Philadelphia

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Philadelphia
Borg bróðurkærleikans
Staðsetning á korti
Grunnupplýsingar
Stofnár:	1682 (27. október)
Land:	Bandaríkin
Ríki:	Pennsylvanía
Sýsla:	Philadelphia
Tímasvæði:	Eastern Standard Time (UTC-5)
Íbúatala: - Að nágrannasveitarfélögum meðtöldum:	1.470.151 (2004) 5.751.803
Þéttleiki byggðar:	4.337,3 íbúar/km²
Flatarmál:	349,9 km² þar af 330,3 km² land, 19,6 km² undir vatni
Forval síma:	215
Vefsíða:	www.phila.gov
Gælunafn:	Philly, Borg bróðurkærleikans, Quaker borgin
einkunnarorð:	Philadelphia maneto (megi bróðurkærleikurinn vara)
Stjórnmál
Borgarstjóri:	John F. Street (D)

Philadelphia er fimmta stærsta borg Bandaríkjanna og stærsta borg Pennsylvaníu. Síðan árið 1854 hafa borgarmörkin verið þau sömu og sýslumörk Philadelphia sýslu og síðan árið 1952 hafa borgar- og sýsluyfirvöld verið þau sömu en samt sem áður er sýslan enn til sem sérstakt svæði í Pennsylvaníu. Íbúafjöldi borgarinnar 1. júlí 2004 var áætlaður 1.470.151. Í borginni er þriðji stærsti miðbæjarkjarni Bandaríkjanna, á eftir New York og Chicago. Philadelphia er næststærsta borgin á austurströnd Bandaríkjanna á eftir New York.

Stórborgarsvæði Philadelphiu er það fjórða stærsta í Bandaríkjunum samkvæmt núverandi opinberri skilgreiningu en á svæðinu búa um 5,7 milljónir manna.Samkvæmt öðrum skilgreiningum er stórborgarsvæði Philadelphiu það sjötta stærsta á eftir stórborgarsvæði San Francisco og Washington-Baltimore. Philadelphia er helsta borgin á stórborgarsvæði Delaware dals.

Philadelphia er ein elsta borg Bandaríkjanna og ein sú þýðingamesta í sögu landsins. Á 18. öld var borgin um skamma hríð önnur höfuðborg landsins og fjölmennasta borgin. Á þeim tíma var hún mikilvægari en bæði Boston og New York borg í stjórnmálum og viðskiptum en Benjamin Franklin átti mikinn þátt í að gera borgina að mikilvægri miðstöð stjórnmála, viðskipta og menntunar.

Fram til ársins 1854, þegar borgarmörkin urðu þau sömu og sýslumörk Philadelphiu sýslu, afmarkaðist borgin af South Street, Vine Street, Delaware fljóti og Schuylkill ánni. Með stækkun borgarinnar bættust við þau svæði sem í dag eru Vestur Philadelphia, Suður Philadelphia, Norður Philadelphia og Norðaustur Philadelphia sem og Þýska hverfið og mörg smærri hverfi.

Philadelphia er einnig einn stærsti háskólabær Bandaríkjanna en í borginni búa um 120.000 háskólanemar, sem stunda nám í háskólum innan borgarmarkanna, en um 300.000 nemendur stunda nám á stórborgarsvæðinu.

Efnisyfirlit 1 Landafræði og veðurfar 1.1 Landafræði 1.2 Veðurfar 2 Skýjakljúfar 3 Hagkerfi 4 Fólk og menning 4.1 Lýðfræði 4.2 Matur 4.3 Fjölmiðlar 4.3.1 Prentmiðlar 4.4 Söfn og áhugaverðir staðir 4.5 Íþróttir 4.6 Glæpir 5 Menntun 5.1 Almenningsskólar 5.2 Einkaskólar 5.3 Æðri menntun 6 Flugvellir 7 Philadelphia í kvikmyndum 8 Philadelphia í bókmenntum 9 Heimild 10 Tenglar

[breyta] Landafræði og veðurfar

[breyta] Landafræði

Samkvæmt bandarísku hagstofunni United States Census Bureau þekur borgin 369,4 km² (142,6 mi²). Þar af eru 349,9 km² (135,1 mi²) þurrlendi og 19,6 km² (7,6 mi²) undir vatni, en það eru 5,29% alls svæðisins. Helstu vatnsföllin eru Delaware fljót, Schuylkill áin, Cobbs Creek, Wissahickon Creek og Pennypack Creek.

