Jan Kiepura

Z Wikipedii

Jan Wiktor Kiepura (ur. 16 maja 1902 w Sosnowcu, zm.15 sierpnia 1966 w Harrison koło Nowego Jorku) – polski śpiewak (tenor), a także aktor.

Jan Kiepura cieszył się prawdopodobnie największą międzynarodową sławą i popularnością spośród polskich śpiewaków okresu międzywojennego, odnosząc sukcesy na scenach czołowych teatrów świata, jak również w salach koncertowych i na ekranie kinowym. Za pieniądze zarobione na scenach świata w okresie międzywojennym, wybudował w Krynicy-Zdroju willę "Patria", kosztującą trzy miliony dolarów - miejsce kręcenia kilku filmów pod koniec lat 30. Od 1967 r. corocznie odbywa się w Krynicy-Zdroju Festiwal Arii i Pieśni im. Jana Kiepury.

Wystąpił w dwunastu filmach muzycznych, polskich i zagranicznych (m.in. O czym się nie myśli (1926), Neapol, śpiewające miasto (1930), Zdobyć cię muszę (1933).

Spis treści 1 Biografia 1.1 Początki 1.2 Przez Warszawę do Wiednia i Mediolanu 1.3 Powrót do Warszawy; debiut filmowy 1.4 Krytyka 1.5 Kres życia 1.6 Kronika 2 Lista nagrań 3 Bibliografia 4 Linki zewnętrzne

[edytuj] Biografia

[edytuj] Początki

Jan Kiepura przyszedł na świat 16 maja 1902 r. w rodzinie sosnowieckiego piekarza. Jego matka Miriam Neuman, była uzdolnioną muzycznie Żydówką (grała na skrzypcach). Kierowano go początkowo na drogę kariery prawniczej. Po ukończeniu szkoły średniej studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, równocześnie jednak (prawdopodobnie także w tajemnicy przed ojcem) poświęcał sporą część przysyłanych z domu pieniędzy na lekcje śpiewu u Wacława Brzezińskiego oraz – dla opanowania specyficznych "tenorowych sekretów" – u słynnego tenora Tadeusza Leliwy. W 1923 r. odbył się pierwszy publiczny koncert Kiepury w sali kina "Sfinks" w Sosnowcu. W następnym roku Emil Młynarski zaangażował go do Opery Warszawskiej, powierzając mu na początek partię Górala w "Halce". I tę zresztą rolę prędko mu odebrano, ponieważ młodzieniec, chcąc za wszelką cenę pokazać się, przedłużał kilka swoich nut ponad miarę, nie zważając na dyrygenta. Niedługo potem śpiewał we Lwowie i w Poznaniu, a 11 lutego 1925 r. święcił na scenie Opery Warszawskiej swój prawdziwy już, odpowiedzialny debiut, odtwarzając tytułową rolę w "Fauście".

[edytuj] Przez Warszawę do Wiednia i Mediolanu

Pierwsze występy Kiepury w Warszawie nie zwróciły większej uwagi świata artystycznego i nie przysporzyły mu szczególniejszych sukcesów. Za radą przyjaciół postanowił udać się do Paryża, by ubiegać się o debiut w tamtejszej Wielkiej Operze. Po drodze zatrzymał się w Wiedniu – i tu już pozostał. Ciekawostką jest, iż historia odkrycia wielkiego talentu Kiepury w tym mieście, odpowiednio ubarwiona, przeszła już do legendy; Kiepurą zainteresował się Franz Schalk, dyrektor Państwowej Opery w Wiedniu, oraz wszechwładna podówczas w wiedeńskim świecie artystycznym znakomita śpiewaczka Maria Jeritza. Niebawem wystąpił więc Kiepura na scenie Staatsoper u boku Jeritzy w "Tosce" i chociaż w języku włoskim umiał zaśpiewać tylko dwie główne arie, a całą resztę swej partii z konieczności śpiewał po polsku, odniósł wspaniały sukces: prasa obwołała go "królem tenorów", "Krezusem głosowym" i nawet "następcą Carusa".

