Bundschuh-Bewegung

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Im spote Mittelalter hets im Oberrhiingebiit mehreri Ufstandsversuech vu dr Büüre gää - si sin unter em Namme Bundschueh bekannt. D Unterdruckung un d Üssüügung dur dr Adel un dur dr Klerus isch nimmi zum Üshalte gsii - anderscht wär dr konservativscht Deil vum Volk nit rebällisch wore. Revolutionär an däne Bewegunge isch gsii, ass si sich nit numme mit ere einzelne Forderung gegen e bstimmte geischtlige oder weltlige Landesherr, Grundherr, Grichtsherr, Gäldverleiher usw. gwändet hän, sondern si hän immer meh d Befreiung vum ganze Büürestand zum Ziil gha. Un s isch nit numme um d Büüre gange, sondern um dr "arm mann" im allgemeine, um d breit Unterschicht in Stadt un Land. Diä Programmatik isch vu Bundschueh zu Bundschueh radikalisärt, üsboit un verfeineret wore. D Gedanke, ass in däm Kampf d "gettlig Grächtigkeit" durgsetzt wäre soll, isch vu Mol zu Mol dittliger üsdruckt wore. D Unzfriideheit vu dr alemannische Büüre am Oberrhiin isch dur s Vorbild vu dr Eidgnosseschaft verstärkt wore, si hän d Schwiz as Vorbild fir e freiheitligs, volkstimligs Staatswäse agsähne. Groß Ufsähne het erregt, wu 1499 d Schwiz ime erfolgriche Griäg aü no ihre Unabhängigkeit vum Riich het kenne durchfächte. Bemerkenswärt isch, ass alli Bundschueh nit am Rhiin Halt gmacht hän, sondern alliwiil uf dr andere Sitte (Elsass bzw. Bade) Bundesgnosse gsuecht un gfunde wore sin. D Ufständ sin eso blant gsii, ass e gleine, gheime Hüffe mit em Bundschueh-Fähnili losziägt, Stellunge vum Gegner iberrascht, e Stadt iinimmt un vu Erfolg zu Erfolg meh Zueläuf bikunnt - s Brinzip vu dr Lawiine.

[ändere] D Bundschueh im Einzelne

Bundschueh-Bewegunge hets gää:

1493 in dr Derfer zwische Schlettstadt un Obernai im Unterelsass - do ischs gege s bischeflig Gricht z Stroßburg un gege s kaiserlig Hofgricht im wirttebärgische Rotwiil gange, wu im weltlige un im geischtlige Adel un dr Kaüflit gholfe hän, d Büürslit üsznämme un z ruiniäre. Glichzittig ischs gege dr Zinswucher vu dr Jude gange. Dr Hans Ulman, dr ehmalig Burgemeischter vu Schlettstadt un dr Jakob Hanser, dr Schultheiß vu Blienschwiller, sin d Afiährer vum Bundschueh gsii. Diä Ufständische hän sich welle dr Schwizer Eidgnosseschaft aschliäße.

1502 in dr Gegend vu Bruchsal, im Bistum Speier. Do ischs gege Stiirforferunge vum verschuldete Bischof un Landesherr Ludwig gange, un gege sini Schikane im Bezug uf d Wald- un Weidnutzung. Dr Afiährer vum Bundschueh isch dr Joß Fritz, e Büür vu Untergrombach, gsii.

1513 z Lehe bi Friiburg i.B. un in verschiidene Briisgaüer un Markgräfler Ortschafte.

Dr Bundschueh-Blatz z Lehe

Do ischs um d Schikane, d Rächtsbrich, dr Zinswucher vum Grichtsherr Bathasar von Blumeneck un andere Herre gange, zuedäm um d Komplizeschaft vum kaiserlige Griicht z Rotwil un vu dr geischtlige Grichter mit dr Herrschafte. Ass d Büüre "furterhin keinen Herren me wolten haben und gehorsam sin, dan allein den Keiser und den Babst" isch do zum erschte Mol dittlig belegt - iberhaüpt isch dä Ufstand dur dr Eifer vum Friiburger Rat bsunders grindlig niidergschlage un dokumäntiärt. Dr Afiährer isch dr Joß Fritz gsii.

1517 im e große links- un rächtsrhiinische Gebiit - im Unterelsass, im e Deil vu dr Ortenaü un vum Briisgaü un im e gleine Deil vum Markgräflerland - in iber 100 Ortschafte sin Ahänger nochgwiise. Vorrüsgange isch dr Arm Konrad z Bihl. Eso e große Radius het kenne erreicht wäre, wel Gaükler, üsdiänti Landsgnächt un Bättler as Werber iigsetzt wore sin, wu nit so wortkarg un ortsfescht sin wiä Büürslit. Einzelni Forderunge üs einzelne Ortschafte sin vu däm Ufstandsblan nit bekannt: s isch drum gange, sich ganz vu dr ganze Obrigkeite üsser em Kaiser un em Babscht z befreie. Alli Belaschtunge dur dr Adel un d Stedt hän solle abgschafft wäre; mer het sich welle dr freie Schwiz aschliäße. Afiährer isch dr Joß Fritz gsii, drnäbe wird aü e Stoffel vu Friiburg gnännt.

[ändere] S drüürig Änd

Alli viär Bundschueh-Bewegunge sin noch vor em uffene Ufstand verrote wore un gscheiteret; ihrini Rädelsfiährer sin umbrocht wore, wämmer si verwitscht het. 1502 hets e Erlass vum Kaiser Maximilian gä, wu as Strof fir d Bundschueh-Rädelsfiährer feschtglegt wore isch: Schleipfe mit Ross zum Richtblatz, drno Kepfe un Viärdeile un schliäßlig d Enteignung un Vertriibung vu ihrene Kinder. Dr bloße Mitwisser het mer solle d Schwurfinger abhaüe. Dr Adel un d Stedt sin bim Gständnis-Rüsbrässe dur d Folter un bim Strofe mit greschter Brutalität vorgange. Allerdings hän aü d Bundschueh-Ahänger nit vorgha, zimperlig mit ihrene Gegner umzgoh: Wär sich ihne nit het welle aschliäße, het solle dot gschlage wäre. Wänn aü keine vu däne viär Bunschueh Erfolg gha het, isch doch dr Bundschueh-Gedanke noch 1517 iberal in dr Vorschwiz (im alemannische Gebiit üsserhalb vu dr Schwiz) in dr Luft gläge. 1524 ischs in dr Grafschaft Stiählinge - wiider im alemannische Gebiit - zum e letschte Bundschueh kumme. Dä isch zum Ditsche Büüregriäg üsgwagse.