Нафта
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
На́фта (праз турэцкае neft, ад пярсідскага нефт) — гаручая алеістая вадкасць са спецыфічным водарам, распаўсюджаная ў асадачнай абалонцы Зямлі, з’яўляецца важнейшым карысным выкапнем. Утвараецца разам з газападобнымі вугляродамі на глыбіні 1,2 – 2 км. Паблізу ад паверхні нафта пераўтвараецца ў густую мальту, паўцвёрды асфальт і іншыя.
Нафта складаецца з розных вуглявадародаў (алканаў, цыклаалканаў, арэнаў — араматычных вуглевадародаў — і іх гібрыдаў) і злучэнняў, утрымліваючых акрамя вугляроду і вадародвадарод — кісларод, серу і азот. Нафта моцна розніцца па колеру (ад светла-карычневай, амаль бескаляровай, да цёмна-бурай, амаль чорнай) і па гаматнасці – ад лёгкай (0,65 – 0,7 г/см3) да цяжкай (0,98 – 1,05 г/см3).
Сусветная здабыча нафты падвойваецца прыкладна кожнае дзесяцігоддзе. У 1938 яна складала каля 280 млн.т, в 1950 каля 550 млн.т., у 1960 звыш 1 млрд.т., у 1970 звыш 2 млрд.т. Па прагнозных паказчыках штогадовае спажыванне нафты ў 2018 годзе можа дасягнуць 3 млрд. т.
| Рэгіён | Вядомыя запасы |
|---|---|
| Блізкі Усход | 82 |
| Краіны СНД | 51 |
| Афрыка | 34 |
| Лацінская Амерыка | 31 |
| Далёкі Усход і Акіянія | 27 |
| ЗША | 27 |
| Кітай | 17 |
| Канада | 13 |
| Заходняя Еўропа | 3 |
| Усяго | 285 |
Нафта — вадкая гідрафобная фаза прадуктаў пахавання арганічнага рэчыва ў асадкавых адкладах. Нафтаўтварэнне — доўгі працэс (некалькі мільёнаў гадоў). Выдзяляюць некалькі этапаў утварэння нафты: падрыхтоўчы, пад час якога пад уздзеяннем біяхімічных і біякаталітычных фактараў утвараецца рассеяная ў мацярынскай пародзе нафта (мікранафта); галоўная, калі ў выніку бітумізацыі ўтвараецца асноўная маса мікранафты, адбываецца яе “сазраванне”, збліжэнне па складу са звыклай нафтай і міграцыя ў калектары, а потым у пасткі; пастумная, калі ўзмацняецца назапашванне нізкамалекулярных вуглявадародаў, што садзейнічае ўтварэнню лёгкай газарастворанай нафты — газакандэнсата; паступова газы становяцца ўсё больш “сухімі” (г.зн. багатымі на СН4).
Лічыцца, што асноўным зыходным рэчывам нафты з'яўляецца планктон, які забяспечвае найбольшую біяпапуляцыю ў вадзе і назапашванне ў адкладах арганічнага рэчыва, характэрызуючагася высокім утрыманнем вадароду. Пароды, якія ўтварыліся з адкладаў, утрымліваючых такое арганічнае рэчыва, патэнцыяльна нафтавыя.
Нафта знаходзіцца ў нетрах у выглядзе скапленняў рознага аб'ёма ад некалькіх мм³ да некалькіх дзесяткаў млрд. м³. Прамысловы інтарэс маюць паклады нафты з масай ад некалькіх тыс.т і больш, якія знаходзяцца ў порыстых пародах-калектарах.
Пачатак ужывання нафты чалавекам археолагі адносяць да 6-га тыс. да н.э. У 3-ім тыс да н.э. у дзяржавах Дзьвурэчча і Егіпце асфальт ужывалі як злучаючае і вадастойкае рэчыва разам з пяском і вапнай для выпрацоўкі мастыкі, ужываемай пры збудаванні будынкаў з цэглы і каменя, дамб, і дарог. Нафту палілі ў ліхтарах і ўжывалі ў якасці лекаў. Яе выкарыстоўвалі і ў вайсковай справе як гаручае рэчыва разам з салетрай, серай і смалой для вытворчасці “вогненных стрэлаў” і “вогненных гаршкоў”. У Сярэднявечча ўспаміны аб нафце сустракаюцца ў пісьменнікаў Бліжняга і Сярэдняга Усходу, Сярэдняй Азіі і Заходняй Еўропы. У 18 стагоддзі з'яўляюцца першыя навуковыя працы аб нафце.
Прадукты нафтапераапрацоўкі ў 1990-я гады склалі болей за палову сусветнага аб'ёму вытворчасці арганічных рэчываў і болей за траціну прадукцыі ўсёй хімічнай прамысловасці. Нафта замяніла такую сыравіну для хімічнай прамысловасці як каменны вугаль, зерне, дрэва. Нафтахімічныя прадукты выкарыстоўваюць для атрымання растварыцелей, лекаў, фарбаў, інсектыцыдаў, пластмас, гумы, тэкстылю і г.д.
