Rodzajnik

Z Wikipedii

Rodzajnik (łac. articulus) - wyraz, który określa rodzaj i kategorię określoności lub nieokreśloności następującego po nim lub poprzedzającego go rzeczownika. Zasadniczo więc różni się od przedimka, choć ma z nim wiele cech wspólnych.

Rodzajnik może zostać użyty nie tylko przed rzeczownikiem, lecz także przed konstrukcją rzeczownikową, a niekiedy również przed przymiotnikiem lub liczebnikiem użytym rzeczownikowo.

Spis treści 1 Występowanie rodzajników w różnych językach 2 Rodzajniki w języku francuskim 2.1 Rodzajniki nieokreślone 2.2 Rodzajniki określone 2.3 Stosowanie rodzajników 3 Rodzajniki w języku niemieckim

[edytuj] Występowanie rodzajników w różnych językach

Rodzajniki mogą poprzedzać rzeczownik (jak np. w języku niemieckim czy francuskim), bądź też występować po nim (jak w językach ligi bałkańskiej - bułgarskim, rumuńskim i albańskim - bądź w językach skandynawskich).

Rodzajniki, podobnie jak przedimki, dzielą się na określone i nieokreślone.

W wielu językach (np. polskim, rosyjskim, łacinie, chińskim czy koreańskim) rodzajniki nie występują w ogóle, a ich funkcję pełnią inne części zdania lub sama forma rzeczownika.

W tłumaczeniach na język polski rodzajniki najczęściej są pomijane. Jednak w języku polskim również można zaobserwować proces identyczny do tego, jaki spowodował powstanie rodzajników w innych językach indoeuropejskich - w języku praindoeuropejskim rodzajników nie było, powstały w niektórych językach dopiero później. W poniższych zdaniach ten/ta/to wyraźnie pełnią funkcję identyczną do przedimka określonego w języku greckim:

Co z tą Polską?

Ten Tomek jest nie do wytrzymania

Co mam z tym Robertem zrobić?

[edytuj] Rodzajniki w języku francuskim

W języku francuskim wyróżnia się rodzajniki nieokreślone (fr. articles indéfinis) oraz rodzajniki określone (fr. articles définis).

[edytuj] Rodzajniki nieokreślone

Rodzajniki nieokreślone porzedzają rzeczowniki rodzaju męskiego (un) i żeńskiego (une) w liczbie pojedynczej oraz w liczbie mnogiej (des). Użycie rodzajnika nieokreślonego oznacza, że podmiot, o którym mowa, pozostaje bliżej nieznany mówiącemu.
Rodzajniki nieokreślone w liczbie pojedynczej posiadają tę samą formę co liczebniki główne jeden i jedna. Znaczenie części zdania un i une wynika z jego kontekstu. Zdanie:

Une hirondelle est revenue.

może oznaczać zarówno Przyleciała jakaś jaskółka jak również Przyleciała jedna jaskółka, zależnie od kontekstu wypowiedzi.

[edytuj] Rodzajniki określone

Rodzajniki określone porzedzają rzeczowniki rodzaju męskiego (le) i żeńskiego (la) w liczbie pojedynczej oraz w liczbie mnogiej (les). Użycie rodzajnika określonego oznacza, że podmiot, o którym mowa, jest mówiącemu znany.
Rodzajniki określone liczby pojedynczej zmieniają się w l', jeśli poprzedzany bezpośrednio rzeczownik zaczyna się fonetycznie od samogłoski:

un pilote -> le pilote (pilot)

une raison -> la raison (powód, racja)

un oiseau -> l'oiseau (ptak)

une âme -> l'âme (dusza)

un horison -> l'horison (horyzont)

ale:

un haut-parleur -> le haut-parleur (głośnik)

[edytuj] Stosowanie rodzajników

• Ze wględu na brak możliwości określenia rodzaju i/lub liczby rzeczownika na podstawie jego formy (odmiennie niż w języku polskim), użycie rodzajnika jest niezbędne dla określenia tych cech, np.:

un Polonais - des Polonais (Polak - Polacy)

• Ze względu na jednakową wymowę i/lub pisownię niektórych rzeczowników, użycie rodzajnika pozwala na ich rozróżnienie, np.:

le poste - la poste (posterunek, placówka - poczta)

• Rodzajnik nieokreślony jest używany w zdaniach mających charakter prawdy ogólnej. Zdanie:

Un chien ne trahit jamais son maître.

oznacza Żaden pies nie zdradzi nigdy swojego pana

• Rodzajnik nieokreślony w liczbie mnogiej (des) prawie zawsze zamienia się w de w zdaniu przeczącym:

Michel mange des fruits. / Michel ne mange jamais de fruits. (Michał jada owoce. / Michał nigdy nie jada owoców.)

• Rodzajnik des zamienia się również w de jeśli pomiędzy nim a rzeczownikiem, który określa, znajduje się część zdania pełniąca również rolę określenia:

un fruit délicieux -> des fruits délicieux (smaczny owoc -> smaczne owoce)

un délicieux fruit exotique -> de délicieux fruits exotiques (smaczny owoc egzotyczny -> smaczne owoce egzotyczne)

• Rodzajnik określony w liczbie pojedynczej może służyć określeniu również zbiorowości lub gatunku. W zdaniu:

Le chien est le meilleur ami de l'homme. (Pies jest najlepszym przyjacielem człowieka)

nie chodzi o pojedynczego psa, lecz o cały gatunek, jak również nie o konkretnego człowieka, lecz cały rodzaj ludzki.

