Sporti
Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë
Sporti është një veprimtari e njërzve me qëllim argëtimi dhe zhvillimit apo krahasimit të aftësife psqike dhe fizike të njerzëve.
Studimi i zhvillimit te sportit ne historine e njerezimi mund te na japi te dhena te rendesishme mbi ndryshimet shoqerore te cilat me kalimin e shekujve kane ndikuar mbi konceptimin e sportit ne varesi te kulturave te ndryshme. Konceptimi i sportit si aktivitet qe perfshin aftesite fizike e mendore te njeriut, me qellim per ti ushtruar dhe permiresuar vazhdimisht, e per ti perdorur me pas ne nje menyre me frytdhenese na jep iden se sporti eshte pothuajse aq antik sa edhe zhvillimi i inteligjences se njeriut. Per njeriun primitiv aktiviteti fizik, pa agonizmin e diteve te sotme, ishte vetem nje menyre shume e dobishme per te zjgeruar njohjet e tij mbi natyren.
[redaktoni] Histori
- Artikulli kryesor Historia e Sportit
- Parahistoria
Gjate shekullit te XIX nga shume kerkime te kryera ne France, Afrike dhe Australi, eshte arritur ne perfundimin se ne tempujt parahistorike, zhvilloheshin cerimoni dhe rituale te cilat perfshinin aktivitet fizik nga ana e pjesemarresbei. Disa nga keto gjetja i perkasin nje epoke gati 30 mije vjet me pare. Ka ilustrime qe i perkasin epokes se gurit te cilat jane gjetur ne shkretetiren e Libise , ku shfaqen qarte njerez duke notuar apo duke perdorur harkun. Po keto grafite tregojne qarte interesin e njeriut te shpellave per aktivitete te cilat nuk ishin te lidhura ne menyre te drejte per drejte me qellimin per tu ushqyer por ishin thjesht nje kohekalim. Per pasoje, edhe nga keto burime nuk mund te nxjerrim ndonje prove te pakundershtueshme mbi aktivitetin sportiv ne ate epoke. Megjithate askush nuk mund te na pengoje te mendojm se gjate asaj periudhe praktikoheshin aktivititete te cilat lidheshin ngushte me ritualet mistike. Ketu mund te perfshihen edhe qyteterimet euro-asiatike.
- Kina antike
Zbulimet e kryera ne ndertesat antile ne cojne ne perfundimin se qyteterimi kinez ka praktikuar aktivitete sportive duke u nisur qe nga vit 4000 p.e.s. Zhvillimi i disiplinave antike ne Kine mendohet se ka qene i lidhur ngushte me veprimtari te tjera te jetes se njeriut si: agrikultura, artizanati, luftrat apo dhe kohekalimet e ndryshme.
Nga dokumentat dhe provat e tjera te gjetura ne tempuj rezulton se sporti me popullor ne absolut ka qene gjimnastika, zhvillimi i se ciles ka cuar ne lindjen e arteve marciale. Stili me i njohur, pa dyshim qe ska si te jete tjeter pervec Kung-Fu-se ne tempullin Shaolin, qe perfaqeson me se miri traditen akrobate te artisteve te cirkut kineze, nje nga me te famshmit edhe ne ditet e sotme.
- Egjipti i lashtë
Shkrimet ne monumentet e vjetra egjitase tregojne qarte se qe ne kohen e faraoneve praktikoheshin nje sere aktivitetesh si: mundja, gjimnastika, boksi, noti, kanotazhi, peshkimi, atletika dhe lloje te ndryshme te sporteve me top. Faraoni, se bashku me burrat e shtetit te Egjiptit te Vjeter assistonin shpesh ne gara sportive duke i mbeshtetur fuqimisht ato pasi i shikonin si nje baze e mire per formimin e njeriut dhe promovimin e ndertimit te ndertesave te ndryshme. Jeroglifet e gjetura provojne se egjiptasit kane shpikur rregulla per sporte disa mijra vjet para grekeve e jo vetem kaq por per respektimin e tyre caktohej nje arbiter neutral ndersa skuadrat e kundershtare duhet te kishin secila nje uniforme. Edhe vleresimi i skuadrave me nje cmim eshte nje tjeter tradite egjiptase... Fituesi vleresohej per superioritetin e treguar ne fushen e lojes ndersa humbesi per shpirtin e gares.
- Antikiteti Grek
Greqia dallohet per shumellojshmerine dhe vacantine e sporteve. Me te praktikuarat ishin: garat e vrapit, kercimi se gjati, mundja, boksi, hedhja e shtizes, hedhja e diskut dhe garat me karroca. Shumica e sporteve lidhen ngushte me kulturen luftarake te qyteterimit antik Grek. Lojrat Olimpike mendohet te jene zhvilluar per here te pare ne nje fshat te vogel te Peloponezit ne vitin 776 p.e.s per te nderuar Zeusin. Olimpiada nuk ishte vetem nje aktivitet sportiv por edhe perfaqesim i aftesive individuale te pjesemarresve, te kultures por mbi te gjitha per te treguar respektin nga perendive. Ne rast se gjate periudhes se zhvillimit te lojarave lindnin armiqesi, kjo cilesohej si sakrilegj duke qene se ato sherbenin per te nderuar Zeus-in. Qe nag fillimi e deri ne perfundim te Lojarave Olimpike shpallej nje armpushim qe perfshinte çdo lloj lufte apo mosmarrveshje midis popujve greke. Edhe nese dikush denohej me vdekje, ekzekutimi i tij behej ne perfundim te aktivitetit olimpik. I ashtuquajturi “armepushim olimpik’ u lejonte grekeve te bashkkoheshin ne menyre paqesore per te garuar midis tyre ne ditet e zhvillimit te Lojrave Olimpike. Kampioneve olimpike u jane kushtuar shume kenge shumica e te cilave jane shkruar nga Pindari.
- Perandoria romake
Kulutra Romake ashtu si ajo helene e ka mbeshtur gjithmone sportin megjithese jo me aktivitete te kalibrit te Lojrave Olimpike. Praktikimi i sporitit me shume se sa gare, ishte nje aktivitet qe ndihmonte ne rritjen e mirqenies fizike, nje element i rendesishem ky, i kultures romake. Qe ne kohet e themelimit te Romes shpesh here organizoheshin aktivitete ose festa fetare ne qender te se cilave qendronin garat ne sporte te ndryshme. Termi “Ludi”, qe shpesh perkufizonte sportin, rrjedh nga gjuha e etruskeve nje popull i cili ka sjelle ne Rome shumicen e sporteve. “Ludi” organizohej nga klasa e prifterinjeve ndersa ne gara merrnin pjese vetem te rinjte qe rridhnin nga familjet e fisnikeve. Edhe ne Rome sporti konsiderohej si i shenjte ashtu si ne Greqi. Me kalimin e kohes ai u largua gjithnje e me shume karakterit fetar ndersa njerezit filluan pelqenin aspektin e tij spektakolar...
Qe ne kohet me te lashta ne Rome praktikoheshin pothuajse te gjitha sportet megjithate me te preferuarat ishin mundja, boksi dhe nje perzjerje e tyre e quajtur “pankrac” qe shpesh perfundonte me vdekjen e njerit prej konkurenteve. Deshira e popullit romak per sportet e “dhunshme” pasqyrohet me se miri me gladiatoret dhe anfiteatret e krijuar enkas per duelet midis tyre nje nga te cilet eshte dhe Koloseu.
