Ulm
Z Wikipedii
| Ulm | |||||
|
|||||
| Państwo |  Niemcy |
||||
| Kraj związkowy | Badenia-Wirtembergia | ||||
| Powierzchnia | 118,69 km² | ||||
| Populacja (2006) - liczba ludności - gęstość |
120 085 1 012 osób/km² |
||||
| Położenie | 48°24' N 09°59' E |
||||
| Tablice rejestracyjne | UL | ||||
| Strona internetowa miasta | |||||
Ulm – miasto uniwersyteckie w południowych Niemczech (Badenia-Wirtembergia), nad Dunajem. Ulm jest miastem wydzielonym i siedzibą powiatu ziemskiego (Alb-Donau).
Najbliższymi większymi ośrodkami są Augsburg i Monachium na wschodzie, oddalone odpowiednio o 70 i 130 km. Stolica Badenii-Wirtembergii, Stuttgart leży 100 km na północny zachód. Miasto tworzy aglomerację z położonym po bawarskiej stronie Neu-Ulm i mniejszymi przyległymi miejscowościami.
Spis treści |
[edytuj] Geografia
Miasto jest położone w miejscu, gdzie do Dunaju wpływają rzeki Iller i Blau, na skraju Jury Szwabskiej, której wzgórza (Safranberg, Michelsberg, Eselsberg, Kuhberg) otaczają miasto od strony północnej, a której pasmo Hochsträß rozciąga się od zachodniej strony. Przeważająca część Ulm leży na lewym brzegu Dunaju, który również stanowi na tym odcinku granicę landu z Bawarią. Na prawym brzegu położone są tylko dzielnice Wiblingen, Gögglingen, Donaustetten i Unterweiler.
[edytuj] Historia
Pierwsi osadnicy pojawili się na tym obszarze w epoce wczesnego neolitu, około roku 5000 p.n.e., pod Eggingen i Lehr. Na Münsterplatz, centralnym rynku miasta znaleziono przedmioty z epoki pucharów lejkowatych.
Pierwsza wzmianka o osiedlu Ulm pochodzi z 22 lipca 854. Ludwik Niemiecki opieczętował dokument w mieście Hulma. Prawa miejskie uzyskało w 1181 z rąk cesarza Fryderyka Barbarossy, w 1184 zyskało status wolnego miasta Rzeszy. Od 1376 Ulm przewodziło Szwabskiemu Związkowi Miast. Rok później, 30 czerwca rozpoczęła się budowa słynnej katedry, ponieważ stary kościół znajdował się poza obwarowaniami i w razie oblężenia mieszkańcy byli od niego odizolowani. Po tzw. pierwszej wojnie miejskiej w 1388 roku Szwabski Związek Miast uległ rozpadowi, a Ulm utraciło wpływ na pozostałe skupione w nim miasta.
W 1397 ogłoszona została przysięga (Schwörbrief), która po dziś dzień pełni rolę konstytucji miasta, reguluje podział władzy i kompetencje burmistrza. Cechy uzyskały 30 miejsc, a patrycjat tylko 10 miejsc w radzie miasta, co więcej, tym ostatnim odebrano aktywne prawo wyborcze, ale burmistrz musiał zdawać sprawozdanie finansowe, co w ówczesnych czasach było bardzo postępowym krokiem. Upamiętniający to zdarzenie poniedziałek, tzw. Schwörmontag (przedostatni poniedziałek lipca) jest w Ulm dniem wolnym od pracy, a prezydent miasta rokrocznie publicznie przysięga, że będzie m.in. takim samym dla biednych i bogatych.
Na początek XV wieku przypadł rozkwit miasta. W Rzeszy ustępowało wielkością tylko Norymberdze, a samo Ulm jest ważnym ośrodkiem handlu żelazem, drewnem, winem, ale przede wszystkim barchanem. Epoka wielkich odkryć geograficznych sprawiła, że centra handlu przesunęły się bardziej na zachód, a po opowiedzeniu się za protestantyzmem wskutek tzw. wojny chłopskiej splądrowaniu uległy liczne podlegające miastu majątki, wobec czego ostatecznie Ulm przeszło pod władzę cesarza katolickiego. Koleje losu (epidemie, wojny, okupanci) sprawiły, że miasto bankrutuje i traci kolejne posiadłości.
W 1802 zostało wcielone do Bawarii, a w 1810 do Wirtembergii.
W dniach od 8 do 15 października 1805 oddziały francuskiej Wielkiej Armii pod dowództwem Napoleona stoczyły zwycięską bitwę z wojskami austriackimi, którym przewodził grnerał Karl Mack von Leiberich.
