Władysław Szpilman

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Władysław Szpilman (1942)

Władysław Szpilman (ur. 5 grudnia 1911 r. w Sosnowcu, zm. 6 lipca 2000 r. w Warszawie), polski kompozytor i pianista pochodzenia żydowskiego.

Studiował w Wyższej Szkole (Konserwatorium) im. F. Chopina w Warszawie pod kierunkiem Józefa Smidowicza i Aleksandra Michałowskiego. W 1931 r. uzyskał stypendium w Akademii Sztuk w Berlinie, gdzie kontynuował studia u Artura Schnabla i Leonida Kreutzera (fortepian), oraz studiował kompozycję u Franza Schrekera. Tam skomponował swoje pierwsze utwory symfoniczne i suitę fortepianową Życie Maszyn. W 1933 r. atmosfera potęgującego się nazizmu w Niemczech skłoniła go do powrotu do kraju. W 1934 roku nawiązał współpracę z Bronisławem Gimplem, znanym amerykańskim skrzypkiem polskiego pochodzenia. W 1935 r. został zaangażowany do Polskiego Radia. W tym okresie skomponował pierwsze piosenki: Nie ma szczęścia bez miłości i Straciłam twe serce (z tekstami brata Henryka ps. Herold), Nocą (słowa Emanuel Szlechter), a także muzykę do filmów Wrzos (1937) i Dr. Murek (1939), co dało mu znaczną popularność. 23 września 1939 roku grał w ostatniej audycji "na żywo" recital utworów Chopina. Chwilę później niemieckie bomby spadły na elektrownie warszawską i Polskie Radio zamilkło. Sześć lat później, pierwsza emisja Polskiego Radia z Warszawy/Raszyna zaczęła się od tych samych utworów granych przez Szpilmana.

W 1940 roku Władysław Szpilman został więźniem utworzonego przez Niemców Getta Warszawskiego. Rodzinę utrzymywał z grania w kawiarniach i salkach koncertowych getta, w którym do 1942 roku możliwe było jeszcze prowadzenie działalności muzycznej (istniały tam nawet wówczas orkiestra symfoniczna i big-band jazzowy). W tym czasie skomponował szereg piosenek, oraz wykonywany wielokrotnie w kawiarni Sztuka utwór z tekstem Władysława Szlengla na głos i dwa fortepiany pt. Casanova. W 1942 r. stracił całą rodzinę, sam zaś dzięki zbiegowi okoliczności uniknął deportacji do obozu zagłady w Treblince. Pracował niewolniczo jako robotnik budowlany do momentu, gdy w 1943 roku udało mu się uciec na tzw. "aryjską" stronę Warszawy. Tam był ukrywany aż do końca lipca 1944 roku przez Czesława Lewickiego, Andrzeja i Janinę Boguckich, Helenę Lewicką, przy materialnej pomocy Eugenii Umińskiej, Witolda Lutosławskiego, Edmunda Rudnickiego, Piotra Perkowskiego i wielu innych anonimowych ludzi. Po Powstaniu Warszawskim pozostał w ukryciu, odcięty od wszelkiej pomocy ze strony polskich przyjaciół, w ruinach wypalonego domu w Alejach Niepodległości. Odkrył go tam kapitan Wehrmachtu Wilm Hosenfeld, który udzielał mu pomocy, dostarczając mu żywności. Dopiero w 1950 roku Szpilmanowi udało się poznać tożsamość tego Niemca, lecz nie udało mu się już uwolnić go z niewoli sowieckiej (era "zimnej wojny" po 1948 roku). Hosenfeld zmarł później w obozie jenieckim w 1952 r.

Grób Władysława Szpilmana na warszawskich Powązkach.

Po 1945 roku Szpilman wrócił do pracy w Polskim Radiu. Występuje z koncertami solo, a także (z przerwą 1948-56) we współpracy z Gimplem, a także sporadycznie z Henrykiem Szeryngiem, Idą Händel, Tadeuszem Wrońskim i Romanem Totenbergiem.

