Polski Rząd na Uchodźstwie
Z Wikipedii
Więcej informacji co należy poprawić, być może znajdziesz w dyskusji tego artykułu lub na odpowiedniej stronie. W pracy nad artykułem należy korzystać z zaleceń edycyjnych. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.
Możesz także przejrzeć pełną listę stron wymagających dopracowania.
Polski Rząd na Uchodźstwie
 |
|---|
| Rząd na Uchodźstwie |
| Rząd |
| Delegatura Rządu na Kraj |
| Partie |
| Polska Partia Socjalistyczna |
| Stronnictwo Ludowe |
| Stronnictwo Narodowe |
| Stronnictwo Pracy |
| Wojsko |
| Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie |
| Armia Krajowa |
Polski Rząd na Uchodźstwie – rząd Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1940-1990 będący legalną kontynuacją władz II RP, zmuszonych opuścić Polskę po wybuchu II wojny światowej. Siedzibą rządu był Londyn. Rząd zakończył działanie po wyborze i zaprzysiężeniu Lecha Wałęsy na prezydenta Polski i przekazaniu mu insygniów prezydenckich przez prezydenta Ryszarda Kaczorowskiego.
Spis treści |
[edytuj] Historia
[edytuj] Etap francuski (wrzesień 1939 – czerwiec 1940)
Wskutek napaści Niemiec (1 września 1939) i Związku Radzieckiego (17 września 1939) na Polskę, władze kraju zmuszone zostały do ewakuacji. W nocy z 17 na 18 września prezydent i wódz naczelny przekroczyli granicę rumuńską w Kutach licząc, że stamtąd przedrą się do Francji. Pod naciskiem władz niemieckich i francuskich, zostali w Rumunii jednak internowani.
Wobec zaistniałej sytuacji należało wyznaczyć władze na emigracji spośród tych działaczy, którym udało się przedostać do Francji. 25 września prezydent RP Ignacy Mościcki, zgodnie z art.16 konstytucji kwietniowej, na swego następcę wyznaczył Bolesława Wieniawę-Długoszowskiego, ambasadora RP we Włoszech. Jednak wobec sprzeciwu opozycji i veta władz francuskich (co było ingerencją w suwerenność decyzji sojusznika) Wieniawa-Długoszowski zrzekł się nominacji, a na urząd prezydenta został nominowany i objął go Władysław Raczkiewicz. Po ożywionych dyskusjach premierem mianowano Władysława Sikorskiego, który szybko powołał swój koalicyjny gabinet (w skład weszli przedstawiciele SN, SP, SL, PPS i politycy sanacyjni):
- Władysław Sikorski – premier, minister spraw wojskowych, minister spraw wewnętrznych, zwierzchnik Polskich Sił Zbrojnych
- August Zaleski – minister spraw zagranicznych
- Stanisław Stroński – minister informacji
- Adam Koc – minister skarbu
Do tego pierwotnego składu wkrótce dołączyli:
- gen. Józef Haller – minister bez teki
- Aleksander Ładoś – minister bez teki
- Jan Stańczyk – minister opieki społecznej
- Marian Seyda – minister sprawiedliwości
- Henryk Strasburger – zastąpił Adama Koca na stanowisku ministra skarbu.
W październiku do Paryża przybył gen. Kazimierz Sosnkowski i prezydent Raczkiewicz wyznaczył go na swego następcę w razie, gdyby sam nie mógł pełnić urzędu do końca wojny. Gen. Sosnkowski wszedł do rządu jako minister bez teki. 9 grudnia, po rezygnacji z uczestnictwa w rządzie Ładosia, resort spraw wewnętrznych objął Stanisław Kot, bliski przyjaciel gen. Sikorskiego. 2 października 1939 prezydent wydał dekret o rozwiązaniu sejmu i senatu. 7 listopada Sikorski objął urząd Wodza Naczelnego i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych.
W listopadzie siedzibę rządu przeniesiono do Angers. 13 listopada utworzono Komitet Ministrów dla Spraw Kraju, który nadzorować miał ruch oporu w kraju.
