Nikita Khrusjtsjov
Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Nikita Sergejevitsj Khrusjtsjov (17. april 1894–11. september 1971), russisk Никита Сергеевич Хрущёв, var førstesekretær i det sovjetiske kommunistpartiet frå 1953 til 1964 og statsminister i Sovjetunionen frå 1958 til 1964.
Innhaldsliste |
[endre] Liv
Khrusjtsjov blei fødd 17. april 1894 i landsbyen Kalinovka i Kursk-provinsen i Ukraina, som son av ein bonde og gruvearbeidar. Han blei gift med Galina og fekk to barn med henne, Leonid og Linda. Seinare blei han gift med Nina Petrovna.
[endre] Politisk karriere
Khrusjtsjov gjekk med i bolsjevikpartiet i 1918. Han avanserte i partiapparatet, og under striden mellom Lev Trotskij og Josef Stalin om den politiske linja for partiet var Khrusjtsjov stalinist.
Det var som lojal stalinist han blei førstesekretær i Ukraina i 1938. Men under den andre verdskrigen skal Khrusjtsjov ha endra syn på mange sider ved Stalins politikk, og etter at diktatoren døydde i 1953, var det Khrusjtsjov som gjekk i brodden for «avstaliniseringa». Under krigen var han blant anna ein av kommandantane i det avgjerande slaget om Stalingrad, som er rekna som det viktigaste vendepunktet i krigen.
Khrusjtsjov blei førstesekretær i kommunistpartiet i september 1953. Både han og konkurrenten Malenkov stod for ei avgrensing av makta til det politiske politiet, frigiving av mange av dei politiske fangane og ein meir forbruksvennleg økonomisk politikk, og dei første stega i den retninga blei tatt straks diktatoren var død. Sjefen for det politiske politiet, Stalins høgre hand Lavrentij Berija, blei avretta.
I ein hemmeleg tale i samband med den 20. partikongressen i 1956 kom så Khrusjtsjov med den klare fordømminga av Stalin som etter at ho blei kjend, er rekna som starten på den offisielle avstaliniseringa.
Ei stalinistisk gruppe under leiing av Molotov og Kaganovitsj prøvde i 1957 å få Khrusjtsjov avsett. Dei viste mellom anna til dei folkelege oppreistene i Polen og Ungarn året før, og gav Khrusjtsjov og avstaliniseringa skulda for desse. Men dette lykkast ikkje, og i 1958 tok Khrusjtsjov også over som statsminister. Han hadde samla mykje makt på sine hender, men var ingen personleg diktator så som Stalin. Makta til Khrusjtsjov makt bygde på faktisk og friviljug tilslutning frå eit fleirtal i dei leiande organa i partiet.
I tillegg til avstaliniseringa var Khrusjstsjov opptatt av å auke levestandarden til vanlege folk og av at den militære spenninga mellom aust og vest måtte avløysast av fredeleg kappestrid. Medan Stalin gøymde seg for folket som ein fjern tsar, gjekk den meir folkelege Khrustsjov rundt blant folk og tala med dei både heime i Sovjetunionen og på reise i utlandet. I 1959 blei han den første sovjetiske statssjefen som besøkte USA.
Men både problem i samband med satsinga i jordbruket og prestisjenederlaget i samband med Cuba-krisa i 1962 svekte posisjonen hans i parti- og statsbyråkratiet. Verre var det vel likevel sett frå ein apparatsjiksynsvinkel da Khrusjtsjov ville ha stor grad av rotasjon av verva i sentralkomiteen og dei regionale partikomiteane ved kvart val til desse organa. I 1964 gjekk fleirtalet i partileiinga mot Khrusjtsjov, og han måtte gå frå verva sine. Leonid Bresjnev tok over som førstesekretær i partiet og Aleksej Kosygin som statsminister. Khrusjtsjov blei pensjonert.
Byråkratiet ville ha meir stabile forhold. Trass i visse justeringar gjekk Sovjetunionen derfor ikkje tilbake til noko som likna på tilhøva under Stalin, da forholda var alt anna enn stabile og sikre, også for byråkratane. I hovudsak var politikken til dei nye leiarane eit framhald av den kursen Khrusjtsjov hadde lagt.
[endre] Andre sider ved politikken til Khrusjtsjov
- Trusforfølgingane skal ha auka under Khrusjtsjov, etter at dei i og med Andre verdskrigen –Fedrelandskrigen som han heitte i Sovjetunionen– letna noko, av di Stalin trengte den kampviljen som religionen kunne nøra opp under.
- Khrusjtsjov er kjend for å ha innført Pepsi Cola til Sovjetunionen og for å sett i gang storstila kampanjar for dyrking av mais.
- I 1954, i samband med 300-årsjubileumet for unionen Russland-Ukraina, fekk Khrusjtsjov, som sjølv var Ukrainar, det til at Russland skulle avstå Krim-halvøya som ei gåve til Ukraina, der ho framleis høyrer til. Krim kom inn under Russland i 1774, og halvøya har i dag serstatus som autonom republikk, med sterk tilknyting, språkleg, kulturelt og gjennom svartehavsflåten til «gåvegjevaren» Russland.
Nikita Sergejevitsj Khrusjtsjov døydde den 11. september 1971. Han er gravlagd ved Novodevitsjijklosteret i Moskva.
