Orzesze

Orzesze położone jest na południowej krawędzi Wyżyny Śląskiej. W mieście usytuowane jest wzniesienie zwane Górą św. Wawrzyńca (357 m n.p.m.), często mylone z Górką św. Wawrzyńca (333 m n.p.m), na której znajduje się zabytkowy kościółek.

Miejscowość położona jest wzdłuż ważnej drogi krajowej nr 81 łaczącej Katowice ze Skoczowem.

Przez Orzesze przebiega ponadto droga wojewódzka nr 925 (Rybnik – Orzesze – Ruda Śląska – Bytom)

[edytuj] Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002⁶, Orzesze ma obszar 82,89 km², w tym:

użytki rolne: 38%
użytki leśne: 53%

Miasto stanowi 35,8% powierzchni powiatu.

[edytuj] Demografia

Dane z 30 czerwca 2004²:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	18 674	100	9452	50,6	9222	49,4
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	225,3		114		111,3

Według danych z roku 2002⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 1255,79 zł.

[edytuj] Dzielnice

Centrum miasta

W skład Orzesza wchodzą:

[edytuj] Edukacja

Zespół Szkół im. Poległych na Pasternioku
- Liceum ogólnokształcące
- Gimnazjum nr 1
Gimnazjum nr 2
Gimnazjum nr 3

W mieście znajduje się również:

8 szkół podstawowych

9 przedszkoli

[edytuj] Historia

Rynek w Orzeszu w drugiej połowie XIX w.

[edytuj] Początki

Pierwszą wzmiankę historyczną o wiosce znaleźć można w dokumentach z czasów Heleny, księżnej raciborskiej (XV w.), w których wymienia się wieś rycerską Orzesze. Do XIII w. ziemie orzeskie należały do ziemi krakowskiej, na początku XV w. weszły w skład księstwa raciborskiego, by wreszcie po utworzeniu księstwa pszczyńskiego, pozostać przez pięć stuleci w jego granicach.

Najstarszą budowlą w Orzeszu jest kościółek na Górze św. Wawrzyńca. W czasach reformacji zaniedbany i zdewastowany, stał się według opowiadań siedzibą miejscowych rozbójników Juraszka (lub Łukaszka) i Andreaszaka.

Ludność Orzesza żyła pod panowaniem Piastów, Przemyślidów i Habsburgów.

[edytuj] Przemysł

Pierwszą hutę na terenie gminy zbudowano w 1719 r. W rejestrach z końca tego wieku wymienia się w Orzeszu łącznie 4 huty. W 1838 r. Franciszek Winkler wybudował hutę żelaza, którą przerobiono potem na fabrykę szkła. W XIX w. było w Orzeszu, Jaśkowicach i Zawadzie równocześnie kilkanaście kopalń, które później połączona tworząc kopalnię "Fryderyk-Orzesze". Do dziś zachowały się niektóre zabudowania oraz hałdy i zapadliska. W Orzeszu działało także kilka kamieniołomów. Od 1856 r. funkcjonuje linia kolejowa do Raciborza, także w 1856 r. oddano do użytku nowy dworzec kolejowy. Obecnie na terenie miasta działa wiele przedsiębiorstw, wśród nich takie jak Huta Szkła Orzesze czy Fabryka Materacy Janpol.

[edytuj] Oświata

W 1820 w Orzeszu powstała pierwsza szkoła w odnowionym pomieszczeniu miejscowego folwarku. W 1838, z powodu rozwoju przemysłu liczba mieszkańców zaczęła gwałtownie wzrastać. Wybudowano szkołę, w której dwóch pomieszczeniach uczyło się 389 dzieci. W 1868 powstała nowa szkoła w budynku dzisiejszej poczty przy ulicy Rybnickiej. W tym samym roku dzieci wyznania ewangelickiego rozpoczęły naukę we własnej szkole. W 1903 wybudowano nowoczesną, odpowiadającom ówczesnym potrzebom placówkę, której fragmenty przetrwały do dziś. W 2002 r. w budynku Gimnazjum nr 1 rozpoczęła działalność pierwsza szkoła średnia w Orzeszu: Zespół Szkół im. Poległych na Pasternioku.

[edytuj] II wojna światowa

Po zajęciu Orzesza przez Wehrmacht, w pierwszych dniach II wojny światowej, Niemcy przystąpili do likwidacji "niebezpiecznych" Orzeszan. Byli to głównie dawni powstańcy śląscy. 3 września 1939 r. silne oddziały Freikorps i SS otoczyły miejscowość. Następnego dnia w niewielkim lasku zwanym "Pasterniokiem", Niemcy zamordowali 29 mieszkańców Orzesza.

[edytuj] Dzieje powojenne

Widok na osiedle mieszkaniowe przy ulicy Kwiatowej w Orzeszu

Kościół NMP w Orzeszu

Od dnia 1 stycznia 1956 r. miejscowość zaliczano do osiedli. 2 lipca 1962 roku Orzesze otrzymało prawa miejskie, jednocześnie uzyskało również prawo do posługiwania się herbem, który jest wybierany przez Radę Miejską. Obecny herb został zatwierdzony Uchwałą Rady Miejskiej w dniu 24 stycznia 1992 r., jest to krzew orzecha laskowego z kwiatostanami męskimi. Krzew składa się z trzech konarów i dziesięciu gałęzi. Tarcza herbu jest w kolorze błękitnym, krzew w kolorze złotym (żółtym). Nazwa Orzesze wg językoznawców nawiązuje do miejsca, gdzie rosną orzechy.

