სამხრეთი ამერიკა

ვიკიპედიიდან

სამხრეთი ამერიკა — კონტინენტი დედამიწის დასავლეთ ნახევარსფეროსა და, ძირითადად, სამხრეთ ნახევარსფეროში; ესაზღვრება სამხრეთით წყნარი ოკეანე, ჩრდილოეთითა და აღმოსავლეთით ატლანტის ოკეანე; ჩრდილოეთი ამერიკა და კარიბის ზღვა მდებარეობს ჩრდილოაღმოსავლეთით.

როგორც ამერიკის ნაწილი, ჩრდ. ამერიკის მსგავსად სამხრეთ ამერიკას სახელი ამერიგო ვესპუჩის პატივსაცემად დაერქვა. ის პირველი ევროპელი იყო, ვინც ამტკიცებდა, რომ ამერიკა აღმოსავლეთ ინდოეთის ნაწილი კი არ იყო, არამედ მანამდე ევროპელთათვის უცნობი ახალი მსოფლიო.

სამხრეთ ამერიკის ფართობია 17.840.000 კმ², მისი მოსახლეობა 2005 წლისთვის შეადგენდა 371.000.000 ადამიანს. სამხრეთ ამერიკა ფართობით მეოთხეა აზიის, აფრიკისა და ჩრდ. ამერიკის შემდეგ და მოსახლეობით მეხუთე (აზიის, აფრიკის, ევროპისა და ჩრდ. ამერიკის შემდეგ).

[რედაქტირება] ჩრდილოეთი ანდები

სამხრეთ ამერიკის კონტინენტს ზემოდან დაჰყურებს მთაგრეხილი, რომელსაც ანდებს უწოდებენ. მისი სიგრDძე 6400 კილომეტრია. მარტო ეკვადორსჰი 18 მწვერვალია, რომელთა სიმაღლე ზღვის დონიდან 4500 მეტრს აღემატება.ანდების დასავლეთით, სყნარი ოკეანის სანაპიროს ვიწრო დაბლობი მიუყვება.აღმოსავლეთით მდინარე ამაზონის აუზია, რომლის ჯუნგლებს ხშირი მდინარეები სერავს. სამხრეთ ამერიკის ამ ნაწილში ჩიმუსა და ინკების დიდი ცივილიზაციები არსებობდა მე-16 საუკუნის 30-იან წლებამდე, ვიდრე აქ ესპანელი დამპყრობლები მოვიდოდნენ. მათI მმართველობისგან ეს რეგიონი 1820-იან წლებსჰი განთავისუფლდა. შეიქმნა ოთხი დამოუკიდებელი სახელმწიფო_კოლუმბია,ეკვადორი,პერუ და ბოლივია. ამ ქვეყნებში დღესაც მრავალი ინდიელი ცხოვრობს,მათ შორის,აიმარასა და ქეჩუას ტომის წარმომადგენლები. მოსახლეობის დანარჩენი ნაწილი ევროპული წარმოშობისაა ან სხვადასხვა ეროვნების ნარევია. ძირითადი სალაპარაკო ენაა ესპანური. ეს მხარე მდიდარია წიაღისეულითა და ხე-ტყით,მაგრამ მოსახლეობის ძირითადი ნაწილის შემოსავალი უაღრესად მცირეა. აქ ხარობს სიმინდი,შაქრის ლერწამი,ბანანი,ყავაკარტოფილი,და კინოა (მარცვლეულის ერთ-ერთი სახეობა).

