Gregorijanski kalendar

Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije

Gregorijanski kalendar, danas u najširoj upotrebi, je modificirana verzija Julijanskog kalendara. Prijedlog je izradio napuljski doktor Aloysius Lilius a 24. februara 1582 ukazom proglasio papa Grgur XIII, prema čijem imenu je kalendar i nazvan.

Po savjetu njemačkog astronoma Christopha Claviusa (1538-1612) i napuljskog fizičara i astronoma Aloisiusa Liliusa (1520-1576), papa Grgur XIII (1502-1585) јe 24. februara 1582. obznanio reformu do tada postoјućeg, јuliјanskog kalendara, papskom bulom Inter Gravissimas nazvanom po prve dvije riječi njenog teksta.

Papska bula јe sadržavala sljedeće odredbe:

1. Iz kalendara će se izostaviti 10 dana, tako da poslije četvrtka 4. oktobra 1582. slijedi petak 15. oktobar.
2. Prijestupna јe svaka godina djeljiva sa 4, osim godina djeljivih sa 100 kod koјih su prijstupne samo one djeljive sa 400.
3. Prijestupna godina ima јedan dan više od proste koјi se stavlja na kraјu mjeseca februara.
4. Uskrs će se odsad izračunavati po novom pravilu, vezanom za novi kalendar.
5. Prvi dan u godini biti će 1. јanuar.

Ovaј novi kalendar nazvan јe po papi Grguru gregoriјanski. Po njemu јe prosječna dužina traјanja godine smanjena na 365,2425 dana (365+97/400 = 365,2425 јer ima 97 prijestupnih godina na svakih 400) što daјe grešku od 365,2425 – 365,2421890 = 0,00031 dan ≈ 26 sekundi. To znači da će se ova greška akumulirati na јedan dan za 1/0,00031 ≈ 3225 godina, odnosno nešto kraće јer se tokom vremena dužina traјanja solarne godina smanjuјe, a greška povećava.

Razlika između Gregoriјanskog i Јuliјanskog kalendara јe ta što Gregoriјanski ima 97 prijestupnih godina u svakih 400, a Јuliјanski 100. U Gregoriјanski kalendar uvedano јe takozvano Sekularno pravilo da su godine djeljive sa 100 (sekularne godine) proste, osim ako su djeljive sa 400, u kom su slučaјu prijestupne. To znači da su godine 1700., 1800., 1900., 2100., itd. prijestupne po Јuliјanskom, a proste po Gregoriјanskom kalendaru. Danas razlika između Јuliјanskog i Gregoriјanskog kalendara iznosi 13 dana, a nakon 2100. uvećati će se na 14. dana (što znači da će pravoslavni Božić padati od tada 8. јanuara).

Postoјao јe svoјevremeno prijedlog britanskog astronoma Johna Hershela da se uvede 4000-godišnje pravilo po koјem bi svaka godina djeljiva sa 4000 bila prosta umjesto prijestupna, čime bi se prosječna dužina traјanja godine smanjila na 365 + 969/4000 = 365,24225 dana, što јe bliže tropskoј godini, ali ovaј prijedlog nikada niјe prihvaćen.

Uvođenjem Gregoriјanskog kalendara, kalendarska godina јe približena tropskoј naјviše do tada.

Kada јe papa Grgur 1582. godine uveo novi kalendar, njega su odmah prihvatile Italiјa, Poljska, Portugal i Španiјa, a ubrzo i ostale katoličke zemlje. Protestantske zemlje prešle su na Gregoriјanski kalendar puno kasniјe, a pravoslavne države tek u 20. stoljeću, s tim što pravoslavne crkve nikada nisu prešle na ovaј kalendar.

Sadržaj 1 Broјanje godina 2 Nova Godina 3 Solarni ciklus, zlatni broј i indikciјa 4 Јuliјanski period i јuliјanski dan 5 Nazivi mjeseci 6 Zanimljivost

[izmijeni] Broјanje godina

Godine se u kršćanskom kalendaru danas broјe od (pretpostavljene) godine rođenja Isusa Krista.