Następną rolą Kiepury w Operze Wiedeńskiej była rola księcia Kalafa w "Turandot", którą teatr ten wystawił w roku 1926 jako pierwszy, poza ojczystym krajem kompozytora. Tym razem Jan Kiepura opanował już swą partię po niemiecku, i to w ciągu zaledwie ośmiu dni, a śpiewał ją na zmianę z Leo Slezakiem. Po "Turandot" przyszła kolej na "Cud Heliany" Korngolda. W 1929 r. Kiepura występował już w mediolańskiej La Scali, debiutując z sukcesem w "Tosce", a następnie biorąc udział w prapremierze opery "Le preziose ridicole" Felice Lattuady pod batutą Artura Toscaniniego. Ponownie pojawia się w La Scali w roku 1931, odnosząc sukces jako kawaler Des Grieux w "Manon" pod muzycznym kierownictwem Victora de Sabaty.

[edytuj] Powrót do Warszawy; debiut filmowy

Dzięki tym sukcesom postacią Jana Kiepury zainteresowała się bliżej Warszawa. Przyjazdy Kiepury do kraju stawały się sensacją, a jego występy wywoływały spontaniczne wybuchy entuzjazmu. Poza udzielaniem się na sali koncertowej śpiewał także zgromadzonym na ulicy tłumom z balkonu hotelu "Bristol", śpiewał także z dachu samochodu, z okna wagonu, nieraz także przemawiał do publiczności. Mimo tego nie był w Polsce zbyt częstym gościem; kontrakty wzywały go do londyńskiej Opery Covent Garden, do paryskiej Opéra Comique i berlińskiej Opery Państwowej, zaczyna też robić karierę (i fortunę) jako gwiazdor filmowy, współpracując najpierw z berlińską UFA, potem z wytwórniami hollywoodzkimi. Lista filmów z udziałem Kiepury jest pokaźna, do najpopularniejszych należały: "Neapol, śpiewające miasto", "Pieśń nocy", "Kocham wszystkie kobiety", "Czar cyganerii" oraz "Kraina uśmiechu" (w tym ostatnim filmie występował wraz z poślubioną w 1937 r. małżonką, wiedeńską śpiewaczką i aktorką węgierskiego pochodzenia Martą Eggerth).

10 stycznia 1938 Kiepura zadebiutował w nowojorskiej Metropolitan Opera rolą Rudolfa w "Cyganerii", a następnie śpiewał na tejże scenie Don Joségo w "Carmen" i Księcia Mantui w "Rigoletcie", która to rola jest uważana za najświetniejszą operową kreację śpiewaka. Później pojawił się także na scenie Metropolitan w roku 1939 oraz w sezonie 1941-1942; śpiewał też w ogromnym Teatro Colón w Buenos Aires. Nieco później oboje z Martą Eggerth przez okrągły rok występowali na Broadwayu w "Wesołej wdówce", ciesząc się niezwykłym powodzeniem; z "Wdówką" udali się także do innych miast USA, a następnie – już po wojnie – do Anglii, Francji, Włoch i Niemiec, śpiewając ją w czterech językach.

[edytuj] Krytyka

W samej Polsce o Kiepurze mówiło się nieraz z przekąsem; krytykowano jego zbyt familiarny sposób bycia na estradzie, pokpiwano z trudności w uczeniu się nowego repertuaru, wreszcie ganiono nadmierną interesowność. Sam Kiepura nie odmawiał prawie nigdy prośbom o występy na cele społeczne, we wczesnych latach swej kariery zawsze miał otwarte serce i kieszeń dla biednych, lecz zdolnych studentów, zaś podczas wojny i później słał z zagranicy liczne dary potrzebującym pomocy rodakom. Kiepura cechował się ogromną pracowitością, całymi godzinami potrafił ćwiczyć jedna frazę lub pasaż czy nawet pojedynczy ton, nim osiągnął zadowalający go rezultat.