Lægsti punktur innan borgarmarkanna er 3 m (10 fet) yfir sjávarmáli, nærri Fort Mifflin í Suðvestur Philadelphia þar sem Delaware og Schuylkill árnar mætast. Hæsti punkturinn er í Chestnut Hill, 132 m (432 fet) yfir sjávarmáli, nærri Evergreen Place, rétt norðan og vestan við Evergreen Avenue.

[breyta] Veðurfar

Veðurfar er temprað með fjórum árstíðum. Sumrin eru heit og rök, einkum í júlí og ágúst. Haust og voru eru venjulega mild. Úrkoma er að mestu jöfn árið um kring, með um sex til níu rigningardaga á mánuði, að meðaltali um 1068 mm (42 tommur) á ári. Vetur geta verið kaldir en sjaldan fer hitinn niður fyrir -10° C. Snjókoma er afar breytileg. Sumir vetur eru snjóþungir en aðra snjóar lítið. Í miðborginni og úthverfum borgarinnar í New Jersey snjóar venjulega lítið en norðan og vestan við stórborgarsvæðið snjóar meira. Meðalhitinn í janúar er milli -4° C (25° F) og 4° C (39° F). Í júlí er meðalhitinn milli 21° C (70° F) og 30° C (86° F) en þegar hitabylgjur skella á um sumur getur hitinn hæglega náð 35° C (95° F). Mesti kuldi sem skráður hefur verið var -22° C (-7° F) árið 1984 en mesti hiti sem skráður hefur verið var 40° C (104° F) árið 1966. Snemma hausts og seint um vetur er venjulega þurrasti tíminn. Febrúar er úrkomuminnsti mánuðurinn með 69,8 mm (2,74 tommu) úrkomu. Sumrin eru venjulega rök og úrkomumikil en úrkoma er mest í júlí með 111,5 mm (4,39 tommur) úrkoma.

[breyta] Skýjakljúfar

Hæstu byggingar borgarinnar eru:

		Hæð
Sæti	Nafn	(ft)	(m)	Hæðir	Byggingarár
1	One Liberty Place	945	288	61	1987
2	Two Liberty Place	848	258	58	1990
3	Mellon Bank Center	792	241	54	1990
4	Bell Atlantic Tower (Verizon Tower)	739	225	55	1991
5	G. Fred DiBona, Jr. Building	625	191	45	1990
6	One Commerce Square	565	172	41	1987
7	Two Commerce Square	565	172	41	1992
8	Philadelphia City Hall	548	167	9	1901
9	1818 Market Street	500	152	40	1974
10	The St. James	498	152	45	2004
11	Loews Philadelphia Hotel	492	150	36	1932
12	PNC Bank Building	491	150	40	1983
13	Centre Square II	490	149	40	1973
14	Five Penn Center	490	149	36	1970
15	One South Broad	472	144	28	1932

[breyta] Hagkerfi

Hagkerfi Philadelphiu byggir einkum á framleiðslu, matvælaiðnaði og fjármálaþjónustu. Í borginni er starfrækt kauphöll, sem er elsta kauphöll Bandaríkjanna.

[breyta] Fólk og menning

[breyta] Lýðfræði

Philadelphia Fólksfjöldi eftir árum [1]

1790 - 28,522 1800 - 41,220 1810 - 53,722 1820 - 63,802 1830 - 80,462 1840 - 93,665 1850 - 121,376 1860 - 565,529 1870 - 674,022 1880 - 847,170 1890 - 1,046,964 1900 - 1,293,697 1910 - 1,549,008 1920 - 1,823,779 1930 - 1,950,961 1940 - 1,931,334 1950 - 2,071,605 1960 - 2,002,512 1970 - 1,948,609 1980 - 1,688,210 1990 - 1,585,577 2000 - 1,517,550

Árið 2000 voru íbúar Philadelphiu 1.517.550, fjöldi heimila 590.071 og fjölskyldur 352.272 talsins, með 4.337,3 íbúa/km² (11.233,6 íbúa/mi²). 45,0% íbúanna voru hvít, 43,2% af afrískum upruna, 0,2% voru bandarískir frumbyggjar, 4,4% af asískum uppruna, 0,05% voru frá Kyrrahafseyjum, 4,7% voru af öðrum kynþætti og 2,2% voru af fleiri en einum kynþætti. 8,5% íbúanna voru af suður-amerískum uppruna.

