Eŭska naciismo

El Vikipedio

Politiko > Naciismo > Eŭska naciismo < Eŭskoj

---

Eŭska naciismo estas unu el gravaj temoj de eŭska kaj hispana politiko.

[redaktu] Antaŭaĵoj

Romianoj trovis ambaŭflanke de Pireneoj popolon, registrite de Strabono kiel ouaskones, kiujn oni konsideras prauloj de modernaj eŭskoj. La romianoj ne multe atentis la eŭskiajn montojn. Tial eŭska lingvo daŭris malgraŭ romiigo. Kontinentaj eŭskoj iĝis politike aŭtonomaj en dukato Vasconia kadre de Karolida Imperio, en la 7-a jarcento. Ankaŭ la invado de maŭroj en 711 ne multe efikis trans la valoj de Ebro. Du jarcentojn poste la reĝlando de Pamplono (poste reĝlando Navaro) estis ilia unua sendependa ŝtato. En la 11-a jarcento oni kreis limojn inter Navaro kaj Kastilio, sed ĉirkaŭ 1200 Alavo, Gipuskio kaj Biskajo eliris Navaron kaj sin aliĝis al la kastilia monarĥio.

En komenco de la 16-a jarcento, la titolo de reĝo pri Navaro pasis al gereĝoj de Kastilio. La diversaj landoj de la hispanaj reĝoj havis proprajn regmanierojn kaj foruoj, Eŭskoj, akiris ĝin per la "Specialaj Statutoj de Eŭskaj Regionoj". Tiujn statutojn ĝis hodiaŭe invokas la Eŭskaj naciistoj. Tamen, la reĝoj emis centrismon kaj dum jarcentoj klopodis unuigi la landaron laŭ la modelo de Kastilio.

La eŭskaj landoj restis ekster la komuna administracion ĝis la tria karlisma milito, dum kiu la euŝka kamparanoj favoris la malvenkantan kronkandidaton. Tial, en 1876 leĝo abolis la foruojn (hispane "fueros"), tradiciajn leĝojn kaj rajtojn, metante la eŭskajn landojn en la hispanan doganteritorion, devigante pagon de impostoj al la hispana registaro kaj militservon.

[redaktu] Apero de naciismo

La nova liberalisma ekonomio aperigis firmaojn pri minejoj, fero kaj ŝtalo. La industriizo bezonis multajn laboristojn, logante ilin el aliaj partoj de Hispanio. Tiuj enmigrintoj ne parolis la eŭskan.

Tiam naskiĝis la moderna eŭska naciismo, ĉefe kun Sabino Arana y Goiri, fondinto de Eŭska Naciisma Partio. Arana kreis la neologismojn "Euskadi" por nomi la aron de eŭskoj kaj "Euskeria", kunfederacio de eŭskoj de Iberio kaj Francio.

Dum la Dua Hispana Respubliko, ekde 1931, eŭska naciismo reaktivigis kaj sukcesis logi ne nur urbajn burĝojn sed ankaŭ terkulturistojn.

Dum la Hispana Enlanda Milito (1936-39) eŭska naciismo, malgraŭ la kontraŭkatolikismo de la respublika registaro, preferis la promeson de aŭtonomecon kaj batalis la flankon de Francisco Franco (Gernika/Guernica estas eŭska urbo). Tamen, la venko de Franco rezultigis la finon de la eŭska autonomio. La premo ekis rapide, ne nur la milita kaj polica premoj sur la politikaj organoj, sed ankaŭ kulture per malpermeso de instruado en la eŭska lingvo.

ETA aperis nur en 1959 kaj vigle batalis por eŭska socialisma sendenpenda regno kontraŭ Franco, ĝis lia morto en 1975. Tamen poste ĝi daŭrigis sian ekziston, kun ĉ. 900 murdoj aŭ viktimoj.

Post la fino de la reĝimo de Franco, en 1979, esploro indikis ke 38% de loĝantoj en la eŭska regiono pensis sin nur eŭskoj, 14% nur hispanoj, 26% eŭskaj hispanoj kaj 12% ĉefe eŭskoj sed ankaŭ hispanoj, 6% ĉefe hispanoj sed ankaŭ eŭskoj, 4% ne sciis.