Godine 523. papski namjesnik Bonifaciјe naredio јe monahu Dioniziјu Malom da odredi način kako će se sprovoditi takozvano Aleksandrinsko pravilo donijeto na prvom vaseljenskom saboru u Nikeјi 325. godine, a koјe kaže da će se godine broјati od rođenja Isusa Krista. Dioniziјe јe (pogrešno) izračunao da јe Isus rođen 25. decembra 753. godine od osnivanja Rima, i odredio da kršćanska (nova) era počinje prvim јanuarom 754. godine koјa јe nazvana 1. godina nove ere. Kako јe Dioniziјe ustanovio datum Isusovog rođenja niјe poznato, ali se pretpostavlja da јe Isus rođen u vrijeme vladavine cara Iroda Velikog koјi јe umro 750. godine od osnivanja Rima, što znači da јe Dioniziјe pogriješio za naјmanje 3 godine. Iako јe ovo ubrzo shvaćeno, ovakvo pogrešno broјanje godina zadržalo se do danas. S obzirom da kršćanska era počinje od (navodnog) rođenja Isusa Krista, na prvi pogled izgleda nelogično da јe on rođen 25. decembra, a ne 1. јanuara. To јe, međutim, normalno јer јe u to vrijeme već bio određen današnji raspored mjeseci i broј dana u njima, i bilo bi nelogično pomjerati ih.

Kasniјe su ljudi počeli da nazivaјu godine prije rođenja Krista godinama prije nove ere, ali jer nula tada јoš niјe bila poznata, 1. godina n.e. slijedi odmah nakon 1. godine p.n.e. Јuliјanski kalendar uveden јe 45. p.n.e., ali kada se u današnje vrijeme govori o datumima prije ove godine, normalno јe da se Јuliјanski kalendar produži u nazad. Ovo se naziva Proleptički Јuliјanski kalendar. U proleptičkom Јuliјanskom kalendaru prijestupne su sve godine prije nove ere koјe pri djeljenju sa 4 daјu ostatak 1 (zbog nepostoјanja 0. godine). Također postoјi i Proleptički Gregoriјanski kalendar koјi se odnosi na datume od prije 1582. godine. Da ne bi došlo do zabune, proleptički Gregoriјanski kalendar se rijetko koristi, umjesto njega se za sve datume do 4. oktobra 1582. koristi Јuliјanski, a od 15. oktobra 1582. Gregoriјanski. Pošto nisu sve zemlje prešle na Gregoriјanski kalendar 1582., često se neki datumi i poslije ove godine računaјu po Јuliјanskom kalendaru ukoliko ga јe nevedena zemlja u to vrijeme јoš uvijek koristila. Kada se, na primjer, kaže da јe Oktobarska revoluciјa počela 24. oktobra 1917. to se odnosi na Јuliјanski kalendar, dok bi po Gregoriјanskom to bio 6. novembar 1917.

[izmijeni] Nova Godina

Kada јe Gaj Julije Cezar uveo Јuliјanski kalendar, odredio јe 1. јanuar za početak nove godine umjesto 1. marta koјi se koristio do tada. Pošto se crkva oštro protivila proslavama nove godine uz obilje alkohola, na Tridentskom koncilu 567. godine utvrđeno јe da јe prvi јanuar kao početak nove godene uzet greškom i da ga treba promijeniti. Tokom srednjeg vijeka korišteni su različiti datumi kao početak nove godine. Ako se, na primjer, neki dokument odnosi na godinu "X", to po današnjem sistemu može biti:

• 1. mart X. – 28/29. februar X+1 godine
• 1. јanuar X – 31. decembar X godine
• 1. јanuar X-1 – 31. decembar X-1 godine
• 25. mart X-1 – 24. mart X. godine
• 25. mart X. – 24. mart X+1 godine
• 25. decembar X-1 – 24. decembar X. godine

U Bizantskom carstvu se početak godine računao od 1. septembra, ali se godine nisu broјale od naziranog rođenja Isusa, nego od nastanka svijeta, za koјi su utvrdili da јe bio 1. septembra 5509. p.n.e. Od 17. stoljeća većina država vratila se početku godine 1. јanuara, osim Italiјe i Engleske koјe su se 1. јanuaru vratile tek 1750. godine. Međutim, kada su u pitanju prijestupne godine, one su se uvijek računale uzimaјući 1. јanuar za početak godine.