Börn undir 18 ára aldri bjuggu á 27,6% heimilanna og 32,1% íbúanna voru hjón í sambúð. 33,8% íbúanna voru einstæðingar.

25,3% borgarbúa voru yngri en 18 ára, 11,1% voru á aldrinum 18 til 24 ára, 29,3% voru á aldrinum frá 25 til 44 ára, 20,3% voru á aldrinum 45 til 64 ára og 14,1% voru 65 ára eða eldri. Aldursmiðgildið var 34 ár. 86,8 karlmenn voru á hverjar 100 konur.

Tekjumiðgildi fyrir hvert heimili í borginni var 30.746 dalir og 37.036 dalir fyrir hverja fjölskyldu. Tekjumiðgildi karlmanna var 34.199 dalir, en kvenna 28.477. 22,9% íbúanna og 18,4% fjölskyldna voru undir fátæktarmörkum. 31,3% allra undir 18 ára og 16,9% allra eldri en 65 ára voru undir fátæktarmörkum.

[breyta] Matur

Philadelphia er þekkt fyrir samlokur, sem kallast „cheesesteaks“ og eru gjarnan kenndar við borgina, þ.e. Philadelphia cheesesteak eða einfaldlega Philly cheesesteak.

[breyta] Fjölmiðlar

[breyta] Prentmiðlar

Í Philadelphiu eru gefin út tvö stór dagblöð, Philadelphia Inquirer og Philadelphia Daily News. Einnig koma út vikuleg blöð, þ.á m. Philadelphia Business Journal, Philadelphia Weekly, Philadelphia City Paper, South Philly Review og Philadelphia Gay News. Philadelphia Magazine er tímarit sem kemur út mánaðarlega.

[breyta] Söfn og áhugaverðir staðir

• 30th Street Station
• Academy of Natural Sciences
• Afro-American Historical and Cultural Museum
• Atwater-Kent Municipal Museum
• Awbury Arboretum
• Barnes Foundation
• Betsy Ross House
• Boathouse Row
• Cathedral-Basilica of Sts. Peter and Paul
• Centennial Arboretum
• Clark Park Í Vestur Philadelphiu, þar er að finna einu þekktu styttuna af Jonathan Swift í heiminum.
• Eastern State Penitentiary
• Edgar Allan Poe National Historic Site
• Elfreth's Alley
• Fairmount Park
• Fairmount Water Works
• Fort Mifflin
• Franklin Institute
• Gloria Dei National Historic Site, elsta kirkjan í fylkinu, byggð árið 1700
• Kimmel Center for the Performing Arts, aðsetur Philadelphia Orchestra

• Liberty Bell & Independence Hall
• LOVE Park
• Mummers Museum
• Mütter Museum (safn með hvers kyns læknisfræðilegum og meinafræðilegum undrum)
• National Constitution Center
• New Alhambra Sports and Entertainment Center
• One Liberty Place
• Penn's Landing
• Philadelphia City Hall
• Philadelphia Doll Musuem
• Italian market
• Philadelphia Museum of Art
• Philadelphia Zoo
• Please Touch Museum
• Reading Terminal Market
• Rittenhouse Square
• Rodin Museum (stærsta safn af verkum Auguste Rodin utan Frakklands)
• Rosenbach Museum & Library
• SEPTA Museum
• South Street
• University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology
• Wagner Free Institute of Science
• Walnut Street Theatre, elsta starfandi leikhús í Bandaríkjunum
• Wanamaker organ, næstsærsta nothæfa orgel veraldar

