Preistòria

Test an lenga piemontèisa

Stonehenge, an Inghiltera, tirà sù da gent ëd l'época neolìtica anv. 4500-4000 ani fa

Preistòria (da 'nt le paròle greche προ = anans e ιστορία = stòria) a l'é coma për sòlit as dis l'época anans che a-i fussa na stòria. Paul Tournal a l'ha anventà la paròla Pré-historique për dì ëd lòn che a l'avìa trovà ant le caverne dla Fransa meridional, e sta paròla-sì a l'é staita dovrà an fransèis fin da 'nt j'agn '30 dël 1800 për dì dël temp quand a-i era pa na scritura, e peuj a l'é stait amportà ant l'anglèis da Daniel Wilson ant ël 1851.

Sta paròla a l'ha smonusse për la stra vàire ëd sò sust original ant ël sécol che a fa XX, përchè ël confin antra stòria (ant ël sens strèit d'ësse në scrive) e àutre dissiplin-e d'arsërca a l'é avnuit viaman pì flessibil. Al dì d'ancheuj la pì part djë stòrich a dòvra dij dat che a-j rivo da vàire sorgiss diferente, e parej gnun a pensa pì da bon dë gropé lë studi stòrich mach a n'época ëd 5000 ani, coj dont chèich cultura dël mond a l'ha lassane dij materiaj ëscrit. Sòn dzortut contand che a peul pro desse che l'òmo a-i sia già da vàire milion d'ani. Pr'esempi jë stòrich al dì d'ancheuj a studio le siviltà dij Selt, cole african-e e cole dl'América setentrional, dont stòria a l'era, fin-a a nen tant temp fa, mach faita ëd conte a vos e donca "preistòrica".

La preistòria as peul disse che a fasa data a l'andaré fin-a ël prinsipi dl'univers midem, combin che peuj la paròla ël pì dle vire a sia dovrà për dì d'époche quand che ant sla Tera a-i era già la vita; ij dinosàuro as peulo disse dle bes-ce preistòriche e j'òmo dle caverne as diso 'cò lor gent preistòrica.

Butand an considerand che, për definission, a-i é pa gnun document ëscrit che a peula rivene da ij temp dla preistòria, lòn che i në soma an riva da dissiplin-e coma la paleontologìa, l'astronomìa, la biologìa, la geologìa, l'antropologìa e l'archeologìa, visadì tute siense naturaj.

La preistòria dl'òmo a resta diferenta da la stòria nen mach coma cronologìa ma ëdcò ant ël sens che a-j da deuit a lòn che as ven a savej ëd culture archeològiche, pitòst che ëd nassion ò pura ëd pòpoj. Ën essend che a l'é limità a consideré dle reste materiaj pitòst che dij test (e mach cole reste che a son rivane fin-a a nojàutri), la preistòria a resta veujda ëd nòm. Për sossì, la terminologìa dovrà da jë studios ëd preistòria, coma pr'esempi Neanderthal ò pura Época dël fèr a l'é mach faita d'etichëtte moderne sërnùe për comodità, dont për decid-ne ël sust precis soèns a s'anandio dle gran discussion e ruse antra studios.

La data che a marca la fin dla preistòria, visadì la data da che dle stòrie scrite a peulo gioteje a l'arsërca académica, a resta diferenta da region a region. An Egit për sòlit as ten për bon-a na data anviron al 3500 aGC, nopà che an Neuva Guinéa la fin dl'época preistòrica a l'é motobin pì tacà a nojàtri ant ël temp, 1900 dGC.

[modìfica] Sistema ëd datassion

Fin che a-i riva nen l'òmo, për definì j'èpoche dla preistòria as dòvra na scala ëd temp geològich. Peuj l'archeologìa a në smon pì ëd materiaj e na division pì fin-a dij moment pì tard, che as diso preistòria dl'òmo.

La preistòria dl'òmo ant ël Vej mond për sòlit a resta classificà an tre époche. Ën fasend parej as género tre division separà antra lor comforma a la tecnologìa ëd produssion dj'utiss che as dòvrava dë pì ant sël pòst. Për ël Neuv mond a son stait studià dj'àutre convension nominaj, coma as peul ës-ciairesse ant la vos archeologìa dj'Amériche.

Tuti sti sistema ëd classificassion-sì a resto viaman pì malfé a dovresse për j'archeòlogh. Maraman che jë sgav a smon-o ëd neuv materiaj a ven fòra na vision dla preistòria motobin pì variegà che nen lòn che as peula rapresentesse con djë scale cronològiche che soèns a smijo s-ciapà col piolòt.

[modìfica] Vardé ëdcò

• Art dla preistòria
• Vita dla preistòria
• Mùsica dla preistòria
• Guèra ant la preistoria
• Periodissasion
• Archeologìa

[modìfica] Anliure esterne

• Sit che a trata dla Cultura ëd Neanderthal Veldwezelt-Hezerwater, Belgi
• Preistòria dël Pacìfich settentrional a l'é na publicassion académica specialisà n'archeologìa dël Nòrd-Est ëd l'Asia e dl'América Settentrional.

E be'? :) È facile imparare a leggere una lingua che si parla già. Consulti

St'utent-sì a l'é un bogianen

¿Y que? :) Es fácil aprender a leer un idioma que ya se habla. Consulte usted esta pagina y verá, en un momento tendrá usted su Badge de Bogianen :)

'cò ti it peule travajé a fé pì granda e bela la wikipedia piemontèisa. Tùit a peulo gionté dj'anformassion, deurbe dij neuv argoment, deje na man aj volontari che a travajo ambelessì 'ndrinta. Rintra ant la Piòla e les coma avnì a fé toa part. I soma na gran famija e i l'oma da manca dël travaj ëd tùit.

a lese e a scrive mej an piemontèis, e che an fan d'arferiment a tùit për la coression ortogràfica dij test ant sle pàgine marcà koiné piemontèisa.

E che a manca pa dë vardesse la pàgina d'agiut për chi as anandia da zero.