Alemannen
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
 |
Dr Artikel Alemannen isch für d'bsunders glungeni Artikel vorgschlage worre. E Wikipedianer meint, dass dä Artikel e bsunders gueti Arbet isch un mer ne cha empfehle. Du chasch dyni Meinig dezue uf dr Kandidate Syte kundgä un abstimme. |
Alemanne heißt mer d agstammt Bevelkerig im ditschsprochige Südweschte - im Elsass, im Südbadische, im Schwobeland (= im südlige Deil vu Wirttebärg un im bayrische Regiärigsbezirk Schwaben), in dr ditsche Schwiz, im Liächtestei, im eschtrichische Bundesland Voradelbärg (= Vorarlberg) un im Bezirk Reutte vu Tirol. Alemanne as Sälbschtbezeichnig vu däre Bevelkerig isch im Südbadische am meischte populär.
Meischtens meint mer mit Alemannisch un Alemanne d Sproch un d Bevelkerig, wu si schwätzt. Aber s nännt sich aü eber, wu küüm Alemannisch meh ka, "alemannischer Dickschädel", oder e hochditsch gschriibes Kochbuech mit Kochkunscht üs em Südweschte isch "Alemannisches Kochbuech" gnännt wore usw.
Inhaltsverzeichnis |
[ändere] Wortform Alamanne un Alemanne
Vor allem Archäologe z Dütschland bezeichne d Alemanne vum 1. Johrdoisert n. Chr. as Alamanne mit a. Historiker und Schwiizer Wisseschaftler benutze eher s Wort Alemanne fir diä alte un fir diä neije Alemanne. Im 17. un 18. Johrhundert isch dr Begriff Alamanne zimli in Vergässeheit grote gsii. D Wortform mit e goht uf dr Johann Peter Hebel zurück. Sälle het si anne 1803 im Titel un im Vorwort zu sinene "Allemannische Gedichte" bekannt gmacht un het do drmit e Art Grundstei fir e neij alemannisch Bewusstsii glegt.
[ändere] Gschicht
[ändere] D Afäng vu dr Alemanne
Im 3. Johrhundert noch Chrischtus hän sich üs em Gebiit zwische Elbe un Oder Suebe noch Südweschte in Bewegig gsetzt - d Suebe sin e germanische Stammesverband, wu noch em Tacitus d Semnone dr Haüptstamm drvu sin. Däne Suebe hän sich villicht no Deil vu andere Stämm agschlosse - des isch umstritte. Diä Wanderer un Eroberer hän 260 d remisch Gränzalag Limes durchbroche, sin im Dekumatland (Agri Decumates) iidrunge un hän ungfähr s Gebiit vum hittige Bade-Wirttebärg iignumme. Diä Volksmasse sin vu dr remische Gschichtsschiiber alamanni gnännt wore, des latiinisch Lehnwort üs em Germanische kennt "alli Manne" beditte - gmeint isch do, noch em Bruno Boesch, "Mänsche oder Männer alli zämme". E anderi Dittig vu ala- isch "Voll-", "Ur-", also "Vollmänsche" oder "Urmänsche" (Wolfgang Haubrich). D Sälbschtbezeichnig vu dr Alamanne isch Suebe (speter Schwobe) gsii, Alamanne ist numme e Wort vu dr Sproch vu dr Gebildete gsii.
D galloromanisch Bevelkerig (romanisiärti Kelte) vum Dekumatland isch zum Deil vorhär scho abgwanderet oder isch jetz mit dr remische Besatzig abzoge oder in dr Alamanne ufgange.