[breyta] Íþróttir

Íþróttafélag	Íþróttagrein	Deild	Íþróttahöll
Philadelphia Eagles	American Football	National Football League; NFC	Lincoln Financial Field
Philadelphia Phillies	Baseball	Major League Baseball; NL	Citizens Bank Park
Philadelphia 76ers	Basketball	National Basketball Association	Wachovia Center
Philadelphia Flyers	Ice Hockey	National Hockey League	Wachovia Center
Philadelphia Wings	Indoor Lacrosse	National Lacrosse League	Wachovia Center
Philadelphia Barrage	Field Lacrosse	Major League Lacrosse	Villanova Stadium
Philadelphia Soul	Arena football	Arena Football League	Wachovia Center

[breyta] Glæpir

Líkt og í mörgum bandarískum borgum jukust glæpir í Philadelphiu jafnt og þétt á árunum eftir síðari heimstyrjöldina. Morðtíðni náði hámarki árið 1990 með 503 morð, með 31,5 morð á 100.000 íbúa. Mestallan tíunda áratug 20. aldar voru framin að meðaltali um 400 morð á ári í borginni. Árið 2002 náði morðtíðni í borginni lágmarki með 288 morð en árið 2005 hafði fjöldi morða aftur náð 380, með 25,85 morð á 100.000 á íbúa.

[breyta] Menntun

[breyta] Almenningsskólar

Skólakerfi borgarinnar heitir School District of Philadelphia og þjónar það öllum hverfum borgarinnar. Í öllum skólum borgarinnar klæðast nemendur skólabúningum.

[breyta] Einkaskólar

Í Philadelphiu eru fjölmargir kaþólskir einkaskólar.

[breyta] Æðri menntun

Háskólar innan borgarmarkanna: The Art Institute of Philadelphia Chestnut Hill College Community College of Philadelphia Curtis Institute of Music Drexel University Holy Family University La Salle University Moore College of Art Peirce College Pennsylvania Academy of the Fine Arts Philadelphia College of Osteopathic Medicine Philadelphia University The Restaurant School Saint Joseph's University Temple University Thomas Jefferson University University of the Arts University of the Sciences in Philadelphia University of Pennsylvania

Háskólar í nágrenni Philadelphiu: Arcadia University (áður Beaver College) í Glenside Bryn Athyn College of the New Church í Bryn Athyn Bryn Mawr College í Bryn Mawr Bucks County Community College með skólasvæði í Newtown og Perkasie Cabrini College í Radnor Delaware County Community College í Marple Township Delaware Valley College í Doylestown Eastern University (áður Eastern College) í St. Davids Gratz College í Melrose Park Haverford College í Haverford Immaculata University í Malvern Lincoln University Manor College í Jenkintown Montgomery County Community College í Blue Bell Neumann College í Aston Pennsylvania State University í Abington, Media og Malvern Rosemont College í Bryn Mawr Swarthmore College í Swarthmore Temple University í Ambler Temple University's Tyler School of Art í Elkins Park Ursinus College í Collegeville Villanova University í Villanova West Chester University of Pennsylvania í West Chester Widener University í Chester

[breyta] Flugvellir

Tveir flugvellir þjóna Philadelphiu, Philadelphia International Airport (PHL) og Northeast Philadelphia Airport (PNE), og eru þeir báðir innan borgarmarkanna (PHL teygir sig út fyrir borgarmörkin). PHL þjónar jafnt innanlandsflugi sem utanlandsflugi en PNE þjónar smærri flugáætlunum einstaklinga og fyrirtækja.

[breyta] Philadelphia í kvikmyndum

• Rocky (1976)
• Trading Places (1983)
• Witness (1985)
• Mannequin (1987)
• Philadelphia (1993)
• 12 Monkeys (1995)
• The Sixth Sense (1999)
• Unbreakable (2000)
• National Treasure (2004)
• In Her Shoes (2005)

[breyta] Philadelphia í bókmenntum

• Vísindaskáldsagan Epsilon eftir John J. Rust gerist að mestu leyti í Philadelphiu

[breyta] Heimild

• Greinin „Philadelphia“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 31. mars 2006.

[breyta] Tenglar

• Opinber vefsíða Philadelphiu-borgar
• Philadelphia Chamber of Commerce
• Center City District
• Philly.com