Republika Komańczańska
Z Wikipedii
Republika Komańczańska lub tzw. Republika Wisłocka, ukr. "Lemkivs'ka republyka," en. Republic of Komancza lub The Lemko Rusyn Republic, (istniała od 5 listopada 1918 do 27 stycznia 1919) z siedzibą w Komańczy, na czele republiki stanął jako prezydent Andrij Kyr.
Z 31 października na 1 listopada 1918 w wyniku zamachu stanu dokonanego przez Ukraińską Radę Narodową została utworzona Zachodnioukraińska Republika Ludowa. Podkarpaccy Łemkowie z tzw. Łemkowszczyzny wschodniej opowiedzieli się po stronie Ukraińców, a Republika Komańczańska zgłosiła akces do ZURL. W tym celu 4 listopada utworzono Ukraińską Radę Narodową dla powiatu sanockiego, za siedzibę Rady obrano początkowo Wisłok Wielki. Wystąpienie te zapoczątkował greckokatolicki proboszcz Wisłoka Wielkiego, ks. Pantełejmon Szpylka oraz proboszcz Wisłoka Niżnego, ks. Mychajło Tesla.
4 listopada obaj księżą zwołali wiec w Wisłoku Wielkim na którym publicznie odczytano zamieszczoną w ukraińskiej gazecie "Dil" odezwę Ukraińskiej Rady Narodowej we Lwowie, proklamującą powstanie państwa zachodnioukraińskiego (ZURL). 5 listopada podczas wiejskiego spotkania w Wisłoku Niżnym uczestniczyło już 70 przedstawicieli okolicznych wsi, tego samego dnia wybrano skład tzw. Rady Wisłockiej, która do końca 1918 objęła ponad 35 wsi powiatu sanockiego. Celem militarnym i politycznym, jaki postawiono sobie w pierwszych dniach listopada było zdobycie i utrzymanie Sanoka. Ukraińcy z Komańczy oraz okolicznych miejscowości sformowani w oddziałach Strzelców Siczowych opanowali w pierwszych dniach listopada linie kolejowe od Zagórza do Łupkowa oraz od Zagórza do Chyrowa. W efekcie doszło do walk z polską samoobroną oraz Wojskiem Polskim, a następnie w styczniu 1919 roku do likwidacji Republiki. Na ostatnim posiedzeniu Rady Republiki w grudniu 1918 w Komańczy postanowiono o zaniechaniu szturmu na Sanok z powodu zbyt szczupłych sił i środków do zdobycia i utrzymania tego miasta. Miejscowe siły ukraińskie liczyły w tym czasie ok. 1000 ludzi.
W okresie walk polsko-ukraińskich w listopadzie 1918 w Zagórzu zorganizował się samorzutnie polski Komitet Obrońców Węzła Zagórskiego, składający się z kolejarzy oraz członków Sokoła. W tym też okresie zagórscy kolejarze we własnym zakresie zbudowali pociąg pancerny, który utrzymywał "porządek" na odcinku linii kolejowej Zagórz-Szczawne-Komańcza-Łupków. W Sanoku 2 listopada sformowano również polski obywatelski 3 Baon Strzelców Sanockich, który rozpoczął systematyczną walkę z Ukraińską Armią Galicyjską, w tym z Strzelcami Siczowymi. Natomiast Sanocka Fabryka Wagonów zorganizowała zbrojne pogotowie z robotników fabrycznych, którzy zbudowali drugi pociąg pancerny o imieniu Kozak. Pociąg ten walczył na odcinku linii kolejowej Zagórz-Olszanica-Ustrzyki Dolne-Krościenko-Chyrów. W walkach o Komańczę brała również udział młodzież z sanockich gimnazjów. W styczniu 1919 oddziały polskie przeprowadziły ofensywę w kierunku Komańczy, likwidując Ukraińską Radę Narodową dla powiatu sanockiego, w trakcie potyczki zginęło wielu działaczy rady, innych natomiast aresztowano i osadzono w więzieniach.
Lista miejscowości
Spis miejscowości, które zadeklarowały przystąpienie do ZURL : Baligród, Cisna, Czystogarb, Przybyszów, Darów, Karlików, Płonna, Jawornik, Komańcza, Kulaszne, Kalnica, Rzepedź, Turzańsk, Duszatyn, Prełuki, Maniów, Morochów, Moszczaniec, Balnica, Smolnik, Wola Michowa, Łupków, Osławica, Radoszyce, Dołżyca, Mików, Surowica, Sukowate, Szczawne, Wysoczany, Mokre, Puławy, Wisłok Wielki,
Skład Rady
Skład Rady Wisłockiej z 5 listopada 1918 roku :
-
- ks. Pantełejmon Szpylka, z Wisłoka Wielkiego
- Teodor Szpylka, z Wisłoka Wielkiego
- Hryhorij Sudomyr z Wisłoka Niżnego - nauczyciel
- Andrij Kyr z Komańczy - kupiec, były oficer austriacki
- Iwan Kuciła - sędzia z Kołomyi
- ks. Mychajło Kril z Prełuk
- ks. Iwan Kowalczyn z Puław