Ziemie po drugiej stronie Dunaju pozostały bawarskie, co doprowadziło do narodzin Neu-Ulm. Wkrótce, w 1819 roku stało się siedzibą (wirtemberskiego) powiatu dunajskiego, obejmującego teren kilkunastu obecnych powiatów. Otwarcie linii ze Stuttgartu do Friedrichshafen 1 czerwca 1850 tchnęło w 12-tysięczne miasto nowe życie. Ruszyła budowa twierdzy, liczącej 41 fortów (największa zachowana w Europie), zabrano się także za dokończenie budowy katedry. Przez 4 lata, do 1889 roku (ukończenie budowy Wieży Eiffla) była najwyższym budynkiem na świecie, ciągle jednak może się poszczycić najwyższą wieżą kościelną na świecie (161,5 metra).
W 1913 roku miasto liczyło już 60 000 mieszkańców, z czego 10 000 żołnierzy. Duże znaczenie miał również przemysł: to tu powstały pierwsze fabryki Magirusa, Wielanda i Kässbohrera. Okres międzywojenny mijał bez większych niepokojów, aż do władzy doszli naziści. w jednym z fortów znajdował się w latach 1933-1935 obóz koncentracyjny dla opozycjonistów politycznych, w którym więziono m.in. Kurta Schumachera. Synagoga została zburzona podczas tzw. nocy kryształowej. Także w 1938 roku Ulm zyskało status miasta wydzielonego, ale pozostało też siedzibą powiatu ziemskiego.
Stare miasto zostało doszczętnie zniszczone (w 81%) podczas nalotu lotnictwa alianckiego 17 grudnia 1944 roku. Dzięki sprawnej obronie przeciwlotniczej i wcześniejszemu demontażowi części wyposażenia katedra wyszła, jako jedna z niewielu budowli, bez większego szwanku.
Lata po nastaniu pokoju przebiegały pod znakiem odbudowy. Ulm należało do amerykańskiej strefy okupacyjnej. W 1951 powstała pierwsza powojenna dzielnica przemysłowa, dwa lata później światowej sławy Wyższa Szkoła Wzornictwa (działająca do 1968 roku). W 1967 rozpoczął działalność uniwersytet, w 1982 klinika uniwersytecka.
[edytuj] Osobistości
[edytuj] Urodzeni w Ulm (wybór)
- Jörg Syrlin Starszy, ur. 1425, zm. 1491, snycerz
- Conrad Dietrich Magirus, ur. 1824, zm. 1895 w Ulm, ojciec współczesnego pożarnictwa
- Albert Einstein, ur. 14 marca 1879, zm. 18 kwietnia 1955 w Princeton (USA), fizyk, laureat Nagrody Nobla
- Otto Kässbohrer, ur. 26 stycznia 1904, zm. 20 czerwca 1989 w Ulm, przemysłowiec, twórca znanej marki (Setra)
- Uli Hoeness, ur. 5 stycznia 1952, piłkarz
- Claudia Roth, ur. 15 maja 1955, polityk, przewodnicząca Zielonych
- Andreas Eschbach, ur. 15 września 1959, pisarz science-fiction
[edytuj] Związani z Ulm (wybór)
- Johannes Kepler, ur. 27 grudnia 1571 w Weil der Stadt, zm. 15 listopada 1630 w Ratyzbonie
wydrukował w Ulm Tablice rudolfińskie w 1627 roku
- Herbert von Karajan, ur. 5 kwietnia 1908 w Salzburgu, zm. 16 lipca 1989 w Anif pod Salzburgiem, rozpoczął karierę dyrygencką w Teatrze Miejskim w Ulm
[edytuj] Zobacz też
 |
Powiaty Badenii-Wirtembergii |
|---|---|
|
Miasta na prawach powiatu: Baden-Baden | Fryburg | Heidelberg | Heilbronn | Karlsruhe | Mannheim | Pforzheim | Stuttgart | Ulm | Powiaty: Alb-Donau | Biberach | Böblingen | Breisgau-Hochschwarzwald | Calw | Emmendingen | Enz | Esslingen | Freudenstadt | Göppingen | Heidenheim | Heilbronn | Hohenlohe | Jezioro Bodeńskie | Karlsruhe | Konstancja | Lörrach | Ludwigsburg | Main-Tauber | Neckar-Odenwald | Ortenau | Ostalb | Rastatt | Ravensburg | Rems-Murr | Reutlingen | Rhein-Neckar | Rottweil | Schwäbisch Hall | Schwarzwald-Baar | Sigmaringen | Tuttlingen | Tybinga | Waldshut | Zollernalb |
