Sztuka bizantyjska
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] Tło historyczne
Wędrówki ludów IV-V w. przyspieszyły podział Cesarstwa Rzymskiego na Wschodnie i Zachodnie (395 r.) a później upadek zachodniej części cesarstwa (476 r.) Od VI w. datuje się początek ustroju feudalnego, zarówno na terenie Bizancjum jak i Europy Zachodniej. Cesarz był władcą absolutnym, reprezentował państwo i wiarę.
Sztuka bizantyńska gloryfikowała władcę, pełniła też funkcje religijną i dekoracyjną. Była to sztuka wyrafinowana, przepojona atmosferą dworu rozmiłowanego w zbytku lecz o obyczajach ujętych w ścisłe rygory. Rozkwit tej kultury przypada na panowanie cesarza Justyniana (527-565). Ośrodkami kultury są: Konstantynopol i Rawenna.
Upadek Bizancjum przypada na rok 1453 - podbicie Konstantynopola przez Turków.
[edytuj] Ustrój
Od VI wieku datuje się początek ustroju feudalnego zarówno na terenie Bizancjum, jak i Europy Zachodniej. U szczytu drabiny społecznej stali władcy, książęta, wyższe duchowieństwo, niżej rycerstwo, następnie rzemieślinicy i chłopi. Scisły związek władzy świeckiej i religii osiągnął szczyt w cesarstwie bizantyjskim, gdzie cesarz był władcą absolutnym, niemal despota, reprezentował państwo i wiarę. Poważny udział w rządach miało równieżwyższe duchowieństwo i wojskowi. Sfery rządzące decudowały o sprawach politycznych, społecznych i kulturalnych. Rozbudowany ceremoniał dworski był echem wpływów wschodnich i zachodnich. Ten stan rzeczy utrzymywał się w konstrwatywnym cesasrtwie aż do jego upadku. W tym układzie stosunków mecenasował sztuce dwór cesarski. Pełniła ona potrójna funkcję: religijną, dekoracyjną i gloryfikacyjną władcę. W zwsiązku z tym przepełniona jest wyrafinowaną atmosferą dworu miłującego się zbytek, lecz o obyczajach ujetych w ścisłe rygory.
[edytuj] Architektura
Do najwybitniejszych zabytków bizantyjskiej architektury sakralnej należą kościoły Rawenny (płn. Italia): San Apollinare Nuovo, San Apollinare in Classe, San Vitale oraz kościół Świętej Mądrości Bożej (Hagia Sofia) w Konstantynopolu. Ten ostatni może być uważany za symbol estetycznej i religijnej myśli w Bizancjum. Zbudowany w latach 532-537 stanowi połączenie dwóch koncepcji architektonicznego rozplanowania: podłużnej i centralnej. Nowatorsko rozwiązana jest konstrukcja kopuły. Jej czasza opiera się za pośrednictwem pierścienia - bębna na wypukłych trójkątach - tzw. żaglach. Naciska więc wyłącznie na naroża kwadratu, w który jest wpisana, i w związku z tym wymaga podpory tylko w tych punktach. Pozwoliło to stworzyć wielkie wnętrze z dominantą kopuły.
Ważnym czynnikiem współdziałającym z architekturą było światło, wprowadzone do wnętrza jako element kompozycyjny: okna umieszczone w bębnie kopuły optycznie zmniejszają jej ciężar.
Kościoły bizantyjskie na zewnątrz surowe i proste, oszałamiają bogactwem dekoracji wnętrza. W architekturze bizantyjskiej rozwija się typ kościoła centralnego na planie krzyża greckiego (np. bazylika św. Marka w Wenecji, świątynie na terenie Rusi i w krajach bałkańskich). Kościół San Vitale w Rawennie założony jest na planie ośmioboku krytego kopułą. Wnętrze bardzo bogato zdobione mozaikami. Podobnie bogata dekorację ma mauzoleum Galli Placydii w Rawennie.
[edytuj] Malarstwo
W Bizancjum rozwija się bujnie malarstwo mozaikowe. Najpiękniejsze mozaiki powstały w kościołach Rawenny. Do najlepiej zachowanych należą mozaiki przedstawiające cesarza Justyniana i jego żonę Teodorę wraz z orszakiem, umieszczone w prezbiterium kościoła San Vitale. Pozy, gesty, układ szat są dostojne i schematyczne. Twarze natomiast są portretami wiernie odtwarzającymi rysy pary cesarskiej i wyższych dostojników.
W Bizancjum rozwija się też malarstwo ikon. Słowo eikon oznacza w języku greckim obraz, wyobrażenie. Ikony służyły do modlitwy. Istniały ścisłe przepisy określające sposób ich malowania. Malowidła te przedstawiały świętych. Złote tło symbolizowało rzeczywistość ponadczasową, niezmienne układy podporządkowane były myśli o wieczności, zawierały treści teologiczne. Kompozycja ikon jest zawsze centralna i statyczna, postacie malowane płaską plamą, obwiedzioną ciemnym konturem, gesty i ruch dostojny.
Malarstwo bizantyjskie silnie oddziaływało na Bułgarię (pierwsze bułgarskie ikony powstały już w X w.) i Ruś (zwłaszcza w XIV i XV w.) Sławę w tym czasie zdobyło dwóch malarzy: Teofan Grek z Bizancjum i zakonnik Andrzej Rublow z Rusi (por. obrazek: Matka Boska z Dzieciątkiem).
W Bizancjum nie rozwija się rzeźba figuralna. Bujnie natomiast rozwija się rzemiosło artystyczne. Najwybitniejsze dzieła to przedmioty związane z kultem religijnym. Są to relikwiarze, krzyże, oprawy ksiąg, kielichy i naczynia liturgiczne.