Internatschonal Eenheitensystem

From Wikipedia

Dat Internatschonale Einheitensystem, ok eenfach SI (för Franzöösch: Le Système international d'unités) nöömt, is dat moderne metrische System un is dat wichigste Eenheitensystem för physikaalsche Einheiten. De Oorsprung is in de Wetenschop, man aver vundaag is dat ok in de Weertschop un den Hannel dat wichtigste Einheitensystem. In de Europääsche Union un ok in de mehrsten anneren Staaten is dat Bruken vun SI dörch Gesett vörschreven.

Dör SI warrt physikaalsche Einheiten för utsöchte Grötten fastleggt. Nich-physikaalsche Grötten (t.B. ut de Weertschop oder de Sozialwetenschop) warrt dör SI nich defineert.

Dat SI is 1954 beslaten warrn un baseert vundaag op söven Basiseenheiten för söven Basisgrötten, de per Konventschoon fastleggt sünd.

Physikaalsche Grötten laat sik ok anners as mit SI-Eenheiten opschreven. In Deelrebeden vun Forschung (platt?) un Weertschop warrt dat ok noch maakt un is av un an ok na Gesett noch mööglich. Man Eenheiten ut mehr as een Systeem schöölt (wenn mööglich) nich mengeleert warr.

[Ännern] Geschicht

Na den tweeten Weltkrieg geev dat 'n Barg vun Eenheitensystemen un ok Eenheiten, de to keen System tohöör. Welke dorvun weern Variatschonen vun dat metrische System (MKS-System), annere baseer op dat angloamerikaanschen Maatsystem. Dat weer kloor, dat dat so nich wiedergahn kunn. In 1948 geev dat denn toeerst mal den Opdrag för en internatschonale Studie, üm ruttofinnen, wat för een System vör de Rebeden Wetenschop, Technik un Ünnerricht bruukt warrt. Na dat wat dorbi rutsuert is, warr denn 1954 beslaten, ein internatschonal System op söss Basiseenheiten optoboen. De Vörslag för de söss Basiseenheiten weer: Meter, Kilogramm, Sekunn, Ampere, Kelvin un Candela. 1960 wurr dit System denn na sien franzööschen Naam (Système International d'Unités) SI-Eenheiten nöömt. 1971 keen denn as sövente Basiseenheit noch dat Mol dorto un hett den sössten Platz twischen Kelvin un Candela kregen.

[Ännern] Basiseenheiten

Dat internatschonale Eenheitensystem sett sik tosamen ut 'n Koppel vun Eenheiten un 'n Koppel vun SI-Präfixen. De Eenheiten lett sik in twee Ünnerkoppels indelen. De een sünd de söven SI-Basiseenheiten. De sünd all vuneenanner unafhängig. Vun disse söven Basiseenheiten warrt denn de anneren Eenheiten affleddt.

SI-Basiseenheiten
Naam	Symbol	Grött
Kilogramm	kg	Mass
Sekunn	s	Tiet
Meter	m	Läng
Ampere	A	elektrisch Stroomstärt
Kelvin	K	Temperatur
Mol	mol	Veelheet vun 'n Substanz
Candela	cd	Lichtstärk

Dat is ok mööglich, to de Eenheit noch 'n Präfix totofögen, üm Veelfache vun 'n Eenheit to kregen. Alle Veelfachen sünd Teihnerpotenzen, t.B. bedüüd Kilo- dat dusendfache un Milli-" bedüüd dat dusendstel. Dat warrt jümmers blots een Präfix bruukt. De millionste Deel vun 'n Kilogramm is 'n Milligramm un nich 'n Mikrokilogramm.

SI-Präfixen
Symbol	Y	Z	E	P	T	G	M	k	h	da	-	d	c	m	µ	n	p	f	a	z	y
Faktor	10²⁴	10²¹	10¹⁸	10¹⁵	10¹²	10⁹	10⁶	10³	10²	10¹	10⁰	10⁻¹	10⁻²	10⁻³	10⁻⁶	10⁻⁹	10⁻¹²	10⁻¹⁵	10⁻¹⁸	10⁻²¹	10⁻²⁴

dient dem Zeilenumbruch, bitte nicht entfernen

[Ännern] Afleddt Eenheiten mit 'n egenen Naam

Dat internatschonale Eenheitensystem bargt blangen de Basiseenheiten ok afleddt Eenheiten, de ut een oder mehr vun dissen Basiseenheiten dörch Multiplikatschoon oder Divischoon tosamensett sünd. So warrt t.B. de Flach in Quadratmeter (m²) oder de Snelligkeit in Meter dörch Sekunn (m/s) opschreven.

För welke vun disse tosamensett Eenheiten gifft dat egene Naams un Symbolen, de sik sülvst wedder mi allen Basis- un afleddt Eenheiten kombineren laat. So kann een t.B. de SI-Eenheit vun de Kraft, dat Newton (1 N = 1 kg·m/s²), bruken, üm de Eenheit vun de Energie, dat das Joule (1 J = 1 kg·m²/s²), synonym ok as Newton mal Meter uttodrücken.