D Alamanne hän viil Griäg mit dr Remer ka, meischtens verursacht durch alamannischi Eroberigs- oder Raübzig in Galliä. Zitewiss hets Handel un Üsdüsch mit Galliä gää un aü, ass Alamanne in remischi Seldnerdiänscht iidrätte sin (lueg bi Brisigavi). D friäh alamannisch Kültür isch durch Schriftquälle wennig griffbar, meh durch archäologischi Fund (Grabbiigabe in alemannische Reihegräberfäld usw.) D remisch Gschichtsschriibig het dr griägerisch Charakter vu dr Alamanne betont, so aü d Hischtoriker im 19. un in dr erschte Helfti vum 20. Johrhundert, bsunders aber im Nationalsozialismus. Mänki hittigi Gschichtsschriiber drgege versuche im alamannisch-remische Gränzgebiit quasi moderni "multikulturelli" Verhältnis nochzwiise.
Im 5. un 6.Johrhundert hän d Alamanne aü s Elsass eroberet, im 6. un 7. aü s Alpevorland vu dr Schwiz un bayrisch Schwabe bsiidlet. In mänke Gebiit vu dr Alpe, wu hit alemannisch sin, sin romanischi Beverlkerigsräscht sitze bliibe un erscht im Mittelalter alemannisiärt wore. Dä Vorgang isch bis hit nit abgschlosse: Im rätoromanische Gebiit vu Graubünde bikunnt s Schwizer Alemannnisch immer meh Ibergwicht. Uf dr andere Sitte isch s Alemannisch im Elsass massiv vum Franzesische unterdruckt, im Südbadische im Großraüm Friiburg un in andere Ballungsgebiit vum Hochditsche bedrängt.
506 sin d Alamanne noch militärische Niiderlage unter d Herrschaft vum fränkische Herrschergschlächt Merowinger kumme . In dr offiziälle Gschichtsschriibig wird ab jetz viilmol d alemannisch Bevelkerig ignoriärt; wänn z. B. e Gräberfäld gfunde wird, wirds "merowingisches Gräberfeld" oder "karolingisches Gräberfeld" gnännt, aü wänn 95 bis 100% vu dr Dote Alamanne sin.
[ändere] D alemannische Herzogtimer
Vu 537 bis 746 hets e Herzogtum Alemannia gää, vu aber zum Frankeriich ghert het. Anne 915 isch s Herzogtum Schwaben entstande. Zu däm Herzogtum Schwaben hän aü s Elsass, Südbade, dr Zürichgau, dr Thurgau un Rätiä drzue ghert. Großi schwebischi Herrschergschlächter sin d Zähringer, d Staufer un d Habsburger gsii. Mit em Untergang vum staufische Kenigtum 1268 isch aü s Herzogtum Schwabe untergange.
[ändere] D politisch Spaltung vu dr Alemanne
Im spote Mittelalter un in dr friähje Neijzit het s schwebisch Stammesbewußtsii immer wenniger e Roll gspiil. Änewäg hets grad im alemannische Gebiit üssergwehnligi Bewegunge vum Volk gää: Im Süde isch e Eidgnosseschaft vu verschiidene Gebiit entstande, wu wu sich zum Deil zimli demokratischi Verfassige erkämpft hän. 1499 het diä Eidgnosseschaft ihre Unabhängigkeit vum Riich erkämpft.
Bi dr Alemanne in Norde hets Besträbige gää, sich dr Schwiz azschliäße, so in dr Bundschueh-Bewegig am Oberrhiin. Rottweil am Neckar un Milhüüse im Oberelsass hän sich dr Eidgnosseschaft agschlosse. Dr Drang noch Demokratii vu unte, wu in dr Schwiz zu politischem Erfolg gfiährt het, isch bi dr Alemanne im Norde glichwohl do gsii, aber er isch in dr Bundschueh-Bewegige un im Ditsche Büüregriäg (wu im alemannische Hegau agfange het), niidergschlage wore.
Noch em 30-jährige Griäg sin Briisgaüer un Markgräfler Ortschafte stark dezimiärt gsii. No hets e enorme Zuezug vu Schwobe un vu Mänsche üs katholische Kanteen vu dr Schwiz in d Briisgaüer (katholische) Ortschafte gää, in d Markgräfler (evangelische) Ortschafte Zuezug üs dr reformiärte Schwizer Kanteen.