[edytuj] Kultura

W Orzeszu koordynacją życia kulturalnego miasta i organizowaniem imprez kulturalnych zajmuje się Miejski Ośrodek Kultury. Ośrodek ten organizuje koncerty muzyki poważnej, koncerty kolęd, wieczory okolicznościowe, zjazdy chórów i orkiestr, ponadto konkursy, wystawy teatralne, kiermasze, biesiady, spotkania autorskie, występy grup teatralnych. Na arenie regionalnej i międzynarodowej reprezentuje miasto Chór "Dzwon" oraz zespoły śpiewacze: "Szarotki" i "Jaśkowiczanie". Ważną rolę spełnia również Miejska Biblioteka Publiczna i jej filie udostępniające mieszkańcom cenne zbiory. W Orzeszu działa również od 1998 r. Integracyjna Grupa Teatralna POMOST.

Grupa założona i prowadzona jest przez Iwonę Woźniak, składa się z osób niepełnosprawnych oraz młodzieży powiatu mikołowskiego. Grupa regularnie wystawia przedstawienia, ponadto co roku organizuje letnie warsztaty teatralne, pozwalające doskonalić warsztat pracy wszystkich jej członków.

Imprezy kulturalne, sportowe i turystyczne

Festyn Integracyjny organizowany przez Dom Pomocy Społecznej - maj
Rodzinny Rajd Rowerowy - maj
Turniej Skata - maj
Koncerty majowe i listopadowe
Festyn 'Powitanie lata' - czerwiec
Zjazd Chórów i Orkiestr - czerwiec
Dni Orzesza - wrzesień
Dożynki Orzeskie - wrzesień
Spotkania Artystów Nieprofesjonalnych - październik
Śląskie Biesiady - wrzesień i listopad
Wieczory kolęd
Turniej Piłki Siatkowej o Puchar Burmistrza - grudzień
Turniej Tenisa Stołowego - grudzień

[edytuj] Sport

Działalnością sportową w Orzeszu zajmują się trzy kluby: MKS "Sokół" Orzesze, LKS Woszczyce oraz LZS Gardawice. Orzeski Sokół tradycjami sięga dzwudziestolecia międzywojennego. Wychowanką "Sokoła" była Otylia Tabacka-Kałużowa uczestniczka IX Letnich Igrzysk Olimpijskich w Amsterdamie. W orzeskim "Sokole" ćwiczył Eberhard Barniczek, który zakwalifikował się do olimpijskiej reprezentacji gimnastycznej Polski na Igrzyska Olimpijskie w Amsterdamie. W większości dzielnic funkcjonują również amatorskie drużyny piłki nożnej. Na terenie miasta działa również "Orzeska Amatroska Liga Siatkówki", w jej skład wchodzi 10 drużyn.

[edytuj] Turystyka

Zachód słońca nad jednym z orzeskich stawów

Przez teren Orzesze przechodzą dwa szlaki turystyczne:

Szlak Historii Górnictwa Górnośląskiego żółty

(Katowice-Dolina Trzech Stawów-Murcki-Kostuchna-Podlesie-Mikołów-Łaziska Górne-Brada-Góra Św. Wawrzyńca-Orzesze Jaśkowice-Góra Ramża- Bełk-Stanowice-Leszczyny-Kamień-Wielopole-Rybnik)

Szlak Obrońców Polskiej Granicy niebieski

(Makoszowy-Nowy Świat-Halemba-Wirek-Lasy Kochłowickie-Śmiłowice-Paniowy-Bujaków-Góra Sw. Wawrzyńca-Stara Szklarnia-Zawiść-Łaziska Średnie-Wyry-Gostyń-Paprocany)

Na terenie dzielnic miasta znajdują się również liczne stawy, zajmują one ok 10% powierzchni gminy.

[edytuj] Zabytki

Kościół pw. św. Wawrzyńca - Jest to obiekt jednonawowy, kryty gontem, z ciekawymi kamiennymi portalami przy drzwiach. W kościele znajduje się herb rodowy fundatora.
Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny - Wybudowany w latach 1926-1930 wg projektu Józefa Kuliga, jest to świątynia trójnawowa zbudowana na planie krzyża, utrzymana w stylu neoromańskim.
Barokowy pałac - z I pół. XVIII w., położony w Zawiści, na uwagę zasługują kolebkowe sklepienia piwnic oraz obramowania okien i drzwi. W pałacu znajduje się unikatowy okrągły piec kaflowy z XIX wieku Obiekt ten był dwukrotnie przebudowany i rozbudowany - w 1911 r. przez ówczesnych właścicieli Hegenscheitów oraz w 1955 r. - adaptacja na ośrodek leczniczo-wychowawczy dla dzieci, funkcjonujący do dnia dzisiejszego. W sąsiedztwie pałacu znajdują się dawne zabudowania dworskie.
XIX-wieczny pałac - zbudowany w stylu neobarokowym, usytuowany w centrum Woszczyc. Jest to budynek parterowy, murowany, z mansardą i elewacjami zdobionymi piękną sztukaterią. Odremontowany i zagospodarowany w latach dziewięćdziesiątych XX wieku.
Upamiętnione miejsca walk z lat wojny 1939-1945:
- Orzesze, ul. św. Wawrzyńca - pomnik dla uczczenia pamięci Polaków zamordowanych w latach 1939-1945 w niemieckich obozach zagłady.
- Orzesze-Jaśkowice - pomnik ku czci ofiar terroru. W dniu 3 września 1939 r. żołnierze Wehrmachtu przeprowadzili w Orzeszu „krwawą niedzielę", rozstrzeliwując 20 Polaków, wśród nich jedną kobietę.