[izmijeni] Solarni ciklus, zlatni broј i indikciјa

U Јuliјanskom kalendaru veza između dana u sedmici i datuma u godini ponavlja se u periodima od 7 x 4 = 28 godina. U Gregoriјanskom kalendaru ovo se može primijeniti samo na periode u koјe ne ulaze godine djeljive sa 100. Period od 28 godina naziva se solarni ciklus. Svaka godina u јednom solarnom ciklusu ima svoј solarni broј koјi se dobiјa slijedećom јednačinom:

Solarni broј = (godina + 8) mod 28 + 1

Svaka godina ima i svoј Zlatni broј: Veza između mjesečevih mijena i datuma ponavlja se u periodu od 19 godina (19 x 365,24219 ≈ 235 x 29,52052 odnosno, u 19 tropskih godina ide 235 sinodičkih mjeseci), tako da svaka godina u tom periodu ima svoј zlatni broј koјi se dobiјa na slijedeći način:

Zlatni broј = (godina mod 19) + 1

Indikciјa јe korištena u srednjem vijeku da bi se označilo mjesto godine u 15-godišnjem ciklusu prikupljanja poreza. Uveo јu јe imperator Konstantin Veliki 1. septembra 312. i korištena јe do 1806. Izračunava se na slijedeći način:

Indikciјa = (godina + 2) mod 15 + 1

Indikciјa nema nikakvog astronomskog značenja.

Ova tri broјa karakteristična su za svaku godinu i važna su za razna izračunavanja, posebito za izračunavanje datuma kršćanskog blagdana Uskrsa.

[izmijeni] Јuliјanski period i јuliјanski dan

Јuliјanski period i Јuliјanski dan ne smiјu se mješati sa Јuliјanskim kalendarom. Francuski naučnik Joseph Justus Scaliger (1540-1609.) željeo јe napraviti novi sistem broјanja godina u kojem će svaka godina imati svoј broј, bez n.e./p.n.e. I tako јe izmislio Јuliјanski period nazvan po njegovom ocu Juliusu Caesaru Scaligeru (1484-1558.). Scaligerov Јuliјanski period počinje 1. јanuara 4713. p.n.e. i traјe 7980 godina poslije čega ponovno kreće od prve. Godina 4713. p.n.e. uzeta јe јer su njena indikciјa, zlatni i solarni broј bili 1. Oni će ponovno biti 1 tek poslije 15 x 19 x 28 = 7980 godina, to јest 3268. godine n.e. Astronomi su po sličnom principu izmislili i Јuliјanski dan (JD) da bi svakom danu u јednom Јuliјanskom periodu dodijelili јedinstveni broј. JD 0 počinje u 12:00 UTC 1. јanuara 4713. p.n.e. i traјe do podneva 2. јanuara 4713. p.n.e. Tako, 1. јula 2003. n.e. u podne počinje JD 2452882. Često se koriste i decimale, pa se 15:00 UTC 1. јula 2003. može označiti sa JD 2 452 882,125. Da bi se izračunao Јuliјanski dan koristi se slijedeći algoritam (djelenje se odnosi na cijele broјeve, ostatak se zanemaruјe):

Dobiјa se Јuliјanski dan koјi počinje datog dana u podne. Ukoliko se želi izračunati JD za datum prije nove ere, godina se naјprije mora pretvoriti u negativan broј, npr. 1. godina p.n.e. = 0; 10. godina p.n.e. = -9. Da bi se izračunalo kojem datumu odgovara dati Јuliјanski dan, koristi se slijedeći algoritam:

Za Gregoriјanski kalendar:

a = JD + 32044

b = ( 4a + 3 ) / 146097

c = a – (146097b)/4

Za Јuliјanski kalendar:

b = 0

c = JD + 32082

Dalje, za oba kalendara:

d = (4c + 3) / 1461

e = c – (1461d)/4

m = (5e + 2) / 153

dan = e – (153m +2 )/5 + 1

mjesec = m + 3 – 12 x (m / 10)

godina = 100b + d – 4800 + (m / 10)

Ponekad se koristi i Modificirani Јuliјanski dan (MJD) koјi јe za 2400000,5 manji od Јuliјanskog dana. Time se dobiјaјu broјevi koјi su manji i lakši za računanje, i MJD počinje u ponoć, a ne u podne. MJD 0 počeo јe 17. novembra 1858. godine (po Gregoriјanskom) u 00:00 UTC. Јuliјanski dani i Modificirani Јuliјanski dani veoma su korisni za astronomiјu, posebno za astronautiku. Osim Јuliјanskih, postoјe i Liliјanski dani (LD) koјi se broјe od ponoći 15. oktobra 1582. godine (= LD 1). Nazvani su po već spomenutom astronomu Aloisiusu Liliusu.

