คำเมือง

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

คำเมือง (กำเมือง)
อักษร:
พูดใน:	ไทย พม่า ลาว
ดินแดน:	ภาคเหนือตอนบน (ไทย)
จำนวนคนพูดทั้งหมด:	6 ล้าน
ตระกูลของภาษา:	ไท-กะได  คำ-ไท   บี-ไท    ไท-แสก     ไท      ไทตะวันตกเฉียงใต้       ไทกลาง-ตะวันออก        เชียงแสน         คำเมือง
ระบบการเขียน:	ตัวเมือง
รหัสภาษา
ISO 639-1:	ไม่มี
ISO 639-2:	ไม่มี
ISO/DIS 639-3:	—
หน้านี้มีตัวอักษรภาษาอื่นที่อาจจะไม่แสดงผล จำเป็นต้องใช้ฟอนต์สำหรับภาษานั้น

คำเมืองเป็นภาษาถิ่นที่ใช้ในภาคเหนือตอนบน หรือภาษาในอาณาจักรล้านนาเดิม มักจะพูดกันมากใน เชียงใหม่ แม่ฮ่องสอน เชียงราย พะเยา น่าน ลำพูน ลำปาง ตาก และ แพร่ และยังมีการพูดและการผสมภาษากันในอุตรดิตถ์ สุโขทัย พิษณุโลก และเพชรบูรณ์อีกด้วย

คำเมืองมีไวยากรณ์เหมือนกับภาษาไทยกลางแต่ใช้คำศัพท์ไม่เหมือนกัน แต่เดิมได้ใช้คู่กับ ตั๋วเมือง,ตัวเมือง ซึ่งเป็นตัวอักษรเฉพาะของอาณาจักรล้านนา ซึ่งได้รับอิทธิพลจากพม่าเป็นส่วนมาก

สารบัญ 1 ตัวอย่างคำศัพท์ 1.1 จำนวนนับ 1.2 พืช ผัก ผลไม้ 1.3 สัตว์ 1.4 เครื่องใช้ 1.5 คำกริยา 1.6 คำวิเศษณ์ และอื่นๆ 1.7 คำนาม สรรพนาม 1.8 สี 1.9 แสง-เสียง 1.10 กลิ่น รส 2 แหล่งข้อมูลอื่น

[แก้] ตัวอย่างคำศัพท์

[แก้] จำนวนนับ

• 1 = นึ่ง
• 2 = สอง
• 3 = สาม
• 4 = สี่
• 5 = ห้า
• 6 = ฮก
• 7 = เจ๋ด
• 8 = แปด
• 9 = เก้า
• 10 = ซิบ
• 11 = ซิบเอ๋ด
• 20 = ซาว
• 21 = ซาวเอ๋ด

[แก้] พืช ผัก ผลไม้

มะละกอ = ม่ะก้วยเต๊ศ กล้วยน้ำว้า = ก้วยอ่อง / ก้วยนิอ่อง มะตูม = ม่ะปีน ส้มเขียวหวาน = ส้มเกลี้ยง เขียวหวาน แตงล้าน = ม่ะแต๋งซั้ง ( ร้านที่ทำให้เครือแตงพันขึ้นไป ทางเหนือเรียกว่า ซั้ง ) น้อยหน่า = ม่ะหน้อแหน้ / น้อยแหน้ บวบงู = ม่ะนอยงู มะเขือเปราะ = ม่ะเขือผ่อย มะเขือยาว = ม่ะเขือขะม้า - - ออกเสียง ม่ะเขือขะม่า / ม่ะเขือหำม้า มะระขี้นก = ม่ะห่อย แตงกวา = หม่ะแต๋ง กล้วย = เชียงใหม่ เรียก ก้วยใต้ ลำปาง เรียก ก้วยลิอ่อง หรือ ก้วย โก๊ย กล้วยน้ำว้า = ก้วยใต้ พุทรา = หม่ะตัน ละมุด = หม่ะมุด กระท้อน = หม่ะตื๋น หมะต้อง มะปราง = หม่ะผาง

ฝรั่ง = บ่ะหมั้น ขนุน = หม่ะหนุน,บ่ะหนุน มะพร้าว = หม่ะป๊าว ส้มโอ = หม่ะโอ ฟักทอง = หม่ะฟักแก้ว /หม่ะน้ำแก้ว/น้ำแก้ว ฟักเขียว = หม่ะฟักหม่น มะแว้ง = หม่ะแขว้งขม มะเขือพวง = หม่ะแขว้ง /บ่ะแขว้งกุลา ลูกยอ = หม่ะต๋าเสือ มะเขือเทศ = บ่ะเขือส้ม กระท้อน = บ่ะตึ๋น ตะไคร้ = ชักไคร คึ่นช่าย = ผักกะพึน,กำพึน (กะปึน) ผักตำลึง = ผักแคบ ชะพลู = ผักแค ใบปูนา ปูลิง