W 1946 r. opublikowano jego wspomnienia z okupacji (Śmierć miasta), które zostały ocenzurowane i wydane w małym nakładzie, bowiem opisywały historię nie pasującą do oficjalnych wersji (okrucieństwo policji żydowskiej, opis polskich "szmalcowników", "dobry wróg" (w ówczesnej edycji opisany jako Austriak) pomagający Szpilmanowi, udział jednostek ukraińskich i litewskich w masakrach w Getcie Warszawskim). Dopiero po ponad 50. latach ukazała się w wydawnictwie Znak (2000) poprawiona wersja książki pod nowym tytułem Pianista.

Po wojnie Szpilman skomponował ponad 500 popularnych piosenek (m.in. Deszcz, Przyjdzie na to czas, Pik, pik pik, Do widzenia Teddy, Cicha noc, Nie wierzę piosence, Jutro będzie dobry dzień, Pójdę na Stare Miasto, Autobus czerwony, Do roboty, Ja jestem twoja, Piosenka Mariensztacka, W małym kinie, Tych lat nie odda nikt, Zakochani, Lata ptaszek, Literki), do których teksty pisali m.in. Jan Brzechwa, Julian Tuwim, Konstanty Ildefons Gałczyński, Tadeusz Kubiak, Kazimierz Winkler, Jerzy Ficowski, Bronisław Brok, Ludwik Starski, Wanda Chotomska i Hanna Januszewska. Był też autorem muzyki filmowej do filmu Zadzwońcie do mojej żony (1957), wielu piosenek i słuchowisk radiowych dla dzieci, musicalów Ciotka Karola i Czerwony Kapturek, kompozytorem szeregu utworów symfonicznych (obecnie wydanych w całości w wydawnictwie muzycznym Boosey & Hawkes w USA). W 1947 roku skomponował sygnał do Polskiej Kroniki Filmowej. W 1961 roku zorganizował wg własnego pomysłu Międzynarodowy Festiwal Piosenki w Sopocie. Od 1945 do 1963 roku był także szefem działu muzyki rozrywkowej Polskiego Radia. W 1963 roku stworzył Kwintet Warszawski (zapraszając do współpracy Gimpla, Wrońskiego, Kamasę i Ciechańskiego), z którym do 1986 roku dał ponad 2000 koncertów na całym świecie, głównie poza granicami Polski.

W 1998 r., syn Szpilmana Andrzej doprowadził do wydania jego książki w Niemczech i Anglii (pod tytułami Das wunderbare Überleben i The Pianist). Uznana została wówczas za najlepszą książkę roku 1999 przez szereg gazet w Wielkiej Brytanii i USA, a w 2002 roku została wybrana najlepszą książką roku przez francuskie czasopismo literackie Lire, oraz otrzymała nagrodę czytelników pisma Elle. Książka zajmowała także pierwsze miejsca na listach bestsellerów w wielu krajach (m.in. w Polsce ok. 80 tygodni w latach 2000-2003 - oraz trzykrotnie książka roku na liście Rzeczypospolitej ). Na jej podstawie w 2002 roku Roman Polański wyreżyserował film pod tym samym tytułem (główna rola Adrien Brody), nagrodzony m.in. Złotą Palmą w Cannes (2002) i 3 Oscarami (2003) w USA.

[edytuj] Bibliografia

Władysław Szpilman, Pianista, wst. Andrzej Szpilman, pos. Wolf Biermann, dod. Wilm Hosenfeld. Instytut Wydawniczy "ZNAK", Kraków 2000 r.
Mirosław Banasiak, Monika Piątkowska, Robinson i Wędrowny Ptak, Gazeta Wyborcza, 8-9.07.2000 r.
Mariusz Kubik, Pianista z getta, Tygodnik Powszechny nr 31/30.07.2000 r.
Wojciech Orliński, Pianista, Gazeta Wyborcza, 24.10.2000 r. (recenzja książki)
Joanna Podgórska, Dlaczego ja, Polityka, nr 26/24.06.2000 r.
Anna Wielopolska, Szpilman, człowiek, w którym mieszka muzyka, Rzeczpospolita nr 303/31.12.1996-1.01.1997 r.
Rafał Pasztelański, Esbecja chciała zniszczyć Szpilmana, Życie Warszawy 13.12.2005 r.