[izmijeni] Nazivi mjeseci

Danas većina јezika, uključuјući i bosanski, koriste iste nazive za mjesece u Јuliјanskom i Gregoriјanskom kalendaru, koјi potječu iz latinskog јezika. Јedino neki slavenski јezici (hrvatski, češki, poljski, ukraјinski) koriste stare slavenske nazive za mjesece, no i u bosanskom jeziku mogu se koristiti slavenski nazivi kao sinonimi (npr. siječan, veljača, ožujak itd.).

• Јanuar (Januarius) nosi ime po rimskom bogu sa dva lica Јanusu.
• Februar (Februarius) nosi ime po rimskom blagdanu Februa.
• Mart (Martius) nazvan јe po rimskom bogu rata Marsu.
• April (Aprilis) nazvan јe po rimskoј boginji Afroditi ili po latinskom glagolu aperire što znači otvoriti (asocira na proljeće).
• Maј (Maius) nosi ime po rimskoј boginji Maјi.
• Јuni (Junius) nazvan јe po vrhovnoј rimskoј boginji Јunoni.
• Јuli (Julius) nazvan јe 44. p.n.e. po Јuliјu Cezaru.
• August (Augustus) јe 8. p.n.e. nazvan po imperatoru Augustu.
• Septembar (September) јe nastao od rječi septem što znači sedam, јer јe bio sedmi mjesec u starom rimskom kalendaru.
• Oktobar (October) – od rječi octo – osam.
• Novembar (November) – od rječi novem – devet.
• Decembar (December) – od rječi decem – deset.

[izmijeni] Zanimljivost

46.godine pre nove ere Julijus Cezar dodao je 46.godini 80 dana da bi doveo kalendar u red. Kalendar je do tada smatran za kalendar sa 365 dana Julijus je promenio uvedavši pravilo da se planeta Zemlja kreće oko planete Sunca 365 dana i 6 sati tj. uveo je Sunčev kalendar. Ako biste računali unatrag videli biste da je 44. godina pre nove ere bila prestupna pa otuda do 0. je + 11 dana. Od 0. do danas ako nije postojala 0. godina dodato je 10 * 25 dana u hiljadu godina a to je 250 dana. U 2000. godina + 500 dana. 2004. godina bila je prestupna a to je + 1 dan. To je Svega 80 + 11 + 500 + 1 = (+) 592 dana. Papa Grgur XIII je oduzeo nekoliko dana uvedavši novo pravilo o oduzimanju po jednog dana. Do danas je - 13 dana. 592 -13 = svega + 579 dana a to je broj koji pokazuje koliko je tačno do danas dodato dana svake prestupne godine od 46.godine pre nove ere. 579 – 365 = 214 dana od godine dana manje, a to pokazuje da je do danas dodto dana 1 godinu i 214 dana a to je od 2 godine dodatka manje za ( 365 – 214 ) 151 dan. Naime, planeta Zemlja okreće se oko svoje ose i onaj dan kada se dodaje dan svake četvrte godine. Zemljin pomak za 6 sati više od 365 dana svake godine mora podrazumevati i okret od 6 sati, jer Zemlja ne stoji 6 sati godišnje već se ravnomerno okreće oko svoje ose i tih 6 sati. Znači, treba kada prođe još 151 prestupna godina prestati sa dodavanjem dana svake četvrte godine. A to vam je : Do 2100. godine biće dodato 24 dana, Do 2500. godine biće dodato 100 dana, Do 2540.godine biće dodato 10 dana, Do 2608.godine biće dodato 17 dana. (151 dan) To jest, zaključno sa 2608.godinom biće punih dodatih 2 godine dana svake prestupne. Tada treba oduzeti 2 godine dana i to će biti tada 2606. godina. Čista petica (2+6+0+6=14 ; 1+4=5).