Lituania

Test an lenga piemontèisa

La Lituania a l'é un pais dël nòrd-est dl'Euròpa.

A confin-a con Letònia, Bielorussia, Polònia, Russia (enclave ëd Kaliningrad). A l'é bagnà dal Mar Bàltich. La capital a l'é Vìlnius. A l'é mèmber ëd l'Union Oropenga.

[modìfica] Geografìa fìsica

Ël teritòri dla Lituania a l'é formà a nòrd e a sud da colin-e moréniche d'aotëssa màssima antorn a 280 méter e a l'é rich ëd lagh d'orìgin glassial. Ant la part sentral, ocupà an part dal bassin dël fium Nemunas, a së spantio bòsch e pasture. La còsta, assè curta, a l'é pian-a e sabiosa, con banch an tra ij pì àot d'Oròpa.

[modìfica] Stòria

Dal prim mileni aGC la zòna dël Nenumas a l'era abità daj balt. Ij balt litoan a l'han ocupà la region ant ël sécol ch'a fa X, an oranisand-se an tribù. L'unificassion polìtica dël pais a l'é stàita possà nen mach dal creesse ëd rapòrt feodaj, ma ëdcò tanme reassion a la polìtica espansionìstica dl'órdin dij sivalié alman. Cap dël pais a l'é dventà ël duca Mindanngas ch'as fa batesé dël 1251 e ant ël 1253 a arsèiv dal vësco ëd Roma Nossens IV la coron-a real. Ant ël 1260 la fòrta contrarietà dij sò sùdit a lo possa a abiuré; sò sucessor a dovran ëmné ëd lòte sangonant contra ij crosià.
Ël ver fondator dlë stat litoan a l'é l'arsiduca Gedimin (1316-1341), ch'a pasia ël pais, a n'ameliora l'organisassion anterna e a men-a na goèra squasi contìnoa contra ij léton. Cand a meuir, la Litoania a ten ëdcò teritòri fin-a a j'anviron ëd Minsch, Novgorod, Polock e Smolensk. Ëdcò ël duca ëd Chijv a l'era vassal dël granduca ëd Lituania.
Ij crosià a ranfòrso j'atach contra la region an ampadronend-se dle zòne costiere e dël castel ëd Kovno; dal 1345 al 1382 a-i son ëstàje 96 ëspedission militar crosià contra la Litoania. Ël prinsi Jagello a l'é forsà a dé a l'órdin dij sivalié alman na part dla region ëd Źmudź. Pì tard Jagello as convertiss al cristianésim e, tanme marì d'Edvige d'Angiò a dventa ëdcò re ëd Polònia con ël nòm ëd Ladislao II (1386-1434), an unificand Litoania e Polònia. Mach antlora ant la capital Vìlnius as anstituiss un vëscovà e ij nòbij lituan as convertisso al cristianésim. Bele che unìe, Polònia e Lituania a son restà indipendente e la Lituania a l'ha segoità a elege so granduca. Sota 'l granduca Vitold (1392-1430) la Litoania a riva a soa màssima espansion: a metà dël sécol ch'a fa XV sò confin a rivo fin-a squasi a Mosca e, passà ël Dnepr, an Ucrain-a.
Ansema a la Polònia, la Litoania a arpossa an manera definitiva j'atach dij crosià con la bataja ëd Grunwald dël 1410. A la fin dël sécol ch'a fa XV, a ancamin-a a esse mnassà da Mosca; për fé front a j'atach dj'armade moscovita, la diplomassìa lituan-a as avzin-a ancora ëd pì a la Polònia. Dël 1569 a së stìpula l'Union ëd Lublin, ch'a compòrta l'ancorporassion dla Lituania a la Polònia. Bele ch'a continoèissa a avèj n'aministrassion autònoma, j'aotorità sentraj a stasìo a Varsavia e, dël 1697, ël polonèis a dventa lenga ofissial an Litoania.