[ändere] Im 20. Johrhundert
Noch em erschte Wältgriäg hets im alemannische Vorarlbärg e Abstimmig gää, wu iber 80% sich fir e Aschluss an d Schwiz üsgsproche hän. Dr Schwizer Bundesrat het aber dr Vorarlbärger Atrag erscht emol in dr Schulade verschwinde loo un im Versailler Vertrag isch s Ländli drno Eschtrich zuegschlage wore.
D Bedrohig dur s nationalsozialischtisch Ditschland het in dr alemannische Schwiz s Bewußtsii gferderet, ass mer nit nur staatlig, sondern aü sprochlig un kulturäll ebis bsunders isch - s Schwizerditsch (= s Schwizer Alemannisch) isch siterhär im Ufwind. Änewäg fiähle sich erscht wennig Schwizer as Alemanne. E Bewußtsii fir d Zämmegherigkeit vu allene Alemanne isch in dr Schwiz noch sälte. Aber aü im Elsass un z Bade-Wirttebärg gits Vorbehalt gege d "Schwizer Lälli".
Noch em 2. Wältgriäg isch im franzesisch bsetzte ditsche Südweschte e Staat Alemannien agstrebt wore - d Wortfiährer sin do dr Otto Feger un dr Schwebisch-Alemannisch Heimatbund gsii. Des Brojäkt het bi dr Siigermächt aber ke Schangs bikumme.
In dr 70er Johr hän ekologische Bewegige (gege AKW un anderi induschtriälli Großbrojäkt) iber d Gränz am Rhiin ewäg e Zämmegoh vu Elsässer, Südbadener un Nordschwizer brocht, wu mer bewusst s Alemannisch iigsetzt het.
[ändere] Gegewart
Dr Begriff Stamm eignet sich schlächt fir e Mänschegruppe in ere moderne Gsellschaft. Aber d Nochkumme vum alte Stamm vu dr Alemanne exischtiäre noch un bilde alliwiil noch e unterscheidbari Landsmannschaft. Zu dr moderne Alemanne ghere aü Mänsche, wu zuezoge sin un sich sprochlig un kulturäll abasst hän. Uf beide Sitte vum Rhiin het sich dr alemannisch Dialäkt ghalte, wu viil Gmeinsamkeite, aber aü viil Unterschiid ufwiist (lueg: Alemannischi Biispiilsätz). Diä Gmeinsamkeite sin bsunders do dittlig, wu dr Dialäkt no guet erhalte isch. So weißt e alte (badische) Kaiserstiähler ganz gnaü, was e Schwob mit eme Driäler meint oder was bi dr Schwizer e Muni isch. Dert, wu s Alemannisch verlore goht, kännt mer numme no dr Latz un dr Stier. D Verflachig vum Alemannische z Ditschland un z Frankrich bringt e Entfrämdung unter dr Alemanne mit sich.
Noch gits aü anderi kulturälli Gmeinsamkeite, so sin aü Liäder viilmol in mehrere Deil vu dr Alemannia verbreitet, so z.B. Ritti Ritti Ross. D Gmeinsamkeite bsunders in dr Sproch erlaübe dr Alemanne üs fimpf verschiidene Länder aü hit no, e bsunderi Verwandschaft z empfinde.
[ändere] Lueg aü
- Alamanne
- Lischte vun de Gau
- Alemanisches Haidetum
- Alamannischi Steikischtegreber
- Alemannischi Sproch
- Alemannische Separatismus
[ändere] Literatür
- Die Alamannen, hrsg. vom Archäologischen Landesmuseum Baden-Württemberg, (Red.: Karlheinz Fuchs...), Stuttgart 1997
- Dieter Geuenich: Geschichte der Alemannen. Stuttgart 1997
