia i Kozia Turnia, w 1905 Niżnie Rysy, Wyżni Żabi Szczyt i Kościółek, w 1907 Żabi Mnich, w 1908 Żabia Lalka.
Odkrył też wiele nowych dróg w Tatrach w latach 1892-1927, od Świnicy po Jagnięcy Szczyt. Ostatnią było I wejście południowym żebrem na Wołową Turnię. W dziejach taternictwa zimowego zapisał się jedynie I wejściem zimowym na Gerlach w styczniu 1905 (Żlebem Karczmarza), ale było to jedno z czołowych osiągnięć w tej dziedzinie przed I wojną światową (z Węgrem Károlem Jordánem oraz przewodnikiem Klimkiem Bachledą, Janem Franzem seniorem i Pawłem Spitzkopfem seniorem).
Zwłaszcza w okresie 1900-14, ale także później, należał do czołowych taterników i był najlepszym znawcą Tatr. Pisano o nim, że po Tytusie Chałubińskim został Królem Tatr. Uprawiał też alpinizm w Alpach. W 1907 w Dolomitach i Wilder Kaiser, w 1913 w grupie Mont Blanc.
[edytuj] Pisarstwo górskie
W latach 1900-31 ogłosił liczne artykuły na tematy taternictwa i alpinizmu, biografie, sprawozdania, recenzje, notatki itd. Poza fachowymi opisami nowych dróg taternickich (od 1907) opublikował kilka wspomnień ze swych wypraw tatrzańskich. W artykule pt. "Z wycieczki po Alpach Tyrolskich" ("Taternik" 1907) przeprowadził porównanie wejść alpejskich z tatrzańskimi.
Pisywał również na takie fachowe tematy taternickie, jak "W sprawie klasyfikacyi wycieczek tatrzańskich" (1910) i ogłosił szereg prac z dziejów taternictwa, m.in. Droga na Łomnicę od strony północnej (1902), Południowa ściana Ostrego Szczytu (1910, Przyczynki do monografji Łomnicy (1924), Lodowy Szczyt (1928), Kozia Turnia (1931).
Oprócz szeregu drobniejszych napisał kilka obszerniejszych biografii ludzi związanych z Tatrami: Klimek Bachleda (1910), Prof. Leopold Świerz (1911 i 1912), Kazimierz Przerwa-Tetmajer (1941).
Zajmował się też fotografowaniem w Tatrach i jego zdjęcia były reprodukowane zarówno w czasopismach polskich (np. "Taternik") jak i zagranicznych (np. "Tur es Alp."), a także na pocztówkach. Ogłosił też artykuł "Nieco o nowoczesnych aparatach fotograficznych dla taternika" (1928). Wygłaszał pogadanki o taternictwie przez radio (Rozgłośnia Katowicka w 1926).
Wybitną pozycję w piśmiennictwie tatrzańskim zdobył jednak Chmielowski przede wszystkim swym przewodnikiem: "Przewodnik po Tatrach" (t.1-4, 1907-1912). Był to pierwszy w tatrzańskiej literaturze przewodnik dla taterników, a nie tylko dla zwykłych turystów. Pojawiając się po turystycznych przewodnikach Walerego Eljasza i Mieczysława Kowalewskiego oraz po współczesnych im turystycznych przewodnikach niemieckim i węgierskim, przewodnik Chmielowskiego był pozycją przełomową w tatrzańskiej literaturze przewodnikowej i odegrał wielką rolę nie tylko w rozwoju taternictwa, ale również i w poznawaniu topografii Tatr, w ustalaniu ich nazewnictwa i terminologii topograficznej. Podkreślić należy, że pierwsze przewodniki taternickie w innych językach pojawiły się później (od 1914). Następnie, już wspólnie z Mieczysławem Świerzem, Chmielowski opublikował nowe wydanie swego przewodnika: "Tatry Wysokie" (Kraków, t. 1-4, 1925-26), znowu zdobywając przodującą rolę w tej dziedzinie piśmiennictwa tatrzańskiego.
Równocześnie z pierwszym wydaniem swego przewodnika opublikował Chmielowski także mapę Tatry Wysokie (1:50 000) oraz mapy szkicowe: Tatry Zachodnie i Tatry Bielskie (obie 1:75 000).
[edytuj] Stowarzyszenia taternickie
Chmielowski należy również do czołowych działaczy taternickich na polu organizacyjnym. Był jednym z głównych inicjatorów i współzałożycieli, a w 1903-1904 pierwszym prezesem pierwszego stowarzyszenia taternickiego - Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego, której kontynuacją stał się Klub Wysokogórski i wreszcie Polski Związek Alpinizmu.
Chmielowski przez szereg lat do 1914 zajmował się szkoleniem i egzaminowaniem przewodników tatrzańskich. Zarówno wśród taterników jak i przewodników upowszechnił stosowanie nowoczesnego sprzętu alpinistycznego, jak lina, raki, czekan, specjalne obuwie itd. Żywo interesował się sprawami nazewnictwa tatrzańskiego i przyczynił się do jego uporządkowania w polskim piśmiennictwie, a także do ustalenia tatrzańskiej terminologii topograficznej, opartej w znacznej mierze na gwarze podhalańskiej.
Przekształcenie się dawnego taternictwa, uprawianego na modłę Stolarczyka czy Chałubińskiego, w nowoczesne taternictwo - to zasługa przede wszystkim Chmielowskiego, który doprowadził do tego zarówno swą działalnością w górach jak i piórem i pracą organizacyjną.
[edytuj] Nagrody i wyróżnienia
W 1913 jako jeden z pierwszych otrzymał członkostwo honorowe STTT (potem KWPTT), a w 1948 członkostwo honorowe Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i Order Odrodzenia Polski za całokształt swych zasług w rozwoju taternictwa polskiego. W niemieckim i węgierskim nazewnictwie tatrzańskim został Chmielowski uczczony nazwami: Chmielowski-Scharte i Chmielowski-rés (Poślednia Przełączka), Chmielowski-Turm i Chmielowski-torony (Mała Poślednia Turniczka) oraz Chmielowskispitze i Chmielowski-csúcs (Sępia Turnia).
Zmarł 26 kwietnia 1968 w Katowicach, pochowany został na cmentarzu Katowice-Dąb.
[edytuj] Bibliografia J.Chmielowskiego
[edytuj] Artykuły
- "Z wycieczki po Alpach Tyrolskich" ("Taternik" 1907),
- "W sprawie klasyfikacyi wycieczek tatrzańskich" (1910),
- "Droga na Łomnicę od strony północnej" (1902),
- "Południowa ściana Ostrego Szczytu" 1910, (wspólnie z Romanem Kordysem),
- "Przyczynki do monografji Łomnicy" (1924),
- "Lodowy Szczyt" (1928),
- "Nieco o nowoczesnych aparatach fotograficznych dla taternika" (1928)
- "Kozia Turnia" (1931).
[edytuj] Książki
- Janusz Chmielowski "Przewodnik po Tatrach", Lwów (t. 1-4), 1907-1912,
- Janusz Chmielowski, Mieczysław Świerz, "Tatry Wysokie (przewodnik szczegółowy)", Kraków, (t. 1-4, 1925-1926) DOWNLOAD
- "Klimek Bachleda" (1910),
- "Prof. Leopold Świerz" (1911 i 1912),
- "Kazimierz Przerwa-Tetmajer" (1941).
