Pałac w Dobrzycy
Z Wikipedii
| Informacje praktyczne | |||
|
|||
| Muzeum: | Zespół Pałacowo-Parkowy w Dobrzycy |
||
| Adres: | ul. Pleszewska 5a | ||
| Miejscowość: | 63-330 Dobrzyca | ||
| tel: | (+48) 62 741 30 39 | ||
| fax: | (+48) 62 741 34 86 | ||
| mail: | administracja@dobrzyca-muzeum.pl | ||
| Godziny otwarcia: | poniedziałek: nieczynne wtorek-piątek 10:00-15:00 - ostatnie wejście - 14:00 sobota-niedziela 10:00-14:00 - ostatnie wejście - 13:00 |
||
| Ceny biletów: | normalny: 8,00 zł ulgowy: 5,00 zł |
||
Pałac w Dobrzycy - klasycystyczny pałac położony w południowo-wschodniej części wsi. Mieści się w malowniczym parku krajobrazowym utrzymanym w stylu angielskim. Wybudowany w latach 1798-1799 przez czołowego architekta epoki klasycyzmu, autora między innymi pałacu w Śmiełowie i pałacu w Lubostroniu, Stanisława Zawadzkiego dla adiutanta i szefa kancelarii wojskowej króla Stanisława Augusta, generała Augustyna Gorzeńskiego.
Z uwagi na związki Gorzeńskiego z masonerią symbolika architektoniczna pałacu i parku nawiązuje do tradycji wolnomularskich.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Pałac Augustyna Gorzeńskiego znajduje się w miejscu dawnej siedziby obronnej z XVI wieku. Po bezdzietnej śmierci pierwszego właściciela w 1816 roku majątek przeszedł w ręce siostrzeńca Augustyna, Kazimierza Turno, herbu Trzy Kotwice. W 1837 roku dobra dobrzyckie kupuje baron Friedrich, Heinrich, Ernest von Kottwitz dla swojej córki Fryderyki. Następnie w 1866 roku Dobrzycę przejmuje Arthur Bandelow (syn Fryderyki i Loisa, wnuk barona Kottwitz'a). W 1890 roku Dobrzyca sprzedana zostaje hrabiemu Zygmuntowi Czarneckiemu, herbu Prus, który to kupuję dobra dobrzyckie dla swego syna Józefa.
Dobrzyca pozostaje w rękach Czarneckich do wybuchu II wojny światowej. W październiku 1939 roku Niemcy wykorzystywali Dobrzycę jako punkt zborny dla wysiedlanych do Generalnego Gubernatorstwa ziemian i inteligencji wielkopolskiej, m. in. hrabiny Czarneckiej z córkami Wandą i Stanisławą. Od około 1940 - 1941 w pałacu urządzono magazyn zboża, co przyczyniło się do zniszczenia wszystkich parkietów.
Pałac po wojnie dewastowany, zmieniał użytkowników i przeznaczenie. Od 1946 - 1947 pałac stał pusty.
W latach 1948 - 1950 ponownie urządzono w pałacu magazyn zboża. Wówczas to zniszczono płaskorzeźbę w sali sztukateryjnej na piętrze przedstawiającą Porwanie Sabinek. Od 1951 roku w pałacu zaczynają pojawiać się prywatni lokatorzy. Rok później, w 1952 roku zaczyna funkcjonować Dom Kultury i Biblioteka Gminna. Kolejnymi lokatorami pałacu są: w latach 1955 - 1962 dyrekcja Fabryki Obuwia, która zaadaptowała pałacowe sale na biura, w 1961 w sali na parterze, zwanej salą z pejzażem lokuje się Klub PTTK, w latach 1962 - 1971 szkoła podstawowa. Od roku 1988 pusty pałac przejmuje Muzeum Narodowe w Poznaniu. Od końca lat 90 XX wieku remontowany i odnowiony, z przeznaczeniem na muzeum powraca do swojej świetności. Dzięki pracom konserwatorskim udało się odzyskać pełną dekorację malarską, obejmującą wszystkie pomieszczenia, zarówno reprezentacyjne, jak i mieszkalne pałacu, co jest dziś ewenementem w skali ogólnopolskiej. W wyniku przeprowadzonych badań i zakończonych prac konserwatorskich można dziś podziwiać niezwykły zespół malowideł, z nieznanymi dotychczas działami Franciszka i Antoniego Smuglewiczów. Znaleziono także sygnowane polichromie mało dotąd znanego malarza, Roberta Stankiewicza, oraz potwierdzono autorstwo dekoracji sztukateryjnej Michała Ceptowskiego.
Początkowo oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu, obecnie placówka samodzielna, której oficjalne uroczyste otwarcie nastąpiło 14 lutego 2005 r. Członkiem Rady Naukowej Muzeum był Tadeusz Cegielski.
Obecnie nadzór konserwatorski w Muzeum: Zespół Pałacowo-Parkowy w Dobrzycy pełni prof. dr hab. Jan Marek Skuratowicz.