Dòp dla spartission dla Polònia dël 1795, na cita part dla Litoania, ans la riva snistra dël Nemunas, a passa a la Prussia, ma la pì part dël teritòri lituan a l'é pijà da la Russia. Ij nòbij e ij paisan a preuvo a arviresse ant ël 1830-1831 e ant ël 1863 a la dominassion zarista, ma a-i riesso nen. A la fin dël sécol ch'a fa XIX j'anteletoaj as buto a la testa dël moviment nassionalista e a ancamin-o a fé seurte ij prim giornaj an lenga litoan-a; ës moviment a l'é adressà nen mach contra la dominassion russa, ma ëdcò contra l'anfluensa dij nòbij polonèis. Possà da la rivolussion russa dël 1905, as radun-a a Vilnius l'ansidit parlament lituan ch'a ciama inutilment l'autonomìa al zar.
Durant la prima guèra mondial ij partì polìtich litoan as buto d'acòrdi e ël 16 ëd fërvé dël 1918, sota la protession dl'esèrcit alman, a proclamo lë stat lituan andipendent e a eufro la coron-a a 'n prinsi alman. A s'oponìa a cost govern ël Partì comunista lituan che, sota la goida ëd Michevičius-Kapsulus as ampadroniss dël govern e a ciama agiut al govern soviétich russ. Ma dl'ost 1919 a torna al podèj ël govern ëd prima.
Dl'otóber 1920, durant la goèra polonèisa-soviética ël general polonèis Želigowski a pija Vilnius e j'anviron e a në diciara l'anession a la Polònia. Ël govern litoan a l'aceta nen e as dev tramudesse la capital a Kovno fin-a al 1940.
Ant ël 1922 an Litoania, che antratant a l'era dventà na repùblica, a-i seurt na neuva costitussion e ël govern a buta an euvra n'arforma agraria ch'a colpiss ël latifond. Ant ël gené dël 1923 l'esèrcit lituan a òcupa ël pòrt ëd Memel, ch'a fasìa part dla Prussia oriental, ancorporandlo coma teritòri autònom dla repùblica lituan-a.
Fin-a al 1926 a governo ij partì polìtich republican, ch'a siglo n'acòrdi con l'Union Soviética ëd nen agredisse. Ant ël 1926 con ën colp ëd man a va al podèj ël regim ditatorial dël pressident Smeton. Dël 1934, Estònia, Letònia e Lituania a firmo l'Antèisa bàltica, n'acòrdi ëd colaborassion, dzortut për la difèisa. Dël mars 1939 l'Almania a òcupa Memel e ël govern litoan a stìpula 'n neuv acòrdi con l'Union Soviética. La sità ëd Vilnius e j'anviron, ocupà da l'Union Soviética a l'anvasion dla Polònia dlë stèmber 1939, a son rendù a la Litoania. Ma ant ël 1940 a-i é n'àotr colp dë stat. Ël neuv govern ëd J. Paleckis a uniss la Litoania a l'Union Soviética, tanme repùblica soviética. La Litoania a ven ocupà da j'armade alman-e durant l'anvasion dl'Union Soviética e, a la fin dla goèra, a torna sota 'l contròl dl'Union Soviética.
Cand ch'a-i dròca ël mur ëd Berlin, la Lituania a torna indipendenta.

E be'? :) È facile imparare a leggere una lingua che si parla già. Consulti

St'utent-sì a l'é un bogianen

¿Y que? :) Es fácil aprender a leer un idioma que ya se habla. Consulte usted esta pagina y verá, en un momento tendrá usted su Badge de Bogianen :)

'cò ti it peule travajé a fé pì granda e bela la wikipedia piemontèisa. Tùit a peulo gionté dj'anformassion, deurbe dij neuv argoment, deje na man aj volontari che a travajo ambelessì 'ndrinta. Rintra ant la Piòla e les coma avnì a fé toa part. I soma na gran famija e i l'oma da manca dël travaj ëd tùit.

a lese e a scrive mej an piemontèis, e che an fan d'arferiment a tùit për la coression ortogràfica dij test ant sle pàgine marcà koiné piemontèisa.

E che a manca pa dë vardesse la pàgina d'agiut për chi as anandia da zero.