Aberdeen

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

City of Aberdeen

Geografi
Del av Storbritannia:	Skottland
Region:	City of Aberdeen
Tradisjonelt grevskap:	Aberdeenshire
Flatevidd: - Total	186 km²
Folkesetnad
Folketal: - Total (2003) - Folketettleik	212,125 1,140 / km²
Politikk
Aberdeen City Council http://www.aberdeencity.gov.uk/
Medlemer i det britiske parlamentet:	Anne Begg Malcolm Bruce Frank Doran
Medlemer i det skotske parlamentet	Lewis Macdonald Brian Adam Nicol Stephen
Postkontor og telefon
Poststad:	ABERDEEN
Postdistrikt:	AB10-AB12; AB13 (delar); AB15-AB25
Telefonkode:	01224

Aberdeen (Obar Dheathain på skotsk gælisk) er ein by nordaust i Skottland. Byen utgjer kjerna i byområdet City of Aberdeen, og er hovudsete for den skotske regionen Aberdeenshire, sjølv om byen ikkje lenger ligg i regionen. Aberdeen er òg den viktigaste hamna i denne delen av Skottland, og den tredje største byen etter folketal.

[endre] Innbyggjarar

Byen hadde eit folketal på rundt 3000 i 1396. Ved folketeljinga i 1801 hadde dette vakse til 26 992, i 1841 var det 63 262, i 1891 121 623, i 1901 153 503, og i 2001 197 328.

[endre] Kultur

Aberdeen har to universitet, University of Aberdeen og Robert Gordon University. University of Aberdeen er eit av Skottland sine eldste universitet, og vart grunnlagd i 1495.

Aberdeen er vennskapsby med zimbabwiske Bulawayo, franske Clermont-Ferrand, kviterussiske Gomel, tyske Regensburg, og norske Stavanger.

Krossmonument på marknadsplassen i Aberdeen.

[endre] Industri

Mange store og varierte industriar har gjort byen til ein av dei rikaste i Skottland. I meir enn trehundre år grov ein ut granitt i Rubislaw-gruva og eksporterte til resten av verda. Denne gruvedrifta tok slutt i 1971.

Fiskerinæringa var òg svært viktig for byen, og blei stadig utbetra med ny teknologi fram til overfiske i Nordsjøen førte til at fangsten blei kraftig redusert.

Andre næringsvegar som var leiande fram til 1970-åra var tekstilindustri, med ull frå 1703, lin frå 1794 og bomull frå 1779. Desse sysselsette fleire tusen. Papirlaging tok til i 1694, og er ein av dei eldste industriane i byen.

I dag vert Aberdeen ofte kalla Europas oljehovudstad. Byen er senter for det meste av petroleumsverksemda på britisk kontinentalsokkel, og oljeindustrien utgjer ryggrada i den lokale økonomien. Ei rad norske føretak innan oljeindustrien er representert i Aberdeen.

[endre] Transport

Hamna i Aberdeen har stor trafikk av forsyningsskip, der fartya går i skytteltrafikk til oljeplattformane i Nordsjøen. Flyplassen er senter for en vesentleg del av helikoptertrafikken til og frå britisk sektor, og er ein av dei største helikopterflyplassane i verda. Aberdeen har daglege flyavgangar til og frå Stavanger, Bergen og Oslo.

Frå hamna i Aberdeen.

[endre] Historikk

Aberdeen av i dag er ei samansmelting av to byar grunnlagd i mellomalderen, Old Aberdeen og New Aberdeen. Begge kan føra sin dokumenterte historie attemde til 1100-talet. Sjølv om dei to mellomalderbyane ligg berre eit par kilometer frå kvarandre hadde dei båe sin eigen identitet fram til moderne tid. Dei vart ikkje slegne saman før i 1891. Gamle kjelder referer ofte til "The cities of Aberdeen" (merk fleirtal).

Old Aberdeen ligg like sør for utløpet av elva Don, og vaks fram kring St. Machar domkyrkje. Byen var eit viktig kyrkjeleg senter fram til reformasjonen. I høve ei gamal overlevering vart den første kyrkja på denne staden bygd så tidleg som på 500-talet. Domkyrkja vart bispesete i 1131, og den noverande domkyrkja byrja ein å byggja på 1100-talet. I 1495 vart den første delen av det som seinare vart University of Aberdeen, King's College, grunnlagd av biskop Elphinstone.

New Aberdeen var ein viktig handelsstad frå 1100-talet. Kong Vilhelm I av Skottland hadde ein residens der, og ga byen sitt første charter i 1179. Tidlegare hadde David I gjeve nokre byrettar. New Aberdeen vaks fram nord for utløpet av elva Dee, og elveoset utgjorde ei av de beste naturlige hamnene i denne delen av Skottland.

I 1336 vart byen brend ned av kong Edvard III av England, men vart snart bygd opp att. Byen hadde då ei tid namnet New Aberdeen. Byarkivet er eit av de eldste i Skottland, og går attende til 1398. Med unntak av eit kort tidsrom dekkjer arkivet heile byhistoria fram til i dag.

Under kong Robert Bruce fekk byen, som takk for si stønad under dei skotske sjølvstendekrigane, skogen Stocket av kongen. Dette området gav store inntekter, som framleis kjem innbyggjarane til gode gjennom offentlege tiltak.

New Aberdeen fekk sitt eige universitet i 1593, då Marischal College vart grunnlagd. Marischal College og King's College i Old Aberdeen var skilde universitet fram til 1800-talert, og vart slegne saman i 1870 til det som i dag er University of Aberdeen.

På grunn av åtak frå baronar i området hadde byen kraftige forsvarsverk, men innan 1770 var alle byportar fjerna. Under striden mellom rojalistar og covenanters vart byen plyndra av båe sider. I 1715 erklærte leiarane for byen at dei støtta James Francis Edward Stuart (The Old Pretender), og i 1745 budde hertugen av Cumberland ei tid i Aberdeen før han gjekk til åtak på Charles Edward Stuart (The Young Pretender).

[endre] Byvåpen og bymotto

Byvåpenet syner eit raudt skjold med tre festningsverk med tre tårn kvar. Kring er kongelege symbol. Frå gamal tid kviler byen på tre høgder, Castle Hill, the Port eller Windmill Hill (Gallowgate) og St Catherine's Hill (Adelphi). Våpenskjoldet er halde oppe av to leopardar. Ovanom skjoldet er det eit pergament med orda 'Bon Accord', sosm òg er bymottoet.

I ei segn frå tida kring dei skotske sjølvstendekrigane vert det fortald at 'Bon Accord' var stikkordet for åtak, då Castle of Aberdeen vart storma og dei engelske styrkane vart drepne på eit natt. Frå denne nedslaktinga er det at byvåpenet og bymottoet stammar.