9 grudnia 1939 powołano Radę Narodową, organ doradczy rządu i prezydenta o charakterze parlamentu. W jej skład wchodziło 12-24 członków reprezentujących stronnictwa popierające rząd. Na czele rady stanął Ignacy Paderewski, a wiceprzewodniczącymi zostali: Tadeusz Bielecki (SN), Stanisław Mikołajczyk (SL) i Herman Lieberman (PPS). 18 grudnia rząd wydał deklarację, która formułowała najważniejsze cele rządu emigracyjnego. Deklaracja określała Niemcy hitlerowskie jako głównego wroga Polski, potwierdzała stan wojny z ZSRR (która toczyła się de facto, natomiast rozpoczęcie wojny de iure nie miało miejsca), zapowiadała walkę o wyzwolenie Polski u boku koalicjantów i utworzenie armii polskiej na Zachodzie, zawierała ogólnikowe stwierdzenia w sprawie kształtu Polski powojennej, a także zapowiedź konsolidacji i kierowania podziemiem niepodległościowym w kraju. 10 października 1939 powołano specjalną komisję ds. zbadania przyczyn klęski wrześniowej, na której czele stanął gen. Józef Haller. Na początku lat 40. odnowiono skład komisji, ale mimo to jej działalność nie przyniosła spodziewanych rezultatów.
Jednym z głównych zadań rządu emigracyjnego było rozbudowywanie polskich sił zbrojnych na Zachodzie. Podpisano szereg umów z Brytyjczykami i Francuzami, planowano nawet stworzenie 100-tysięcznej armii polskiej we Francji. Ostatecznie, 4 stycznia 1940 podpisano polsko-francuski układ wojskowy i umowę lotniczą. Choć planów tych nie udało się do końca zrealizować, to we Francji powstały już wiosną 1940 1 Dywizja Grenadierów (pod wodzą płk. Bronisława Ducha), 2 Dywizja Piechoty (pod wodzą gen. Bronisława Kettlinga), lotnicza dywizja myśliwska. Organizowano także 3 i 4 dywizje piechoty oraz 1 dywizję pancerną (z której w maju 1940 r. powstała Brygada Pancerna). Z inicjatywy rządu polskiego utworzono także Brygadę Strzelców Podhalańskich gen. Stanisława Kopańskiego w Syrii.
[edytuj] Etap londyński (od czerwca 1940)
Na wiosnę 1940 Niemcy rozpoczęły ofensywę na froncie zachodnim. Szybko zajęli Danię, Norwegię, Belgię, Holandię i wreszcie – 22 czerwca 1940 – także Francja podpisała akt kapitulacji. Wobec zaistniałej sytuacji położenie rządu polskiego uległo poważnej zmianie. 17 czerwca odbyła się narada rządu polskiego, który postanowił skorzystać z zaproszenia premiera Churchilla i przenieść swą siedzibę do Londynu. Władze polskie ewakuowano, a 19 czerwca premier Sikorski przez radio wydał odezwę do żołnierzy, by przybywali do Wielkiej Brytanii. Niestety, do Anglii zdołała się przedostać jedynie 1/3 Polskich Sił Zbrojnych.
5 sierpnia 1940 podpisano polsko-brytyjską umowę wojskową. Utworzono m.in. I Korpus Polski, Brygadę Spadochronową (gen. Sosabowskiego) i oddziały gen. Maczka.
W II poł. 1940 r. jedną z najbardziej absorbujących rząd polski spraw były rokowania z rządem czechosłowackim na emigracji. W ich efekcie, 11 listopada 1940 podpisano deklarację polsko-czechosłowacką o utworzeniu po wojnie federacji państw Europy Środkowej (otwartej dla reszty państw). Jednak w trakcie wydarzeń lat następnych, realizacja tego planu została zaniechana.
Rząd emigracyjny od początku swej działalności angażował się w budowanie Polskiego Państwa Podziemnego. 29 września 1939 powstała z inicjatywy gen. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego Służba Zwycięstwu Polski, organizacja o charakterze wojskowo-politycznym. Meldunek o tym fakcie został wysłany do Naczelnego Wodza. Sikorski jednak, obawiając się zbyt dużego wpływu oficerów sanacyjnych na rozwój sytuacji w kraju, rozwiązał SZP i powołał na jej miejsce Związek Walki Zbrojnej. Na jego czele stanął Kazimierz Sosnkowski, któremu podlegali: dowódca obszaru okupacji niemieckiej Stefan Rowecki i dowódca obszaru okupacji radzieckiej gen. Karaszewicz Tokarzewski. Celem ZWZ było przygotowywanie się do walki w momencie załamania Niemiec, szkolenie oficerów, gromadzenie broni. 14 lutego 1942 ZWZ przemianowano na Armię Krajową, której komendantem został gen. Stefan Rowecki ps. Grot. Armia Krajowa działała do 17 stycznia 1945, kiedy to została rozwiązana przez gen. Leopolda Okulickiego.