świadectwem tej pracy są dziś istniejące, aczkolwiek nie dość liczne, nagraniach płytowe. Operowanie oddechem w arii z "Turandot", brawurowa kadencja w popularnej arii z "Rigoletta", stretta z "Trubadura" (włączona do amerykańskich longplayowych antologii "Top Artists Platters" i "The Golden Age of Opera") pełna temperamentu "Tarantela" Rossiniego, czy fenomenalne piano na wysokich nutach w błahej piosence "Ninon" z filmu "Pieśń dla ciebie" – to prawdziwe majstersztyki wokalnego kunsztu najwyższej klasy.

Poza publicznymi wystąpieniami nie przejawiał też wcale Kiepura skłonności do zbytniego gloryfikowania swojej osoby i sztuki. Z jego listów pisywanych do prof. Brzezińskiego przebija nabożny wręcz szacunek dla mistrza oraz poczucie wysokich wymagań wobec samego siebie. A do autora niniejszego szkicu Jan Kiepura podczas śniadania w "Bristolu", urządzonego przy okazji ostatniej jego artystycznej wizyty w Polsce w 1959 r., zwrócił się nieoczekiwanie ze słowami:

Niech pan przy jakiejś okazji napisze, że najwspanialszym w świecie tenorem, jakiego słyszałem – a słyszałem ich bardzo wielu – był Stanisław Gruszczyński. Mój głos przy nim to prawie nic – tylko on tych swoich skarbów nie umiał czy nie chciał odpowiednio wykorzystać... .

[edytuj] Kres życia

Podczas ostatniego pobytu w Polsce w roku 1958, a następnie 1959, podczas swoich występów był obiektem wyłapywania mankamentów, i stwierdzeń , że to czy tamto już Kiepurze "nie wychodzi". Tymczasem i wtedy można było utrwalić sobie w pamięci kapitalnie zaśpiewaną "Arię ze śmiechem" Aubera, duet miłosny z "Manon", śpiewany wspólnie z Martą Eggerth, czy brawurową transkrypcję Mozartowskiego "Ronda alla turca", no i przede wszystkim cudowne brzmienie Kiepurowego głosu, zwłaszcza w średnim rejestrze. W dobrej formie głosowej był zresztą Kiepura w gruncie rzeczy do końca; mimo swych sześćdziesięciu czterech lat pozostawał wciąż aktywny, pełen młodzieńczej werwy i temperamentu, snuł wiele różnorodnych artystycznych projektów na przyszłość – wyrażał m.in. chęć zaśpiewania Jontka w warszawskim Teatrze Wielkim, prowadził rozmowy na temat występów w polskiej Telewizji. Na dwa dni przed śmiercią śpiewał jeszcze z ogromnym powodzeniem na koncercie polonijnym w Portchester. Zmarł nagle na atak serca 15 sierpnia 1966 w miejscowości Harrison pod Nowym Jorkiem, przy telefonie – po otrzymaniu niepomyślnej wiadomości od jednego ze swych agentów finansowych.

Jan Kiepura na jakiś czas przed śmiercią, jak gdyby w jej przeczuciu, wyraził wobec żony i synów życzenie, aby ciało jego pochowane zostało w Warszawie – w mieście, którego nigdy nie przestał kochać i któremu zawdzięczał wszystko, czego się nauczył. W dniu 3 września przed kościołem Św. Krzyża zgromadziły się wielotysięczne tłumy mieszkańców stolicy i tworząc kolejkę opasującą gmach Teatru Wielkiego, defilowały przed wystawioną w hallu Teatru trumną, przy której wartę honorową trzymali najwybitniejsi artyści. Żałobny kondukt ruszył na Powązki, gdzie w Alei Zasłużonych spoczął na zawsze Jan Kiepura. Ten manifestacyjny pogrzeb był ostatnim, mocnym świadectwem niebywałej popularności Jana Kiepury wśród najszerszych rzesz polskiego społeczeństwa.