[რედაქტირება] ბრაზილია და მისი მეზობლები

ბრაზილია სამხრეთ ამერიკის უდიდესი ნაწილია.მას განივად კვეთს ყველაზე წყალუხვი მდინარე ამაზონი. ქვეყნის ტერიტორიის დიდი ნაწილი ჯუნგლებითაა დაფარული, რომლის არსებობასაჩ უკანასკნელ წლებში საფრთხე ემუქრება,ვინაიდან ფერმებისა და გზებისთვის საჭირო მიწის გამოთავისუფლების მიზნით აქ მილიონობით ხე მოჭრეს. ამის გარდა, ბრაზილიაში ბევრი დიდი საძოვარი და ბუჩქნარით დაფარული ველია. ბრაზილიის ჩრდილოეთით მდებარეობს სახელმწიფო ვენესუელა. მდინარე ორინოკო ქვეყანას ორად ყოფს, ხოლო აქ მდებარე ვაკეს, ე.წ. ლიანოსს ხშირად ადიდებული წყალი ფარავს. კარიბის ზღვის სანაპიროზე კიდევ 3 პატარა ქვეყანა მდებარეობს_გაიანა,სურინამი და საფრანგეთის გვიანა. მე-16 საუკუნის დასაწყისიდან ამ რეგიონში პორტუგალიის,ესპანეთის,ჰოლანდიის,ბრიტანეთისა და საფრანგეთის კოლონიები იყო. დღეს აქ ინდიელთა მრავალი ტომი ცხოვრობს,თუმცა მოსახლეობის უმეტესობა ევროპული,აზიური და აფრიკული წარმოშობისაა. აქ შაქრის ლერწამი და ყასა მოჰყავთ.ამის გარდა,რეგიონი მდიდარია ბუნებრივი რესურსებითაც.ნავთობს ვენესუელისთვის დიდი შემოსავალი მოაქვს,ბრაზილია კი მინერალებითაა მდიდარი.მიუხედავათ ამისა,ამ ქვეყნების მოსახლეობის დიდი ნაწილი სიღარიბეში ცხოვრობს.ბრაზილია განთქმულია თავისი პლაჟებით,საკარნავალო ცეკვებითა და ფეხბურთის სიყვარულით.

[რედაქტირება] სამხრეთ ამერიკის სამხრეთი

ანდების მთაგრეხილი ვიწრო და გრძელ ქვეყანას მთელ სიგრძეზე გასდევს ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ.ამ ულამაზესი ქვეყნის ჩრდილოეთში მდებარეობს მსოფლიოს ყველაზე მშრალი უდაბნო-ატაკამა.სამხრეთი სანაპირო კი ძლიერ დანაწევრებულია კუნძულებით.კონტინენტის შუაგულში მდებარეობს პარაგვაი,ცხელი და ტენიანიქვეყანა.მისი დასავლეთ ნაწილში გრან-ჩაკოს მცირედ დასახლებული დაბლობია,აGღმოსავლეთი კი ტყეებითა და ველებითაა დაფარული.ლაპლატის დაბლობის ჩრდილოეთ ნაწილში,ატლანტის ოკეანის სანაპიროზე მდებარეობს სახელმწიფო ურუგვაი.მისგან სამხრეთით არგენტინაა,ვრცელი ველებით,რომლებიც პამპასების სახელითაა ცნობილი.კონტინენტის უკიდურეს სამხრეთში მდებარეობს პატაგონიის ზეგანი და ცივი,უკაცრიელი კუნძული ტიერა-დელ-ფუეგო,ე.წ.ცეცხლოვანი მიწა,რომელსაც არგენტინა და ჩილე რთად განაგებენ. მრავალფეროვანი კლიმატის გამო კონტინენტის სამხრეთში მოსავალიც მრავალფეროვანია.აქ მოჰყავთ კარტოფილი,ციტრუსები,ზეთისხილი,ყურძენი,შსაქრის ლერწამი, ბრინჯიო და ყავა.არგენტინა ცნობილია თავისი მეცხოველეობის ფერმებით.აქურ მენახირეებს გაუჩოებს უწოდებენ.სამხეთით ზღვებში დიდი რაოდენობით თევზებს იჭერენ.ქარხნები აწარმოენბენ ელექტროსაქონელს,ავტომობილებსა და ქსოვილებს. ატლანტის ოკეანის უკიდურეს სამხრეტში ორი ბრიტანული ტერიტორია მდებარეობს_მალვინის ანუ ფოლკლენდის კუნძულები და სამხრეთი ჯორჯია. 1982-1983 წლებში არგენტინასა და დიდ ბრიტანეთს შორის ომი მიმდინარეობდა ამ კუნძულების დასაუფლებლად.