Arkimedo

El Vikipedio

Arkimedo aŭ Arĥimedo, naskita ĉ. -287, mortinta en -212, estis greka matematikisto, kiu vivis en Sicilio. Li estas konsiderinda kiel unu el grandaj matematikistoj de antikveco. Plimulto de la faktoj pri Arkimedo originas de la biografio de romia soldato Marcellus, skribita de romia biografo Plutarko.

Arkimedo faris multnombrajn pruvojn uzante rigidan geometrian formalismon skizitan de Eŭklido. Li sukcesis speciale en kalkulo de areoj kaj volumenoj kaj fieris pro la malkovro de sfera volumeno, montrante ke ĝi estas du trionoj de la plej malgranda cilindro, kiu povas enteni la sferon. Fakte, oni ofte diras, ke Arkimedo povis esti inventinto de kalkulteorio, se grekoj tiutempe konus pli da akordiĝemaj matematikaj nocioj. Laŭ enskribitaj kaj ĉirkaŭskribitaj poligonoj en cirklo, li povis kalkuli la valoron de π inter 3+10/71 kaj 3+1/7.

Arkimedo estis ankaŭ elstara inĝeniero, formulanta principon de elĵet-forto kaj koncernan leĝon. Legendo rakontas, ke malkovrante la principon de elĵet-forto (egalas al la pezo de la likvo elpuŝata per la solido) dum sinbanado, li elkuris preskaŭ tute nuda en la stratoj de Sirakuzo kriante "Eŭreka!" (mi trovis ĝin). Li estis inventinto ankaŭ de t.n. Arkimeda Ŝraŭbo (helico). Kelkaj liaj geometriaj pruvoj estis motivitaj laŭ mekanikaj argumentoj, kiuj tamen kondukis al veraj respondoj. Dum la romia sieĝo de Sirakuzo, Arkimedo defendis la urbon per la de li konstruitaj konkavaj speguloj, kiuj fokusigis sunajn radiojn al romiaj ŝipoj, tiel malhelpante ilin (tiu historio estas pridubata). Fine, kiam la sieĝo estis disrompita, romanaj soldatoj murdis Arkimedon. Liaj lastaj vortoj estis :"Ne tuŝu miajn cirklojn" - temis pri geometriaj figuroj, skizitaj sur la sablo.