เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ (อังกฤษ: International Standard Book Number หรือ ISBN บ้างก็เรียก "อีส-เบ็น") เป็นรหัสที่กำหนดขึ้นให้ใช้กับสิ่งพิมพ์ประเภทหนังสือทั่วไป มีจุดมุ่งหมายให้เป็นเอกลักษณ์เฉพาะของหนังสือแต่ละเรื่อง เพื่ออำนวยความสะดวกในการควบคุมข้อมูลสิ่งพิมพ์ด้วยคอมพิวเตอร์ ในด้านการสั่งซื้อ การขาย การบริการ การเงิน และการนำสินค้าออกจำหน่ายไปยังสำนักพิมพ์ในประเทศต่าง ๆ ระบบ ISBN ถูกสร้างขึ้นในสหราชอาณาจักรในปี พ.ศ. 2509 โดยบริษัทผู้จัดพิมพ์และขายหนังสือ ดับเบิลยู เอช สมิธ และถูกเรียกว่า เลขมาตรฐานหนังสือ (Standard Book Numbering หรือ SBN) ต่อมา มีการนำ SBN มาใช้เป็นมาตรฐานสากล ISO 2108 ในปี พ.ศ. 2513 รหัสมาตรฐานที่คล้ายกัน หมายเลขมาตรฐานสากลประจำวารสาร (the International Standard Serial Number หรือ ISSN) ใช้สำหรับนิตยสารที่ออกตามกำหนดเวลา

เลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือ มีตัวเลข 10-13 หลัก โดยแบ่งเป็น 4-5 ส่วนตัวเลข แต่ละส่วนถูกแบ่งให้ชัดเจนด้วยเครื่องหมาย (-) หรือวรรค

• ส่วนที่ 1 ถ้าเป็นรหัส 13 ตัว จะขึ้นต้นด้วยรหัสของ European Article Numbering-Uniform Code Council คือ 978 หรือ 979 (รหัส 10 ตัว จะไม่มีส่วนนี้)
• ส่วนที่ 2 รหัสประเทศ สำหรับประเทศไทย ใช้ 974
• ส่วนที่ 3 รหัสสำนักพิมพ์ เช่นสำนักพิมพ์นานมีบุ๊คส์ ใช้ 472
• ส่วนที่ 4 รหัสชื่อเรื่อง เป็นลำดับของสิ่งพิมพ์ที่ผลิตจากสำนักพิมพ์นั้น ๆ
• ส่วนที่ 5 เลขตรวจสอบ ใช้ตรวจในระบบคอมพิวเตอร์จากการคำนวณเลข 9 ตำแหน่ง ของส่วนที่ 2-4

ตัวอย่าง: ISBN 974-472-362-9 เป็นเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือของหนังสือเรื่อง แฮร์รี่ พอตเตอร์กับศิลาอาถรรพ์ ของสำนักพิมพ์นานมีบุ๊คส์

[แก้] การคำนวณเลขตรวจสอบในระบบคอมพิวเตอร์

สำนักงานISBNสากล ^{เว็บไซต์} มีคู่มืออย่างเป็นทางการ ^ISBNmanual ซึ่งบอกถึงการคำนวณเลขตรวจสอบหลักสุดท้ายของ ISBN โดยใช้การคำนวณเลขคณิตมอดุลาร์ 11 ด้วยการคูณเลข ISBN 9 หลักแรกโดย 10 ไปจนถึง 2 หลักแรกคูณด้วย 10 หลักที่ 9 คูณด้วย 2 ใช้ค่า X (อักษรเอ็กซ์ตัวพิมพ์ใหญ่) แทนค่าเลข 10 นั่นหมายความว่าเลข ISBN 9 ตัวแรก สามารถใช้คำนวณเลขตรวจสอบหลักสุดท้ายได้ นำผลคูณที่ได้ทั้ง 9 จำนวนมาบวกกัน ก็จะได้ผลลัพธ์ นำมาลบกับเลขตรวจสอบจำนวนเฉพาะซึ่งหารได้ด้วย 11 ลงตัวที่ใกล้เคียงกับผลลัพธ์เป็นจำนวนถัดไป ตามวิธีนี้ สามารถคำนวณเลขรหัส ISBN 10 หลัก ได้จากเลข 9 หลักแรก ยกตัวอย่างเช่น 974-472-362 สามารถทำได้ดังนี้:

  10×9 + 9×7 + 8×4 + 7×4 + 6×7 + 5×2 + 4×3 + 3×6 + 2×2
=  90  +  63 +  32 +  28 +  42 +  10 +  12 +  18 +  4 
= 299
จำนวนเฉพาะซึ่งหารได้ด้วย 11 ลงตัวที่ใกล้เคียงกับผลลัพธ์เป็นจำนวนถัดไปคือ 28×11 = 308 
308 - 299 = 9

ดังนั้นเลขตรวจสอบคือ 9 และเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือที่สมบูรณ์คือ ISBN 974-472-362-9

วิธีที่สองในการค้นหาเลขตรวจสอบ คือการคูณเลข ISBN 9 หลักแรกโดย 1 ไปจนถึง 9 หลักแรกคูณด้วย 1 หลักต่อไปคูณด้วย 2 ไปจนถึงหลักที่ 9 คูณด้วย 9 นำผลคูณทั้ง 9 จำนวนมาบวกกันและคำนวณเลขคณิตมอดุลาร์ 11 ใช้ค่า X แทนค่าเลข "10" สำหรับตัวอย่าง สามารถคำนวณเลขรหัส ISBN 10 หลัก ได้จากเลข 9 หลักแรก ยกตัวอย่างเช่น 974-472-362 สามารถทำได้ดังนี้:

  1×9 + 2×7 + 3×4 + 4×4 + 5×7 + 6×2 + 7×3 + 8×6 + 9×2
=  9  +  14 +  12 +  16 +  35 +  12 +  21 +  48 +  18
= 185
= 16×11 + 9

ดังนั้นเลขตรวจสอบคือ 9 และเลขมาตรฐานสากลประจำหนังสือที่สมบูรณ์คือ ISBN 974-472-362-9

[แก้] ลิงก์ภายนอก

• ISO 2108:2005 ที่ www.iso.org
• สำนักงาน ISBN สากล - coordinates and supervises the world-wide use of the ISBN system.