[edytuj] Kronika

• 1902: Urodził się 16 maja w Sosnowcu jako syn piekarza Franciszka i Marii z Neumanów (dwa lata później przychodzi na świat jego brat Władysław – również tenor, występujący później jako Ladis Kiepura).
• 1916: Jako uczeń sosnowieckiego gimnazjum był członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej.
• 1919: Wstępuje ochotniczo do I Pułku Strzelców Bytomskich. Bierze udział w pierwszym powstaniu śląskim.
• 1920: Matura w sosnowieckim gimnazjum.
• 1921: Początek studiów prawniczych na Uniwersytecie Warszawskim i pierwsze lekcje śpiewu u Wacława Brzezińskiego (później pozostawał również pod opieką pedagogiczną Tadeusza Leliwy).
• 1923: Koncertowy debiut publiczny na estradzie kina "Sfinks" w Sosnowcu.
• 1924: Emil Młynarski angażuje go do chóru w warszawskim Teatrze Wielkim, gdzie debiutuje wkrótce niewielką rolą Górala w "Halce" Moniuszki.
• 1925: Pierwsze występy w dużej, tytułowej roli w "Fauście" Gounoda we Lwowie (15 stycznia), Poznaniu (26 stycznia) i w Warszawie (11 lutego). Turiddu w "Rycerskości wieśniaczej" Mascagniego, Książę Mantui w "Rigoletcie" Verdiego i Jontek w "Halce" Moniuszki w Warszawie. Faust w Katowicach. Liczne koncerty.
• 1926: Cavaradossi w "Tosce" i Rinuccio w "Giannim Schicchim" Pucciniego oraz Stefan w "Strasznym dworze" Moniuszki w Warszawie. Stefan i Faust w Poznaniu. Faust w Toruniu, Bydgoszczy, Inowrocławiu i Grudziądzu. Wyjazd do Wiednia, gdzie debiutuje jako Alfred w "Zemście nietoperza" Straussa w Theater an der Wien. Sukces w roli Cavaradossiego w "Tosce" u boku Marii Jeritzy w wiedeńskiej Staatsoper. Książę Mantui, Cavaradossi i Calaf ("Turandot" Pucciniego) w Berlinie, Książę Mantui w Brnie, Raoul de Nangis ("Hugonoci" Meyerbeera) i Faust w Budapeszcie.
• 1927: Występy w Budapeszcie, Berlinie, Wiedniu, Londynie (Royal Albert Hall), Stuttgarcie, Monachium i Pradze. Faust, Calaf i Obcy ("Cud Heliany" Korngolda) w Wiedniu. Koncerty w Warszawie, Lwowie, Gdańsku.
• 1928: Występy w Budapeszcie. Podpisuje trzyletni kontrakt z mediolańską La Scalą; debiutuje tam partią Calafa, a potem śpiewa także Cavaradossiego i Mascarila w prapremierze "Le preziose ridicole" Lattuady pod dyrekcją Arturo Toscaniniego. Cavaradossi w Paryżu z zespołem wiedeńskiej Staatsoper. Cavaradossi w Warszawie i Poznaniu. Koncerty w Krakowie, Warszawie i Poznaniu.
• 1929: Występy w Budapeszcie (Calaf), Rio de Janeiro, Buenos Aires (Cavaradossi, Książę Mantui, Alfredo w "Traviacie"), Montevideo, Frankfurcie. Cavaradossi, Książę Mantui, Rodolfo ("Cyganeria" Puccinigo) i koncert w Warszawie.
• 1930: Choroba gardła ogranicza na jakiś czas jego występy na scenach operowych. Rozpoczyna karierę filmową, stając się jednym z pierwszych europejskich idoli kina dźwiękowego. Film "Neapol, śpiewające miasto" (Londyn). Cavaradossi w Poznaniu.
• 1931: Kawaler des Grieux w "Manon" Masseneta w mediolańskiej La Scali. Śpiewa w Hamburgu i Chicago. Cavaradossi w Warszawie. Koncerty w Warszawie, Poznaniu i we Lwowie.
• 1932: Film "Pieśń nocy" (Berlin). Koncerty w Warszawie i Poznaniu.
• 1933: Film "Zdobyć cię muszę" (Berlin). Calaf w Warszawie. Otwiera w Krynicy hotel "Patria".
• 1934: Film "Dla ciebie śpiewam" (Londyn). Cavaradossi w Berlinie. Faust w Warszawie. Cavaradossi, Kawaler des Grieux i Rodolfo w paryskiej Opéra Comique. Koncertuje w Krynicy na rzecz powodzian.
• 1935: Cavaradossi w Krakowie. Koncert w Berlinie. Film "Kocham wszystkie kobiety" (Ciné-Alliance dla UFA). Odznaczony polskim Złotym Krzyżem Zasługi i francuskim Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej.