• Rodzajnik określony jest również używany w celu wyrażenia szacunku dla jakiejś funkcji, np.:

Monsieur le Président (Pan Prezydent).

• Ze względu na rolę rodzajników, są one używane w większości konstrukcji, także tam, gdzie nie występowałyby one w odpowiednim zdaniu w języku angielskim, np.:

(ang.) Maize is a grain - (fr.) Le maïs est une céréale (Kukurydza zalicza się do zbóż).

• Rodzajniki mogą nie być stosowane przed nazwami własnymi (z wyjątkiem takich, których stanowią integralną część, np.: Le Havre, La Haye), dotyczy to zwłaszcza imion, nazwisk, nazw miast, w przypadku nazw państw, pasm górskich lub rzek zaimki są z kolei zwykle używane. Są również często opuszczane w tytułach i hasłach reklamowych.
  

Jeśli rodzajniki są używane do nazw własnych, to wyłącznie określone. Użycie nieokreślonych jest możliwe w celu nadania zdaniu specyficznego sensu, np. zdanie:

Jamais fortune n’a trahi une France rassemblée (Charles de Gaulle)

można tłumaczyć jako Szczęście nigdy nie opuściło zjednoczonej Francji, przy czym należy rozumieć, że nie chodzi o "konkretną", aktualną Francję lecz o "każdy" kraj, noszący tę nazwę w przeszłości.

• Rodzajniki nie są stosowane, jeśli rzeczownik jest określany przez niektóre zaimki, które przejmują jego funkcję np.:

une robe - cette robe ((jakaś) sukienka - ta/tamta sukienka)

• Specyficzną formą rodzajnika nieokreślonego jest rodzajnik cząstkowy. Składa się on z przyimka de, połączonego z rodzajnikiem określonym le (du), la (de la) lub l' (de l') i jest używany dla określenia pewnej części (ilości) obiektów niepoliczalnych, zwykle nieożywionych lub abstrakcyjnych, np.:

Je bois du lait. (Piję mleko.),

Elle a de la grâce. (Ona ma (sporo) wdzięku.)

rodzajnik cząstkowy występuje jedynie w liczbie pojedynczej, chyba że określany rzeczownik nie posiada liczby pojedynczej, wtedy rodzajnik cząstkowy przyjmuje formę des. Może to prowadzić do pomyłki z rodzajnikiem nieokreślonym w liczbie mnogiej, który posiada tę samą formę, należy więc pamiętać, że des poprzedzające rzeczownik, który może występować w liczbie pojedynczej jest rodzajnikiem nieokreślonym a nie sciągniętym.

Inną możliwą pomyłką jest zrozumienie konstrukcji przyimka de + rodzajnik określony jako rodzajnika cząstkowego, np.:

(1) Je parle de l'eau.

(2) Je veux de l'eau.

Zdanie (1) oznacza Mówię o wodzie, zdanie (2) - Chcę (trochę) wody. Rozróżnienie wymaga znajomości reguł konstrukcji zdań z czasownikami parler (mówić) i vouloir (chcieć).

• Specyficzną formą rodzajnika określonego jest rodzajnik ściągnięty. Rodzajniki le oraz les ulegają ściągnięciu, gdy określane rzeczowniki byłyby poprzedzone przyimkami à lub de:

à z le przechodzi w au a z les w aux:

Une tarte au potiron. / Une tarte aux pruneaux. (Placek z dynią. / Placek z suszonymi śliwkami.)

de z le przechodzi w du a z les w des:

La maison du voisin. / La maison des voisins. (Dom sąsiada. / Dom sąsiadów.)

rodzajniki la i l' nie ulegają ściągnięciu.

Rodzajnik ściągnięty du może być pomylony z rodzajnikiem cząstkowym, który ma tę samą formę. Podobnie rodzajnik ściągnięty des może być pomylony zarówno z rodzajnikiem cząstkowym jak i rodzajnikiem nieokreślonym.:

J'aime le parfum du lilas - J'ai cueilli du lilas. (Lubię zapach bzu - Zbierałem bez)

J'aime le parfum des fleurs. J'ai cueilli des fleurs. (Lubię zapach kwiatów - Zbierałem kwiaty.

Podobnie jak w przypadku rodzajnika cząstkowego, rozróżnienie wymaga znajomości reguł konstrukcji zdań z czasownikami aimer (lubić, kochać) i cueillir (zbierać, gromadzić).

• Rodzajniki nie są z reguły tłumaczone na język polski, z wyjątkiem sytuacji gdy jest to niezbędne dla zachowania zrozumiałości zdania. Zależnie od kontekstu używa się wtedy słów takich słów jak: jakiś, nieokreślony, jeden dla zaimka nieokreślonego oraz ten, konkretny dla określonego.

[edytuj] Rodzajniki w języku niemieckim

W języku niemieckim również wyróżnia się rodzajniki nieokreślone (niem. der unbestimmte Artikel) i określone (niem. der bestimmte Artikel). Oba odmieniają się przez przypadki, określony także przez liczby. Nieokreślone (ein, eine, ein) informują, że wyraz dotyczy rzeczy nieokreślonej (np. Gib mir ein Buch - Proszę podaj mi (jakąś) książkę), a określone (der, die, das) dotyczą konkretnej osoby lub przedmiotu, często takiego, o którym wcześniej wspomniano (np. Gib mir das Buch - Daj mi (tę) książkę).