Rasa
Z Wikipedii
Wprawdzie termin rasa bywa używany w odniesieniu do populacji ludzkiej, jednakże w artykule tym odnoszony jest do koncepcji klasyfikacji odrębnych grup ludzi. W szczególności, artykuł ten skupia się na definiowaniu pojęcia rasa według zasad taksonomii.
Ogólnie, pojęcie rasa oznacza grupę zwierząt w obrębie tego samego wielotypowego gatunku, która odznacza się swoistymi, dziedzicznymi cechami. Różnice te wykształciły się w procesach naturalnych (rasy prymitywne) bądź w hodowlanych (rasy kulturowe i przejściowe). W języku polskim i języku rosyjskim, proces wyodrębnienia rasy nosi miano rasogenezy.
Określenie rasa nie jest używane we współczesnej taksonomii biologicznej, jednakże było używane w podobnym sensie do określenia podgatunku. Niezależnie od definicji, zastosowanie taksonomii w stosunku do grup ludzkich było - i wciąż jest - kontrowersyjne, szczególnie w stosunku do wniosków płynących z takiej klasyfikacji. W tym artykule znajduje się streszczenie debaty o charakterze naukowym odnośnie pojęcia rasy, jego ewolucji, a także znaczenia społeczno-kulturalnego.
Spis treści |
[edytuj] Wprowadzenie
W niektórych kręgach ukształtował się pogląd, że gatunek ludzki (Homo sapiens sapiens) można sklasyfikować ze względu na zróżnicowane cechy fizyczne, tworząc w ten sposób podział na rasy. Pojęcie rasa rozwinęło się w Europie w Oświeceniu i od tego czasu próbowano definiować je na gruncie takich nauk jak genetyka, antropologia, geografia, religioznawstwo i lingwistyka.
W początkach XX wieku, wielu naukowców z dziedzin biologii i nauk społecznych, wątpiąc, by biologia mogła mieć efekt psychologiczny lub kulturowy, zaczęło podważać znaczenie pojęcia rasa rozumianego w sensie taksonomicznym. W latach późniejszych, po II wojnie światowej (kiedy teorie rasy były wykorzystywane m.in. dla uzasadnienia Holocaustu), w atmosferze intensywnej dekolonizacji i walk o prawa człowieka w Stanach Zjednoczonych, wielu z nich odrzuciło biologiczne pojęcie rasy, przynajmniej w stosunku do gatunku ludzkiego.
Przekonanie o istnieniu ras ludzkich jest nadal silne i istnieje niezależnie od prawd naukowych. Wywodzi się ono w prostej linii od teorii wielu antropologów i etnologów, a także biologów sprzed drugiej połowy dwudziestego wieku, tj. z czasów zanim pojęcie to zaczęło gubić swoją wartość naukową.
W biologii, rasę definiowano jako rozpoznawalną grupę, która jest całością lub częścią gatunku monotypową? lub wielotypową? (ang. monotypic lub polytypic). Można mówić, że gatunek monotypowy nie ma rasy albo składa się z jednej rasy. Gatunek jest monotypowy jeżeli:
- Członkowie gatunku są podobni do siebie i nie istnieje żadne kryterium biologiczne pozwalające na dokonanie podziałów.
- Różnice między jednostkami są przypadkowe i nie stanowią o transmisji genetycznej całej grupy (np, istnieje wiele monotypowych gatunków kwiatów, w hodowli których często używa się sadzonek zamiast nasion w celu uzyskania roślin o tym samym kolorze, reprodukcja z wykorzystaniem nasion daje przypadkowe kolory roślin).
- Różnice między osobami są istotne, jednakże nie istnieją silne podziały między grupami: zmiany mają charakter stopniowy. Zjawisko to określane jest jako odmiana klinalna(?) (ang. clinal variation) i zawsze wskazuje na silny przepływ genetyczny pomiędzy pozornie różnymi grupami. Istnienie ciągłego, znacznego przepływu między populacjami (wewnątrz gatunku) pozwala na określenie go jako gatunku monotypowego? pomimo obecności wielu powierzchownych różnic.
Gatunek, który nie spełnia żadnego z tych warunków, składa się z dwóch lub więcej ras (w języku współczesnym, określany jako podgatunek) i określany jest jako wielotypowy?. Składa się z różnych grup, które są ewidentnie różne i albo nie rozmnażają się między sobą, albo też strefa reprodukcji jest wąska. Jeśli nie dochodzi do rozmnażania się pomiędzy grupami, nawet jeśli mają ku temu okazję, wtedy nie mówimy o rasie, tylko o różnicy międzygatunkowej.
Różnice między ludźmi są oczywiste. Jednak, większość odmian genetycznych dotyczy różnic wewnątrzgrupowych, a mniej niż 10% różnic odnosi się do odmian międzygrupowych. Pomimo, że różnice między rasami stanowią mniej niż 10% różnic wewnętrznych gatunku ludzkiego, nie obala to hipotezy, jakoby mogły istnieć różne rasy gatunku Homo sapiens sapiens. Zasady biologicznej klasyfikacji nie pozwalają na ustalenie listy najmniejszych możliwych różnic pomiędzy taksonami: jakakolwiek różnica między grupami jest wystarczająca, by dokonać podziału taksonomicznego.