• 1936: Filmy: "Pieśń miłości" (USA) i "W blasku słońca" (Wiedeń). Poślubia 30 października w Katowicach Martę Eggerth, austriacką aktorkę i śpiewaczkę węgierskiego pochodzenia. Koncertuje na rzecz budowy Muzeum Narodowego w Krakowie. Otrzymuje Krzyż Oficerski Orderu Polonia Restituta i belgijski Wielki Krzyż Leopolda I.
• 1937: Koncertuje w Krakowie i w Paryżu. Film "Czar cyganerii" (Wiedeń). Szwedzki Krzyż Północy. Koncerty w Filharmonii Warszawskiej na rzecz pomocy zimowej dla biednej ludności.
• 1938: Debiut w nowojorskiej Metropolitan Opera; od 10 lutego do 9 kwietnia występuje tam 13 razy w siedzibie oraz podczas występów gościnnych zespołu w Bostonie i Cleveland; śpiewa: Rodolfa (4 razy), Don Joségo w "Carmen" Bizeta (4 razy), Księcia Mantui (4 razy) i uczestniczy w jednym koncercie. Występy w Warszawie (Don José).
• 1939: Od 10 lutego do 10 kwietnia występuje 15 razy w Metropolitan Opera oraz podczas gościnnych występów tego zespołu w Bostonie, Cleveland, Dallas i Rochester; śpiewa: Rodolfa (5 razy), Kawalera des Grieux (5 razy), Księcia Mantui (2 razy), Cavaradossiego (raz) i uczestniczy w dwóch koncertach. Latem koncertuje w Cieszynie, Poznaniu i Gdyni. Wybuch II wojny światowej zastaje go w Paryżu. Koncertuje w ośrodkach polonijnych Francji.
• 1940: Naziści umieszczają go w Lexikon der Juden in der Musik (leksykonie muzyków żydowskich). Wraca do Ameryki, gdzie daje liczne koncerty na rzecz Polski. Występy w Montrealu. Do 1944 roku związany jest z Civic Opera w Chicago.
• 1942: Na przełomie lutego i marca ponownie występuje z nowojorską Metropolitan Opera, śpiewając tam już tylko pięciokrotnie: Don Joségo, Cavaradossiego (2 razy), arię Księcia Mantui w koncercie i Rodolfa podczas występu gościnnego zespołu w Filadelfii. (W sumie w latach 1939-1942 śpiewał z MET 22 razy w Nowym Jorku i 11 razy podczas występów zespołu w innych miastach).
• 1943: Film "Moja piosenka dla ciebie" (USA). Wynajmuje Majestic Theater na Broadwayu, gdzie wraz z żoną bierze udział jako Daniło w "Wesołej wdówce" Lehára, która cieszy się niezwykłą popularnością. Później odbywa z tym przedstawieniem tournée po innych miastach amerykańskich (a po wojnie odwiedza również Anglię, Francję, Włochy i Niemcy, śpiewając "Wdówkę" w czterech językach).
• 1946: Wystawia w Majestic Theater musical "Polonez" Bronisława Kapera na motywach muzyki Chopina.
• 1948: Wraca z rodziną do Europy i osiedla się na sześć lat w Paryżu. Nowa wersja filmu "Czar cyganerii" (Rzym).
• 1949: Film "Valse brillante" (Paryż). Występuje z żoną w "Księżniczce czardasza" Kálmána na scenie Théâtre de Paris.
• 1952: Film "Kraina uśmiechu" (Berlin Zachodni). Ponownie osiedla się w Ameryce, kupując posiadłość w Rye pod Nowym Jorkiem, co nie przerywa jego występów w Europie.
• 1954: Rola tytułowa w "Carewiczu" Lehára na scenie wiedeńskiego Raimundtheater.
• 1956: Rola tytułowa w "Paganinim" Lehára na scenie wiedeńskiego Raimundtheater.
• 1958: Dwukrotnie odwiedza Polskę, koncertuje w Bydgoszczy, Gdańsku, Łodzi, Katowicach, Krakowie, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu.
• 1959: Ponownie śpiewa w Polsce. Powraca do roli Daniły w "Wesołej wdówce" na scenie nowojorskiej.
• 1960: Koncertuje w Berlinie Zachodnim.
• 1965: Daniło w "Wesołej wdówce" w Berlinie Zachodnim.
• 1966: Ostatni występ (13 sierpnia) w Portchester dla polonii amerykańskiej. Umiera 15 sierpnia na atak serca w Harrison koło Nowego Jorku. Zgodnie z ostatnią wolą artysty jego prochy przywiezione zostały do kraju i 3 września złożone w Alei Zasłużonych na warszawskich Powązkach.

