Katalansk språk

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Katalansk språk (Català, Valencià) er eit romansk språk som truleg blir forstått av omlag 12 millionar menneske i delar av Spania, Frankrike, Andorra og Italia. Men fleirtalet av dei aktive brukarane av katalansk er i Spania, mellom anna sjølvsagt i Catalonia (Catalunya).

Katalansk er altså eit romansk språk, meir spesifikt tilhøyrer det den austiberiske greina av den iberoromanske greina av den galloiberiske greina av den vestlege greina av den italovestlege greina av den romanske greina av den italiske greina av den indo-europeiske språkfamilien. Katalansk har mange fellestrekk med både spansk (kastiljansk) og fransk, og blir av somme sett som å liggje «mellom» dei iberiske og dei galliske språka når ein samanliknar dei moderne etterkommarane etter latin.

Overslag over talet på dei som talar katalansk varierer frå fire til tolv millionar. Katalansk blir tala i desse delane av Spania: Catalonia, ei stripe av Aragon, Balearane, Andorra og ein del av Valencia, der dei helst kallar språket valensiansk. Vidare i Roussillon i Frankrike, den sardiniske byen Alghero og ein liten region i Murcia kalla el Carxe. Desse områda blir uformelt kalla «katalanske land».

Katalansk er offisielt einespråk i Andorra, og eitt av dei offisielle språka i dei spanske regionane Catalonia, Balearane og Valencia, pluss i den italienske byen Alghero. Det har ingen offisiell status i Aragon eller andre stader der det blir tala.

Det finst sjølvsagt mange dialektar i katalansk som i andre språk. Hovudinndelinga er i to dialektblokker, vest- og austkatalansk.

Spørsmålet om katalansk og valensiansk er to ulike språk eller berre variantar av same språket, har vore omstridd. Det verkar i dette tilfellet vere meir eit spørsmål om kva namn ein vil ha på målet enn reelle skilnader.

Mange lingvistar brukar gjensidig forståelegheit som kriterium på om det er tale om eitt eller to språk. Etter dette kriteriet er det absolutt tale om eitt og same språket. Men for ein nordmenn kan dette vere eit tvilsamt kriterium, for dei fleste nordmenn skjønar godt tala svensk (med mogleg unntak for skånsk), og somme bokmålsfanatikarar i hovudstadsområdet hevdar dei ikkje skjønar nynorske dialektar. Andre lingvistar meiner politiske tilhøve er det avgjerande, som i dette uttrykket på jiddisch: «A sprakh iz a dialekt mit a flot un an armey».

[endre] Historie

Katalansk hadde utvikla seg på 800-talet frå folkeleg latin, på begge sider av den austlege delen av Pyreneeane. I mellomalderen vart katalansk eit viktig språk i Middelhavsområdet. Barcelona var ein svært viktig hamneby i det mektige såkalla aragonesiske imperiet, og språket vart kalla katalansk. Men kring 1500 var det Valencia som dominerte, og nemninga valensiansk vart òg bruka om språket. I løpet av 1500-talet begynte overklassen i Valencia å bruke kastiljansk, men morsmålet overlevde i lågare sosiale lag og på bygdene.

På 1800-talet, under romantikken, fekk katalansk/valensiansk ein renessanse, også i dei urbane elitane. Effekten av dette ser vi idag. Under Franco-regimet (1939-1975) var katalansk og andre regionale språk i Spania forbodne. Men etter 1975 har katalansk vorte mykje bruka i politikken, skulen og media i dei områda der han har vorte offisielt språk.

Somme har sett mange likskapspunkt i historia til katalansk og nynorsk. Men ein viktig skilnad som gjer at katalansk foreløpig har lyktest betre, er at den katalanske målreisinga fekk innpass i byar som til dømes Barcelona.