Stóuspeki
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Stóuspeki eða stóismi er heimspekistefna sem kom fram í Aþenu snemma á helleníska tímabilinu. Upphafsmaður hennar var Zenon frá Kítíon.
Stóuspekin er ákaflega kerfisbundið heimspekikerfi. Hún leggur áherslu á sjálfsaga og hluttekningaleysi gagnvart tilfinningum. Henni svipar um margt til heimspeki hundingja en Zenon var varð fyrir áhrifum frá þeirri heimspeki. Náttúruspeki stóumanna einkenndist af efnishyggju og algyðistrú. Mikilvæg stef í siðfræði stóumanna er skynsemishyggja þeirra, dygðahugtakið og hugmynd þeirra um náttúrurétt. Stóumenn töldu að með því að lifa í samræmi við náttúruna og skynsemina gætu menn öðlast sálarró. Stóumenn náðu töluverðum framförum í rökfræði.
Stóuspekin varð langlíf heimspeki og náði naut töluverðra vinsælda bæði í Grikklandi og síðar í Rómaveldi. Helstu keppinautar hennar voru epikúrismi og akademísk efahyggja.
Engin ritverk liggja eftir Zenon sjálfan. Megnið af varðveittum ritum stóumanna er frá ritum rómverskum tíma, einkum frá höfundunum Cíceró (sem var hrifinn af stóuspeki en þó ekki einarður stóumaður sjálfur), Epiktetosi, Senecu og Markúsi Árelíusi. Að auki eru til brot varðveitt úr verkum Krýsipposar og Kleanþesar og annarra grískra stóumanna.
Efnisyfirlit |
[breyta] Saga
Rekja má stóuspekina til um 300 f.Kr. þegar að upphafsmaður stóuspekinnar, Zenon frá Kítíon varð skipreka og endaði í Aþenu. Þar nam hann heimspeki hjá hundingjum og platonistum. Skólinn sem Zenon stofnaði dróg nafn sitt af steindum súlnagöngum (stoa poikilê, sem er gríska fyrir súlnaskála eða súlnagöng) við markaði í Aþenu þar sem hann hélt fyrirlestra sína og kenndi lærisveinum sínum.
Eftir lát hans tók Kleanþes, lærlingur hans, við skólanum og undir honum lærðu þeir Krýsippos og Antigonos, Makedóníu konungur. Krýsippos var sá sem ásamt Zenoni mótaði stóuspekina hvað mest.
Á 1. og 2. öld f.Kr. varð stóuspekin fyrir áhrifum frá platonisma. Helstu málsvarar hennar þá voru Panætíos og Póseidóníos.
[breyta] Útskýring á stefnunni
Stóumenn skiptu heimspekinni í þrennt: náttúruspeki, siðfræði og rökfræði. Náttúruspekin náði m.a. yfir verufræði, frumspeki og eðlisfræði og rökfræðin fól einnig í sér þekkingarfræði stóumanna. Síðar meir var stóuspeki kennd einkum sem siðfræði eða kenning um hvernig menn skildu haga lífi sínu. Siðfræðihluti stóuspekinnar varð því hornsteinn hennar er fram liðu stundir en aðrar greinar hennar svo sem náttúruspeki og rökfræði renndu stoðum undir siðfræðina.
[breyta] Náttúruspeki
Líkt og epikúringar voru stóumenn efnishyggjumenn.
[breyta] Tengt efni
[breyta] Helstu hugsuðir stóuspekinnar
- Epiktetos
- Kleanþes
- Krýsippos
- Markús Árelíus
- Panætíos
- Pósidóníos
- Seneca
- Zenon frá Kítíon
[breyta] Annað
- Baruch Spinoza
- Cicero
- Fornaldarheimspeki
- Fornaldarheimspeki (fræðigrein)
- Fornfræði
- Grísk heimspeki
- Hellenísk heimspeki
- Stóísk ró
- Setningarökfræði
[breyta] Frekari fróðleikur
- Algra, K., Barnes, J., Mansfeld, J. og Schofield, M. (ritstj.), The Cambridge History of Hellenistic Philosophy (Cambridge: Cambridge University Press, 2005). ISBN 0521616700
- Bobzien, Susanne, Determinism and Freedom in Stoic Philosophy (Oxford: Oxford University Press, 1998). ISBN 0199247676
- Branham, R. Bracht, The Cynics: The Cynic Movement in Antiquity and Its Legacy (Los Angeles: University of California Press, 2000). ISBN 0520216458
- Ierodiakonou, Katerina (ritstj.), Topics in Stoic Philosophy (Oxford: Clarendon Press, 1998). ISBN 019924880X
- Inwood, Brad og Gerson, Lloyd P. (ritstj.), Hellenistic Philosophy: Introductory Readings (Indianapolis: Hackett, 2. útg. 1998). ISBN 0872203786
- Inwwod, Brad, The Cambridge Companion to the Stoics (Cambridge: Cambridge University Press, 2003). ISBN 0521779855
- Long, A.A., Epictetus: A Stoic and Socratic Guide to Life (Oxford: Oxford University Press, 2004). ISBN 0199268851
- Long, A.A., From Epicurus to Epictetus: Studies in Hellenistic and Roman Philosophy (Oxford: Oxford University Press, 2006). ISBN 0199279128
- Long, A.A., Hellenistic Philosophy: Stoics, Epicureans, Sceptics (Los Angeles: University of California Press, 1986). ISBN 0520058089
- Long, A.A., Stoic Studies (Los Angeles: University of California Press, 2001). ISBN 0520229746
- Long, A.A. og Sedley, David (ritstj.), The Hellenistic Philosophers 2 bindi (Cambridge: Cambridge University Press, 1987). ISBN 0521275563
- Striker, Gisela, Essays on Hellenistic Epistemology and Ethics (Cambridge: Cambridge University Press, 1996). ISBN 0521476410
