Helium
Van Wikipedia
- Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel woe meugelik 't Mestreechs aan te hawte.
| Helium | |
| Symbool | He |
| Indeiling | edelgaas |
| Elementnómmer | 2 |
| Natuurlike isotope | 3, 4 |
| Kunsmaoteg isotope | 5-10 |
| Atoomgewiech staanderdisotoop | 4,0026 |
| Smeltpunt | non-existent bij normaolen drök* |
| Kookpunt | 4,22 K, -268,93 °C |
| *:zuug d'n teks | |
Helium is e sjemisch elemint. 't Is 'nen hendeg leechten, kleur- en smaaklozen edelgaas. Helium is nao waterstof 't meis veurkoumend elemint, umtot stare, die oet waterstof bestoon, deze waterstof door kernfusie in helium umzètte.
[bewirk] Oontdekking
Helium woort in 1868 oontdek door de Fransmaan Pierre Janssen, wie heer 'n zonsverduustering bestudeerde. Heer zaog in de corona oranje liene, die heer es e nui elemint identificeerde. Heer neumden 't nao de zon (Aajdgrieks hèlios). Later pas oontdekde me tot helium ouch op eerd veurkump, en wel veurnaomelik in gaasvelder, es afvalproduk wat neet te verbrande vèlt. Veural Amerikaanse gaasvelder bleke deze gaas te bevatte.
[bewirk] Eigesjappe
Helium kump in twie natuurlike isotope veur, 3He en 4He, meh de 4-isotoop is hiel euverwegend. Dit is 'nen opmerkelik liechte gaas, wel zwoerder es waterstof meh neet in de proporties die me op groond vaan de atoomkerngruutde verwachte kin. 't Elemint is zoe good wie ummer gaasvörmig; dao zien extreem umstendeghede veur nujeg um 't vleujbaar te kriege: dit lök pas roond veer graod boven 't absoluut nulpunt bij 'nen drök vaan ein atmosfeer en meistal maak me helium daan ouch oonder väöl hoegeren drök vleujbaar. 't Doen stolle vaan helium bij normaolen drök is noets gelök; zelfs bij temperature vaan mer 'n fractie bove 't absoluut nulpunt blijf 't daan vleujbaar. Verkeult me 't nog wijer, daan nog vertuint helium gein echte vaste vörm in de zin vaan kristal-echtege structure, meh oontloupe de atome de wette vaan de klassieke mechanica en goon ze ziech volges quantummechische percesse gedraoge. Oonder pressie vaan 25 atmosfeer kin dit wel bij 'n temperatuur vaan zjus get minder es ein kelvin.
Vleujbaren helium besteit in twie versjijninge: helium-I en helium-II, die eder hun eige eigesjappe höbbe. Helium-II heet de unieke eigesjap tot 't door sterke adhesie in ander vater krup tot 't zoewel in 't orzjineel es in 't nui vaat op 'tzelfde niveau steit (zuug illustratie heineve).
Eve meujlik es 't vleujbaar make vaan helium is 't 't elemint te doen binde mèt ander eleminte.
[bewirk] Touwpassinge
Helium weurt in e beperk aontal touwpassinge gebruuk, ummer ofwel um zien inertie (=oonvermoge mèt ander eleminte te binde), ofwel um zie gering gewiech. 't Weurt in ballons gestop um die te doen vlege en 't is veur modern zeppelins 't alternatief veur 't braandbaar waterstof. 't Weurt in de industrie oonder mie touwgepas bij de productie vaan haafgeleiers oet silicium, en um machines of ander stoffe aof te keule. Op broonke e.d. is 't populair umtot 't inaoseme vaan helium de stum tijelik vervörmp.
