Heimspeki 19. aldar

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

[edit]
Saga vestrænnar heimspeki

Fornaldarheimspeki
Forverar Sókratesar
Klassísk heimspeki
Hellenísk heimspeki
Rómversk heimspeki
Heimspeki síðfornaldar
Miðaldaheimspeki
Skólaspeki
Heimspeki endurreisnartímans
Heimspeki 15. aldar
Heimspeki 16. aldar
Nýaldarheimspeki
Heimspeki 17. aldar
Heimspeki 18. aldar
Heimspeki 19. aldar
Heimspeki 20. aldar
Rökgreiningarheimspeki
Meginlandsheimspeki
Heimspeki samtímans

Heimspeki 19. aldar er ýmist talin síðasti hluti þess tímabils í sögu vestrænnar heimspeki, sem kallast nýaldarheimspeki, eða sérstakt tímabil í sögu heimspekinnar, sem tekur við af nýaldarheimspeki en fer á undan heimspeki 20. aldar.

Á 18. öld höfðu heimspekingar upplýsingartímans gríðarleg áhrif og verk heimspekinga á borð við David Hume, Immanuel Kant og Jean-Jacques Rousseau höfðu mikil áhrif á nýja kynslóð hugsuða. Seint á 18. öld reyndi hreyfing sem kennd er við rómantík að sameina skynsemisviðhorf fortíðarinnar og lífrænni og tilfinningalegri sýn á veruleikann. Helstu hugmyndirnar sem kveiktu þennan neista voru hugmyndir um þróun, sem Johann Wolfgang von Goethe og Charles Darwin héldu fram, og hugmyndir um það sem kalla mætti undirliggjandi reglu, til dæmis frjáls markaður Adams Smith. Aukinn þrýstingur fyrir jafnrétti og örari breytingum náði hámarki með byltingum og óreiðu sem höfðu einnig áhrif á heimspekina.

[breyta] Stutt sögulegt yfirlit

Á árunum 1789-1815 breyttu byltingar, stríð og átök evrópskri menningu. Þegar margar af félagslegum og menningarlegum hefðum liðinnar aldar höfðu liðið undir lok var búið að varða veginn fyrir róttækar efnahagslegar og stjórnmálalegar breytingar. Evrópsk heimspeki tók þátt í og knúði áfram margar þessara breytinga.

[breyta] Áhrif frá upplýsingartímanum

Á síðasta þriðjungi 18. aldar komu fram fjölmargar hugmyndir sem bæði kerfisbundu fyrri heimspeki og ögruðu sjálfum grundvellinum að kerfisbindingu heimspekinnar. Immanuel Kant var áhrifamesti heimspekingur þessa tíma. Annar áhrifamikill heimspekingur tímabilsins var Jean-Jacques Rousseau. Báðir voru þeir afurð 18. aldarinnar en áttu báðir mikinn þátt í að umbreyta hugarfari 18. aldarinnar. Rousseau, í tilraun til þess að útskýra eðli ríkisvaldsins ögraði sjálfri undirstöðu ríkisvaldsins með yfirlýsingu sinni um að „maðurinn er frjáls borinn en hvarvetna í hlekkjum“. Kant, í tilraun til að sameina raunhyggju og rökhyggju og finna mannlegri þekkingu öruggan grundvöll, neyddist til að halda því fram að við sæjum ekki hlutina í sjálfum sér, heldur aðeins hlutina eins og þeir birtast okkur.