Drugim z warunków, które muszą być spełnione, aby dwie grupy mogły być klasyfikowane jako dwie rasy jest znaczący przepływ genów między populacjami. W przypadku ludzkich ras, rozmnażanie się nie tylko jest możliwe ale i powszechne. Prawdą jest, że cechy ludzkich ras stopniowo zmieniają się w wielu miejscach na świecie. Stąd płynie przekonanie większości obecnego pokolenia antropologów kultury o tym, że różnice rasowe są faktem klinalnym i gatunek ludzki jest monotypowy. Pomimo tej definicji, wciąż podejmowane są debaty, szczególnie wśród antropologów fizycznych. Miejsca takie jak Kenia, Szwecja i Chiny, postrzegane jako izolowane, cechują się tradycyjnymi fizjologicznie rasami.
Historycy, antropolodzy kultury i badacze nauk społecznych często opisują pojęcie rasy jako konstrukt społeczny i wolą używać pojęcia populacja w sytuacji, kiedy mówi się o społeczeństwach, w których istnieją różne dystrybucje genetyczne.
[edytuj] Historia słowa rasa
Zanim nastąpił rozwój teorii biologii ewolucyjnej, rasa była niewyraźnie definiowana i wiązana z pojęciami: dziedziczenie, gatunek, hodowla i naród.
W XIX wieku pojęcie rasy było definiowane przez cechy kształtu ciała i cechy zewnętrzne takie jak kolor skóry, typ twarzy, profil czaszki, a także ilość, fakturę i kolor włosów. Mimo, że cechy te mają niewielki związek z innymi cechami dziedzicznymi, dla wielu osób są one intuicyjnie przekonujące, gdyż pozwalają na ocenę osoby według wizualnego kryterium. Ze względu na fakt, że ludzie z różny grup tak definiowanych mogą rozmnażać się i robią to, klasyfikowanie takie nie ma sensu w świetle współczesnej definicji gatunku wielotypowego. Określenie czystość rasowa nie ma jasnego biologicznego znaczenia.
Z drugiej strony oczywiste jest, że między epoką pierwszej migracji Homo sapiens z Afryki, która nastąpiła około 80.000 p.n.e., a narodzinami transportu morskiego i kołowego, około 3000 p.n.e., dokonały się niewielkie zmiany ewolucyjne w obrębie genów wewnątrz odizolowanych grup (chodzi o grupy, które były od siebie oddalone geograficznie).
Czy te różnice ewolucyjne były wystarczające dla uzasadnienia podziałów taksonomicznych i wyróżnienia poziomów podgatunków? Pytanie to było niezwykle kontrowersyjne dla pokoleń biologów badających człowieka już w XIX wieku. Wątek ten jest skomplikowany i zawiera wiele pułapek semantycznych i emocjonalnych, zaś nauczyciele, politycy, lekarze, sędziowie i policjanci interesowali się i wciąż interesują się uzyskaniem odpowiedzi od naukowców, gdyż pozwolą one na określenie decyzji społecznych i kontrolowanie społeczeństwa.
Wśród naukowców w XIX wieku, którzy pracowali nad tym zagadnieniem, znaleźli się Georges Cuvier, James Cowles Pritchard, Louis Agassiz, Charles Pickering (Rasy Człowieka i ich Geograficzna Dystrybucja, 1848) i Johann Friedrich Blumenbach. Cuvier wyróżnił trzy rasy, Pritchard siedem, Agassiz osiem, a Pickering jedenaście. Klasyfikacja Blumenbacha opublikowana w 1775r. w rozprawie doktorskiej De generis humani varietate nativa (Uniwersytet Göttingen) [1], została przyjęta przez środowisko naukowe. Wyróżnił:
- rasę białą - kaukaską,
- rasę żółtą - mongoliczną,
- rasę czarną - etjopiczną,
- rasę czerwoną - występującą w obydwu Amerykach,
- rasę brązową - malezyjski, występującą w południowo-wschodniej Azji
W ciągu następnych kilkudziesięciu lat, w klasyfikacji Blumenbacha dokonano zmian. Przesunięto rasy malezyjską i czerwoną do grupy mongolicznej, zostawiając tylko trzy rasy: kaukaską, mongoliczną i etjopiczną. W początkach XX wieku, inni uczeni (m.in. Carleton S. Coon), dokonali podobnej klasyfikacji z podziałem na trzy rasy (mongoloidalną, europeidalną, negroidalną, oraz mało liczną rasę australoidalną.
W Atlasie geograficznym (PPWK, 1997), rasy klasyfikuje się według kryterium podobnego do XVIII wiecznego systemu Blumenbacha:
- europeidalna (biała)
- mongoloidalna (żółta)
- negroidalna (czarna)
- negroidzi właściwi (Murzyni)
- buszmenoidzi
- australoidalna
- tubylcy Australii, Melanezji i pierwotne ludy południowych Indii.
W XVIII, XIX i XX wieku w obrębie socjologii rozwinął się kierunek tzw. rasowo-antropologiczny, m.in. w pracach Blumenbacha, który zakładał istnienie nie tylko różnych biologicznie ras ludzkich, ale także że z rasami wiążą się cechy psychologiczne. Przekonanie to miało mieć wyraz w panowaniu ras wyższych (nadludzi) nad niższymi. Zespół poglądów o nierówności ras określa się mianem rasizmu.
[edytuj] Zobacz też
- takson
- typologia antropologiczna
- gatunek
- rasizm
- rasy psów
- rasa socjologiczna