Kronikę sporządzono na podstawie polskich i amerykańskich opracowań faktograficznych.

[edytuj] Lista nagrań

A oto lista nagrań Jana Kiepury, realizowanych w latach międzywojennych, przeważnie dla firm "Odeon" i "Columbia" (a w większości wydanych u nas ponownie po śmierci artysty na dwu longplayach "Polskich Nagrań"):

• Flotow – aria z opery "Marta";
• Puccini – aria z I aktu opery "Cyganeria", dwie arie z opery "Tosca", dwa duety z opery "Tosca" (z Lotte Lehmann), dwie arie z opery "Turandot";
• Verdi – dwie arie księcia z opery "Rigoletto" (z I i III aktu), aria z opery "Aida", stretta z opery "Trubadur";
• Bizet – aria z II aktu opery "Carmen";
• Rossini – "La Danza"
  • oraz szereg pieśni i piosenek filmowych (niektóre nagrywane parokrotnie w różnych wersjach językowych).

Nie wszystkie zresztą utwory z filmów z udziałem śpiewaka ukazały się na płytach. Utrwalone zostało natomiast kompletne przedstawienie "Rigoletta" w Metropolitan Opera z 1939 roku z udziałem Kiepury, Lily Pons i Lawrence Tibbetta w głównych rolach, opublikowane w ćwierć wieku później w "pirackim" nagraniu płytowym. W archiwach Opery Wiedeńskiej odnalazły się i zostały w 1985 roku opublikowane w serii historycznych nagrań poświęconych temu słynnemu teatrowi dwa utrwalone fragmenty przedstawienia "Turandot" z 14 grudnia 1934: część wielkiej sceny rozwiązywania zagadek (ze znakomitą węgiersko-wiedeńską sopranistką Marią Nemeth) oraz aria Kalafa z III aktu, jak też duet z I aktu "Carmen" z zapomnianą dziś węgierską sopranistką Esther Réthy. Finał I aktu "Turandot" z udziałem Kiepury można także oglądać w pochodzącym bodajże z 1937 roku filmie "W blasku słońca" ("Im Sonnenschein"). Kreacje naszego artysty z tego filmu, jak też szereg nieznanych dotąd nagrań z rodzinnego archiwum (w tym m.in. arie z "Poławiaczy pereł'" i "Legendy Bałtyku", wspomniane już wyżej Mozartowskie "Rondo alla turca", cała seria polskich pieśni oraz "Kujawiak" Wieniawskiego z nakręconego w 1938 roku francuskiego filmu "Grande Valse brillante", śpiewany po polsku z wspaniałym wysokim w zakończeniu zostały w 1992 i 1994 roku opublikowane na płytach CD przez zasłużoną brytyjską firmę "Pearl".

[edytuj] Bibliografia

• Józef Kański: Mistrzowie sceny operowej. PWM Edition 1998.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Strona Teatru Wielkiego
• Jan Kiepura w Internet Movie Database (IMDb) (en)