[แก้] สัตว์

• จิ้งหรีด = จิ้กุ่ง,จิ้หีด
• ค้างคก = ค้างคาก กบตู่
• ลูกอ๊อด = อีฮวก
• ปลาไหล = ปลาเอี่ยน ปลาเหยี่ยน
• จิ้งเหลน = จั๊ก-กะ-เหล้อ
• กิ้งก่า = จั๊ก-ก่า

[แก้] เครื่องใช้

• กรรไกร = มีดยับ มีดแซม
• กระดุม = บะต่อม
• เข็มขัด = สายแอว สายฮั้ง
• ช้อน = จ๊อน
• ทับพี = ป้าก
• ถุงเท้า = ถุงตีน
• ผ้าเช็ดตัว = ผ้าตุ้ม
• ผ้าห่ม = ผ้าต๊วบ
• ยาสูบ = ซีโย
• รองเท้า = เกือก /เกิบ
• รองเท้าฟองน้ำ = แค็บ

[แก้] คำกริยา

กำปั้น หมัด = ลูกกุย โกรธ = โขด กลับ = ปิ๊ก (เช่น "เฮาปิ๊กบ้านละหนา") กางร่ม = กางจ้อง โกหก = วอก ขี้จุ๊ กิน = กิ๋น ก่าย = ปาด อิง ขโมย = ขี้ลัก ขี่หลังคน(เกาะ) = เก๊าะ ขี้เหนียว = ขี้จิ๊ คิด = กึ๊ด เครียด = เกี้ยด จริง = แต๊(เช่น "แต๊ก๊ะ" = "จริงหรอ") เจ็บ = เจ๊บ ใช้ = ใจ๊ ดู = ผ่อ เด็ก = ละอ่อน ตกคันได = ตกบันได เที่ยว = แอ่ว ทำ = ยะ(เช่น "ยะหยัง" = "ทำอะไร") นั่งพับเพียบ = นั่งป้อหละแหม้ นั่งขัดสมาธิ = นั่งขดขวาย นั่งยอง ๆ = นั่งข่องเหยาะ,หย่องเหยาะ นั่งไขว่ห้างเอาเท้าข้างหนึ่งพาดบนเข่า = นั่งปกขาก่ายง้อน นั่งวางเฉย นั่งหัวโด่ = นั่งคกงก(ก๊กงก) นั่งลงไปเต็มที่ตามสบาย(โดยไม่กลัวเปื้อน) = นั่งเป้อหละเหม้อ, นั่งเหม้อ

พูด = อู้ รัก = ฮัก รู้ = ฮู้ ลื่นล้ม = ผะเริด วิ่ง = ล่น สวมรองเท้า = ซุบแข็บ สะดุด = ข้อง สวยจังเลยนะ = งามหลายน้อ สบายอกสบายใจ = ซว่างอกซว่างใจ๋ เหรอ = ก๊ะ ห่วง = ห่วง (คำเมืองแท้ๆคือ อ่วง ว้อง หรือ ข๋าง) เหนื่อย = อิด หม้อย ให้ = หื้อ อยาก = ไข อยากอ้วก อยากอาเจียน = ใขฮาก อร่อย = ลำ อร่อยมาก = จ๊าดลำ อย่าพูดมาก = จ๊ะไปปากนัก อย่าพูดเสียงดัง = จ๊ะไปอู้ดัง

[แก้] คำวิเศษณ์ และอื่นๆ

• ก็ = ก่
• โง่ = ง่าว
• เช่น = เจ้น
• ถึง = เถิง
• ไม่ = หมะ(เช่น หมะใจ๊ = ไม่ใช้)
• นะ = เน้อ(เช่น เน้อครับ = นะครับ)
• เป็น = เป๋น
• ร่ม หมายถึง ร่มเงา = ฮ่ม
• ร่ม หมายถึง (ร่มกันแดด-กันฝน) = จ้อง
• ใหญ่ = หลวง(เช่น "หูหลวง" = "หูใหญ่")
• เหนียว = ตั๋ง
• ทุก = กุ๊ (เช่น กุ๊ๆ คน= ทุกๆคน)
• แบบนี้ อย่างนี้ = จะอี้
• แบบนั้น อย่างนั้น = จะอั้น