[edytuj] Architektura pałacu
Zespół w Dobrzycy określany jest jako przykład architektury barokowo-klasycystycznej, z wyraźnymi cechami stylu romantycznego. Ujawniają się one zwłaszcza w sposobie wkopmonowania poszczególnych budowli w park krajobrazowy.
Piękno pałacu ujawnia się zwłaszcza od strony południowej. Budynek składa się z dwóch nierównej wielkości skrzydeł na planie litery L (przypominającym węgielnicę masońską), z czterokolumnowym portykiem toskańskim, ozdobionym cytatem z Horacego Ille terrarum mihi praeter omnes angulus ridet (łac.: ten zakątek na ziemi milszy mi ponad wszystko). Warto zauważyć, że łacińskie słowo angulus oznaczało również węgielnicę masońską.
Wnętrze nie posiada elementu dominującego, większość pałacowych pomieszczeń pełniła funkcje reprezentacyjne, przy czym bogatszy wystrój posiadały sale na pierwszym piętrze. Szczególne wrażenie wywołują sale ozdobione pejzażami iluzjonistycznymi: balowa, egipska i parterowa. Program ikonograficzny dekoracji wnętrz pałacu (iluzjonistyczne malowidła ścienne w technice al secco) autorstwa warsztatu Smuglewiczów oraz Roberta Stankiewicza również zawiera nawiązania do symboliki oświeceniowej. W pałacu znajdują się interesujące fragmenty sztukaterii wykonanych przez artystów włoskich (Bianchi i Caspara - dekoratorzy Łazienek Królewskich w Warszawie), wmontowane przez Michała Ceptowicza w dekoracje jednej z sal na piętrze.
[edytuj] Park pałacowy
Park, usytuowany u zbiegu dwóch nurtów rzeczki Potoki (dopływ Lutynii), powstał równocześnie z pałacem. Był jednym z pierwszych w Wielkopolsce parków krajobrazowych. Został on założony w miejsce dawnego ogrodu włoskiego. Założycielem parku był ogrodnik Gieńcz (pochowany podobno na terenie parku), który nadał mu charakter ogrodu angielskiego z wczesnymi cechami ogrodu romantycznego - w końcu XVIII w. bardzo popularne. Romantycznych cech nadawały parkowi (nie zachowane już dziś) sztuczne ruiny oraz grota, która wg legendy jest początkiem długiego podziemnego korytarza prowadzącego do Zamku Górków w Koźminie, wybudowane po przeciwległych stronach wschodniego stawu. W II poł. XIX w. umieszczono nad tym stawem rzeźbę ogrodową, tak zwaną Babę z kamienia lub Babę Jagę.
W przeszłości rosło w parku 120 gatunków drzew i krzewów (dominowały gatunki iglaste). Obecnie (powierzchnia parku obejmuje 10,5 ha) pozostało około 40 gatunków, przetrwało także kilkanaście drzew-pomników. Do najważniejszych okazów należy ogromny platan, jeden z największych w Europie (ponad 10 m obwodu pnia). Został nasadzony przez samego Gorzeńskiego dla uczczenia Konstytucji 3 Maja, której był współtwórcą. Ciekawostką jest, że w parku rośnie paklon – najstarsze drzewo tego gatunku w Polsce
Współczesny wygląd i kompozycja (nie licząc zniszczeń spowodowanych w czasie II wojny światowej i okresie powojennym) jest dziełem hrabiego Zygmunta Czarneckiego i współczesnych konserwatorów. Na początku XIX wieku park miał całkowicie inny kształt i rozplanowanie. Początkowo wjazd do rezydencji znajdował się od strony południowo-wschodniej (droga od folwarku). Poprzez niewielkie wzniesienie, z którego widać było regularny kształt fasady z portykiem prowadziła główna aleja dojazdowa będąca na osi pałacu. Zarówno owa droga, jak i podjazd (plac) przed pałacem były wybrukowane. W miejscu obecnego wjazdu z drogi od północy wznosiła się wówczas murowana podłużna oficyna, przeznaczona dla służby połączona ceglanym murem z prostokątnym budynkiem z narożnymi kolistymi basztami.
Budynki stajni i wozowni (znane niestety tylko ze starych fotografii) znajdowały się za oficyną i drogą prowadzącą do Rynku. Z okien pałacu rozpościerał się widok na poszczególne pawilony mieszcząc się na terenie posiadłości takie jak budynek Fermy, Panteon, Glorietę (monopter) na wyspie, naśladującą angielskie pawilony wielkich ówczesnych realizacji ogrodowych. Były także groty, z których wypływały pierwotnie kaskady wody oraz pawilon chiński przeznaczonym do medytacji lub odpoczynku.