Pod koniec 1940 r., z inicjatywy rządu powołano Delegaturę Rządu na Kraj, jako reprezentację rządu w okupowanym kraju. Delegatem został Cyryl Ratajski (do września 1942), po nim funkcje tę objął Jan Piekałkiewicz (do 1943), a po aresztowaniu ostatniego – Jan Stanisław Jankowski. Ostatnim delegatem był Stefan Korboński.
22 czerwca 1941 Niemcy zaatakowały ZSRR i moment ten okazał się przełomowym dla losów II wojny światowej. Koalicjanci od razu zaoferowali Związkowi Radzieckiemu pomoc i chęć współpracy. Za pośrednictwem rządu angielskiego rozpoczęto także rokowania polsko-radzieckie i w ich efekcie podpisano specjalne porozumienie. Układ ten, zwany układem Sikorski-Majski (od nazwisk sygnatariuszy) został podpisany 30 lipca 1941 i postanawiał, że:
- oba rządy zobowiązują się do udzielania sobie pomocy w walce z Niemcami,
- rząd radziecki wyraża zgodę na utworzenie na terytorium ZSRR armii polskiej z dowództwem polskim (mianowanym przez rząd polski w porozumieniu z rządem ZSRR),
- natychmiast po podpisaniu układu zostaną przywrócone stosunki dyplomatyczne między obu rządami,
- układ wchodzi w życie natychmiast i nie podlega ratyfikacji.
Dodano także protokół dodatkowy o amnestii wszystkich polskich jeńców w ZSRR.
Fakt podpisania tego układu wywołał poważny kryzys w rządzie i związanym z nim podziemiem w kraju. 27 lipca minister spraw zagranicznych August Zaleski podał się do dymisji. To samo zrobili Seyda i Sosnkowski. Nowym ministrem spraw zagranicznych został 3 września Edward Raczyński, ministrem spraw wewnętrznych Stanisław Mikołajczyk, ministrem sprawiedliwości Herman Lieberman. Rozwiązano również Radę Narodową, a jej nowy skład powołano dopiero 3 lutego 1942 (przewodniczącym został Stanisław Grabski).
12 sierpnia 1941 Rada Najwyższa ZSRR wydała dekret o amnestii dla Polaków więzionych w ZSRR. 14 sierpnia podpisano umowę wojskową polsko-radziecką, na mocy której miano utworzyć ze zwolnionych więźniów armię polską (organizacyjnie i personalnie podlegającą Polakom, a taktycznie – Sowietom) do walki z Niemcami u boku armii radzieckiej. We wrześniu na dowódcę armii wyznaczono gen. Władysława Andersa. 30 listopada do ZSRR przybył gen. Sikorski. 3-4 grudnia 1941 odbył serię rozmów ze Stalinem, które zakończyły się podpisaniem wspólnej deklaracji politycznej, w której Stalin zgodził się m.in. na ewakuację 25 000 żołnierzy polskich do Iranu. Postanowiono także, że armia polska będzie składać się z 6 dywizji i formacji pomocniczych (do 130 tys. żołnierzy).
[edytuj] Czasy powojenne 1945-1990
6 lipca 1945 dotychczasowi alianci Polskiego Rządu na Uchodźstwie, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone zaprzestały uznawania tego Rządu. Ostatnie jednostki Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie zostały rozwiązane w 1947.
Irlandia , Hiszpania i Watykan (do 1979) były ostatnimi państwami które uznawały Polski Rząd na Uchodźstwie. W 1954 doszło do rozłamu w rządzie, wiekszość Polaków na emigracji (ok 80%) zaprzestało wspierania prezydenta Augusta Zaleskiego i poparło Radę Trzech. Rezydencja prezydenta rządu znajdowała się w londynskiej dzielnicy Chelsea, 43 Eaton Place i jest dzisiaj Muzeum.
W latach 1945-1948 w Haren (Maczków) i okolicy przebywało ok. 50 000 polskich żołnierzy i wyzwolonych więźniów.