[แก้] คำนาม สรรพนาม

ฉัน = เปิ้น (สุภาพ) , ฮา(ไม่ค่อยสุภาพส่วนใหญ่ใชักับเพื่อนผู้ชาย) เธอ = ตั๋ว(สุภาพ) , คิง(ไม่ค่อยสุภาพส่วนใหญ่ใชักับเพื่อนผู้ชาย) เขา(สรรพนามบุรุษที่ 3) = เปิ้น ปู่ย่าตายาย ลุงป้าน้าอา = อุ้ย (เช่น แม่อุ้ย ป้ออุ้ย) ผู้ชาย = ป้อจาย ผู้หญิง = แม่ญิง พวกเขา = หมู่เขา พวกเธอ = สูเขา (สุภาพ), คิงเขา(ไม่ค่อยสุภาพส่วนใหญ่ใชักับเพื่อนผู้ชาย) พวกเรา = หมู่เฮา, เฮาเขา พ่อ = ป้อ พี่ชาย = อ้าย,ปี่

พี่สาว = ปี่ ยี่สิบบาท = ซาวบาท ยี่สิบเอ็ด = ซาวเอ็ด เรือน = เฮือน โรงเรียน = โฮงเฮียน อิฐ = บ่าดินกี่ คำเล่าลือ = กำสีเน ปฏิทิน = ปั๊กกะตืน คำเมืองแท้ๆจะแปลว่าปฏิทิน

[แก้] สี

ดำคึลึ = คนอ้วนล่ำผิวดำ ดำผืด = ฝูงนกฝูงกาขนดำอยู่เป็นฝูง ดำคุมมุม = ดำสลัวอยู่ในความมืด ดำขิกติ้ก = ดำซุปเปอร์ ดำคิมมิม = คนผอมกระหร่อง ผิวดำ ดำเหมือนเเหล็กหมก = ดำเหมือนเหล็กไหม้ไฟ ดำเหมือนหมิ่นหม้อ = ดำเหมือนเขม่าติดหม้อดินที่ไหม้ไฟ ดำผึด = ดำทั่วทั้งแถบ ดำผึดำผึด = ดำมากๆทั่วๆไป แดงฮ่าม = แดงอร่าม แดงเผ้อเหล้อ = แดงเป็นจุดใหญ่จุดเดียว แดงปะหลึ้ง = แดงจัดมาก แดงปะหลิ้ง = แดงอมชมพู แดงเป็นจุดเล็กๆ เหลืองฮ่าม = เหลืองอร่าม เหลืองเอิ่มเสิ่ม = เหลืองอมส้ม เขียวอุ้มฮุ่ม = เขียวแก่

เขียวปึ้ด = เขียวจัดมาก มอยอ้อดฮ้อด = สีน้ำตาลหม่น ขาวจั๊วะ = ขาวนวล ขาวโจ๊ะโฟ้ะ = ขาวมากๆ ขาวเผื้อะขาวเผือก = มองไปทางไหนก็ขาวไปหมด เปิดเจ้อะเห้อะ = สีขาวซีด หม่นซ้อกป้อก = หม่นมัวหรือเทาอ่อน หม่นโซ้กโป้ก = หม่นสกปรกหรือสีเทาแก่ หมองซ้อกต๊อก = ดูเก่า หรือซีด จืดไป เส้าแก๊ก = สีหม่นหมองมาก เส้าตึ้มตื้อ = ใบหน้าหมองคล้ำ สีมืดไม่สดใส ลายขุ่ยหยุ่ย = ลายพร้อย หรือลายเป็นดอกดวง ใสอ้อดหล้อด = สดใสแบบอาบน้ำเสร็จใหม่ๆ ใส่ยงยง = สว่างจ้า

[แก้] แสง-เสียง

• มืดแถ้ก = มืดสนิท
• มืดสะลุ้ม = มืดสลัวๆ
• มืดซุ้มซิ้ม = มืดนิดๆ
• มืดวุ่ยวาย = มืดลางๆ ยังพอจำหน้ากันได้
• แจ้งฮุมหุฮุมหู่ = สว่างลางๆเลือนๆ
• แจ้งฮ่าม = สว่างจ้าสว่างเรืองรอง
• แจ้งลึ้ง = สว่างโร่เห็นได้ชัด
• แจ้งดีขวายงาม = สว่างปลอดโปร่งโล่งใจไม่มีอุปสรรค
• หันวุยวาย = เห็นเลือนๆลางๆ
• ดั้กปิ้ง = เงียบกริบ
• ดั้กปิ้งเย็นวอย = เงียบเชียบ
• ดั้กแส้ป = ไม่ได้ข่าวคราว
• ดั้กก๊กงก = นั่งนิ่ง
• ดังทึดทึด = เสียงดังก้องไปทั่ว

[แก้] กลิ่น รส

• เหม็นโอ๊ง, เหม็นโอ่ = เหม็นเน่า
• จ๋างแจ้ดแผ้ด = จืดชืด
• ขมแก๊ก = ขมมาก
• ส้มโจ๊ะโล๊ะ = รสเปรี้ยวมาก
• ฝาดหยั่งก้นตุ๊ = รสฝาดมาก

[แก้] แหล่งข้อมูลอื่น

• เว็บ ล้านนาโวลด์
• เว็บคนเมือง