W części południowej rezydencji znajdowały się ogrody warzywne i sad na osi od południa z widokiem na budynek Panteonu pełniącego rolę pawilonu ogrodowego tzw. "Teehaus" z ciekawie ukształtowanym wnętrzem. Znajdowały się tam dwie kręcone klatki schodowe prowadzące na swego rodzaju taras przed wejściem przeznaczony dla muzykantów uprzyjemniających picie herbaty przez hrabiostwo Czarneckich wraz z przyjaciółmi lub zaproszonymi gośćmi.
W czasie, kiedy rezydencja należała do Augustyna Gorzeńskiego, Panteon (zbudowany na wzór rzymskiego Panteonu), pełnił funkcję sali zebrań loży masońskiej. W jego pobliżu była wystawiona oranżeria, (rozebrana w latach 60. XX w.), a w II poł. XIX w. powstała na zachód od niej osada ogrodnicza. Poza Panteonem można znaleźć inne elementy architektury ogrodowej. Jest to sztuczna wyspa na jednym ze stawów z ośmiokolumnowym monopterem, na którą można się dostać przechodząc rzymskim mostkiem. W skład kompleksu wchodzą również domek ogrodnika, oficyna przykryta tzw. dachem krakowskim (kolankowym), stajnie i inne zabudowania gospodarcze. Nieodłącznym elementem parku jest tajemnicza ślimacza lub mysia górka.
Całość założenia parkowego otoczona została kanałami odgradzającymi park od grobli, którą Gorzeński przeprowadził nowe połączenie komunikacyjne z miasteczkiem.
Odtworzony (...) układ założenia lokuje Pałac i park w Dobrzycy w kręgu wybitnych europejskich realizacji rezydencjonalnych tego czasu, na równi z podwarszawskim Natolinem, czy licznymi podobnymi założeniami z terenu Niemiec. - prof. dr hab Jan Marek Skuratowicz.
Dobrzyca to Wielkopolskie Łazienki. Obie instytucje są braterskie, pochodzą z jednej rodziny. Dają świadectwo wielkiej chwały króla Stanisława Augusta Ponietowskiego i jemu najbliższych, do których należał fundator Dobrzycy, general Augustyn Gorzeński - Minister Kultury Waldemar Dąbrowski
[edytuj] Galeria
 MZPP w Dobrzycy, brama główna |
 MZPP w Dobrzycy, wejście główne (2000) |
 MZPP w Dobrzycy, wejście główne (2005) |
 MZPP w Dobrzycy, wejście główne |
 MZPP w Dobrzycy, elewacja frontowa (2000) |
 MZPP w Dobrzycy, elewacja frontowa (2005) |
 MZPP w Dobrzycy, elewacja frontowa |
 MZPP W Dobrzycy, elewacja frontowa (2005) |
 MZPP w Dobrzycy, Pałac - elewacja zachodnia |
 MZPP, elewacja zachodnia |
 MZPP w Dobrzycy, Pałac, widok od strony wejścia głównego |
 MZPP w Dobrzycy, Oficyna |
 MZPP w Dobrzycy, Monopter |
 MZPP w Dobrzycy, Sztuczna wyspa z Monopterem |
 MZPP w Dobrzycy, Panteon |
 MZPP w Dobrzycy, Panteon |
 MZPP w Dobrzycy, Panteon |
 MZPP w Dobrzycy, Platan klonolistny |
 MZPP w Dobrzycy, Dekoracje iluzjonistyczne |
[edytuj] Bibliografia
- Andrzejewska E.,Witkowski J.Odkrycie i konserwacja malowideł ściennych Roberta Stankiewicza i Antoniego Smuglewicza w pałacu w Dobrzycy, powiat Pleszew. w: Wielkopolski Biuletyn Konserwatorski, tom III/2003, Poznań 2003
- Miłobędzki A., Architektura Polska XVII w., Warszawa 1980
- Pietrzak J., Wawrzyniak P., Badania archeologiczno-architektoniczne pałacu w Dobrzycy, gm. loco, woj. Kaliskie, w lat. 1898 - 1992, msznps.,MZPP, Dobrzyca
- Piękniewski J.M., Renowacja wnętrz pałacu w Dobrzycy,w: Notatki Dobrzyckie nr 30 maj 2005, Dobrzyca 2005
- Skuratowicz J., Dwory i pałace w Wielkim Księstwie Poznańskim, Międzychód 1992
- Skuratowicz J., Dwory i pałace Wielkopolski. Klasycyzm, Poznań 2000
- Skuratowicz J., Pałac w Dobrzycy', w: Notatki Dobrzyckie nr 30 maj 2oo5, Dobrzyca 2005.
- Stryjeński T., Pałace wiejskie i dwory z czasów saskich, Stanisława Augusta i Księstwa Warszawskiego w województwie Poznańskim na podstawie podróży odbytej w lipcu 1926 roku, Warszawa, Kraków, Lublin... 1929
- Śniatała Stanisław ks., Dobrzyca - monografija historyczna, w: Notatki Dobrzyckie nr 25 grudzień 2002, Dobrzyca 2002.
