Гданьск

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Герб Гданьска

Фантан Нэптуна

Двор Артуса

Касьцёл Сьвятой Панны Марыі

Ратуша

Гданьск (па-нямецку: Danzig, па-польску: Gdansk, з 1308 па 1466, і з 1793 па 1945 год — Данцыг) — горад у паўночнай Польшчы, каля 500.000 жыхароў. Разам з суседнімі Сопатам і Гдыняй утварае агламерацыю Траймяста, г.зн. патройны горад, з агульным насельніцтвам каля мільёна чалавек. Гданьск — буйны порт на Балтыйскім моры, цэнтар прамысловасьці, у прыватнасьці нафтахімічнай і машынабудаваньня (разьвітыя суднабудаваньне і суднарамонт).

[рэдагаваць] Кароткая гісторыя

Гданьск упершыню згадваецца ў летапісы ў 997 годзе ў сувязі з місіяй сьвятога Адальберта (Войцэха) ў Прусію. Аднак па дадзеных археалягічных раскопак, паселішча на месцы Гданьска існавала ўжо ў пятым стагоддзі.
14 лістапада 1308 года Гданьск быў захоплены рыцарамі Тэўтонскага ордэна і быў далучаны да Прусіі. Горад быў пераназваны ў Данцыг.
У 1466 годзе, пасьля cканчэньня Трынаццацігадовай вайны Тэўтонскага Ордэна з Польшчай, падчас якой Ордэн пацярпеў паразу, Гданьск быў уз'яднаны з Польшчай і яму быў вернуты яго першапачатковы назоў.
Аднак у 1793 годзе, у выніку падзелу Рэчы Паспалітай, Гданьск дастаўся Прусіі і зноўку стаў Данцыгам.
Пасьля Першай сусьветнай вайны Гданьск атрымаў статут вольнага горада і знаходзіўся пад кіраваньнем Лігі Нацый. Большую частку насельніцтва горада складалі немцы, але палякі мелі права на свае ўласныя ўстановы, напрыклад, школы, бібліятэкі і г. д.

[рэдагаваць] Другая сусьветная вайна

1 верасьня 1939 года ў Гданьску фактычна пачалася Другая сусьветная вайна. Нямецкімі войскамі былі атакаваныя Польская Пошта і невялікі польскі гарнізон у форце Вестэрплатэ.

На працягу некалькіх гадзін Польскую Пошту абаранялі некалькі дзесяткаў польскіх патрыётаў, узброеных у асноўным спартовай і паляўнічай зброяй. Форт Вестэрплатэ быў абстраляны караблямі нямецкага ВМФ. На наступны ж дзень Гданьск увайшоў у склад Усходняй Прусіі як Данцыг.

Падчас бамбаваньня і штурму савецкімі войскамі горад быў вельмі моцна разбураны, у цэнтры разбурэньні дасягалі 70 – 80%.

Пасьля вайны, на рашэньне Патсдамскай канфэрэнцыі Ўсходняя Прусія была ліквідаваная. Яе паўночная частка, прыкладна 2/3 агульнай тэрыторыі, у тым ліку і Гданьск, была перададзеная Польшчы. Нямецкае насельніцтва было дэпартаванае.

[рэдагаваць] Сучаснасьць

Напрыканцы 1980-х гадоў у Гданьску паўстаў незалежны прафсаюз суднабудаўнікоў Салідарнасьць, на чале якога ўстаў зваршчык з гданьскай суднавэрфі Лех Валенса. Дзейнасьць гэтага прафсаюза стала адным з фактараў распаду сацыялістычнай сыстэмы. Пасьля Лех Валенса стаў прэзыдэнтам Польшчы.

Адразу жа пасьля вайны, ужо напрыканцы 1940-х гадоў, нягледзячы на значныя эканамічныя цяжкасьці, у Гданьску пачалося аднаўленьне старога горада.

Гэты працэс не завершаны дагэтуль, хоць вялікая частка прац ужо выкананая. У асноўным не адноўленымі застаюцца руіны зерневых сьвіранаў на высьпе Складоў і высьпе Алавянка. У цэлым жа стары горад адноўлены амаль поўнасьцю.

[рэдагаваць] Славутасьці

Стары горад уяўляе сабою архітэктурны комплекс XIII – XVIII стагоддзяў. Асноўныя славутасьці:

Касьцёл Сьвятой Панны Марыі, другі па велічыні ў Эўропе (пасьля Кёльнскага сабору) і ў той жа час самы вялікі цагляны храм у Эўропе. Ён быў пабудаваны ў XIII – XVI стагодзьдзях у строгім гатычным стылі.
Каралеўскі гасьцінец — парадны ўезд у горад, які пачынаецца ў комплексу гарадзкіх брамаў (Высокая брама, Ліхадзейская брама і Залатая брама), далей гасьцінец ідзе па вуліцы Длугай (Доўгай) і сканчаецца на пляцы Длугі Тарг (Доўгі рынак).
На Длугім Таргу знаходзяцца шматлікія помнікі эпохі Рэнэсансу:
- гарадзкая ратуша,
- двор Артуса,
- фантан Нэптуна,
- Залатая Дом,
- Зялёная брама.

У Гданьску разьмешчаны шматлікія музэі, у тым ліку галерэя жывапісу. Цікавы археалягічны музэй, разьмешчаны ў гістарычным цэнтры горада. Там жа разьмешчаны гданьскі Марскі музэй. Да марскога музэя адносіцца таксама і Жураў — будынак XV стагодзьдзя, які спалучаў у сабе некалькі функцыяў — гарадзкой брамы, абарончай вежы і партовага крана. Да пачатку дваццатага стагодзьдзя Жураў быў найвялікшым партовым кранам Эўропы. Яго таксама выкарыстоўвалі дзеля ўсталёўкі шчогл на караблі.

У прыгарадзе Гданьска разьмешчаны заапарк.