Dit is 'n Översicht över afleddt Eenheiten mit ehr Naams un Eenheitenteken:

Grött	Formelteken	Naam	Eenheitenteken	in SI-Basiseenheiten
ebene Winkel	$α$ ,... (alle greekschen Bookstaven)	Radiant	rad	$\frac{\mathrm{m}}{\mathrm{m}}\left(=\frac{360^\circ}{2\pi}\right)$ ^{1), 2)}
Ruumwinkel	$Ω$	Steradiant	sr	$\frac{\mathrm{m}^2}{\mathrm{m}^2}$ ^{2), 3)}
Frequenz	$f$	Hertz	Hz	$\frac{1}{\mathrm{s}}$
Kraft	$F$	Newton	N	$\frac{\mathrm{kg}\cdot \mathrm{m}}{\mathrm{s}^2}$
Druck	$p$	Pascal	Pa	$\frac{\mathrm{kg}}{\mathrm{s}^2\cdot\mathrm{m}}=\frac{\mathrm{N}}{\mathrm{m}^2}$ 4)
Energie, Arbeit	$E$ , $W$	Joule	J	$\frac{\mathrm{kg}\cdot\mathrm{m}^2}{\mathrm{s}^2}=\mathrm{W}\cdot \mathrm{s}=\mathrm{N}\cdot\mathrm{m}$
Vermögen	$P$	Watt	W	$\frac{\mathrm{kg}\cdot \mathrm{m}^2}{\mathrm{s}^3} =\mathrm{N}\cdot\frac{\mathrm{m}}{\mathrm{s}} =\frac{\mathrm{J}}{\mathrm{s}} =\mathrm{V}\cdot \mathrm{A}$
elektrische Spannen (elektrisch Potentialdifferenz)	$U$	Volt	V	$\frac{\mathrm{kg}\cdot \mathrm{m}^2}{\mathrm{s}^3\cdot\mathrm{A}} =\frac{\mathrm{W}}{\mathrm{A}} =\frac{\mathrm{J}}{\mathrm{C}}$
elektrische Laden	$Q$	Coulomb	C	$\mathrm{A}\cdot\mathrm{s}$
magnetisch Fluss	$Φ$	Weber	Wb	$\frac{\mathrm{kg}\cdot\mathrm{m}^2}{\mathrm{s}^2\cdot\mathrm{A}} =\mathrm{V}\cdot\mathrm{s}$
elektrisch Wedderstand	$R$	Ohm	Ω	$\frac{\mathrm{kg}\cdot\mathrm{m}^2}{\mathrm{s}^3\cdot\mathrm{A}^2} =\frac{\mathrm{V}}{\mathrm{A}}$
elektrisch Leitweert	$G$	Siemens	S	$\frac{\mathrm{s}^3\cdot\mathrm{A}^2}{\mathrm{kg}\cdot\mathrm{m}^2} =\frac{1}{\Omega}$
Induktivität	$L$	Henry	H	$\frac{\mathrm{kg}\cdot\mathrm{m}^2}{\mathrm{s}^2\cdot\mathrm{A}^2} =\frac{\mathrm{Wb}}{\mathrm{A}}$
elektrische Kapazität	$C$	Farad	F	$\frac{\mathrm{A}^2\cdot\mathrm{s}^4}{\mathrm{kg}\cdot\mathrm{m}^2} =\frac{\mathrm{C}}{\mathrm{V}}$
magnetische Flussdicht, Induktion	$B$	Tesla	T	$\frac{\mathrm{kg}}{\mathrm{s}^2\cdot\mathrm{A}} =\frac{\mathrm{Wb}}{\mathrm{m}^2}$
Celsius-Temperatur	$\vartheta$ (auch t, verkehrt is T)	Grad Celsius	°C⁵⁾	x/°C = x/K − 273,15
Lichtstroom	$Φ ν$	Lumen	lm	$\mathrm{cd}\cdot\mathrm{sr}$
Beleuchtungsstärke (Platt?)	$E ν$	Lux	lx	$\frac{\mathrm{cd}\cdot\mathrm{sr}}{\mathrm{m}^2} =\frac{\mathrm{lm}}{\mathrm{m}^2}$
Radioaktivität	$A$	Becquerel	Bq	$\frac{1}\mathrm{s}$
Dosis	$D$	Gray	Gy	$\frac{\mathrm{J}}{\mathrm{kg}}$
Äquivalentdosis	$H$ (von engl. harm)	Sievert	Sv	$\frac{\mathrm{J}}{\mathrm{kg}}$
katalytische Aktivität	$z$	Katal	kat⁶⁾	$\frac{\mathrm{mol}}{\mathrm{s}}$