Krater Silverpit
Z Wikipedii
Krater Silverpit znajduje się na dnie Morza Północnego w pobliżu wschodniego wybrzeża Wielkiej Brytanii. Został odkryty w roku 2002 podczas analizy danych sejsmicznych zebranych w czasie poszukiwania ropy naftowej. Niektórzy naukowcy uważają, że powstał on na skutek uderzenia w powierzchnię naszej planety ciała niebieskiego, ale zaproponowano również inne hipotezy.
Badania wskazują, że krater Silverpit powstał 65 mln lat temu, czyli w tym samym czasie, co Krater Chicxulub. Odpowiada to okresowi wymierania kredowego (wielkie wymieranie dinozaurów oraz innych form życia). Istnieje hipoteza, według której Ziemia zderzyła się w tym czasie nie z jednym obiektem, lecz z całą formacją ciał poruszających się w Układzie Słonecznym. Katastrofa ta mogła mieć przebieg zbliżony do obserwowanej w roku 1994 kolizji komety Shoemaker-Levy 9 z Jowiszem. Autorzy hipotezy wielu kraterów sugerują, że kilka innych miejsc na naszej planecie może nosić ślady zderzeń z tego samego okresu.
Spis treści |
[edytuj] Odkrycie
Krater został odkryty podczas analizy danych sejsmicznych zebranych przez geologów poszukujących podmorskich złóż ropy naftowej, Simona Stewarta z BP oraz Philipa Allena z firmy Production Geoscience Ltd, w odległości 130 km od estuarium Humber. Allen zauważył na wygenerowanej mapie szereg współśrodkowych pierścieni. Początkowo nie miał pojęcia, skąd się one wzięły. Dziwna formacja wzbudziła jego zainteresowanie, więc postanowił powiesić jej mapę na ścianie w swoim biurze w nadziei, że ktoś wyjaśni mu, z czym ma do czynienia. Stewart w zupełnie innej sprawie trafił do biur Production Geoscience i przypadkiem zauważył wydruk z pierścieniami. Zasugerował, że może to być krater uderzeniowy powstały na skutek upadku ciała niebieskiego na powierzchnię planety. W roku 2002 Allen i Stewart opublikowali wspólnie artykuł w Nature[1]. Krater otrzymał nazwę Silverpit, po lokalnym rejonie wędkarskim.
Zaledwie trzy lata przed ogłoszeniem odkrycia Krateru Silverpit pojawiła się hipoteza, według której dane sejsmiczne z Morza Północnego powinny z dużym prawdopodobieństwem pozwolić na wykrycie jednego krateru uderzeniowego. Przewidywanie oparto na częstości występowania tego typu formacji na naszej planecie.
Obecnie Krater Silverpit znajduje się pod warstwą osadów o grubości 1 500 m. Głębokość morza w jego rejonie to 40 m. Badania wskazują, że w czasie powstania krateru głębokość wody mogła mieścić się w zakresie od 50 do 300 m
[edytuj] Pochodzenie krateru
Większość naukowców podziela hipotezę, według której bolid jest najtrafniejszym wyjaśnieniem pochodzenia Krateru Silverpit. Istnieje jednak kilka innych procesów geologicznych mogących prowadzić do powstania podobnej formacji. Pojawiły się opinie, według których Krater Silverpit może mieć całkowicie “ziemskie” pochodzenie.
[edytuj] Argumenty na rzecz kolizji
Podczas pierwszych badań krateru Allen i Stewart odrzucili procesy geologiczne jako źródło jego pochodzenia. Działanie wulkanu zostało wykluczone, bo nie zarejestrowano anomalii magnetycznych. Wypływ lawy trwający setki tysięcy lat powinien prowadzić do powstawania skał wulkanicznych rejestrujących w swojej strukturze zmiany kierunku pola geomagnetycznego Ziemi. Uderzenie doprowadziło by do powstania całej formacji w jednym momencie, tak więc pole magnetyczne zarejestrowane w skałach powinno być zgodne.
Poza wulkanizmem formacja krateru może powstać na skutek przemieszczania się złóż soli poniżej krateru. Jednakże warstwy osadów w kraterze z triasu oraz permu nie zostały przemieszczone na skutek tego procesu, co wyklucza jego udział.
Na rzecz pozaziemskiego pochodzenia Krateru Silverpit przemawia formacja stożka centralnego, który powstaje najczęściej podczas kolizji z bolidami. Procesy geologiczne zwykle nie prowadzą do powstania takiego kształtu.
[edytuj] Argumenty na rzecz procesów geologicznych
Inna analiza danych sejsmicznych przeprowadzona przez profesora geologii Johna Underhilla z Uniwersytetu w Edynburgu (ang. University of Edinburgh) doprowadziła do sformułowania hipotezy, według której przemieszczanie się materiału skalnego może lepiej tłumaczyć strukturę krateru [2]. Badania Underhilla wskazują na przemieszczenie warstw skalnych, aż do osadów z permu (ok 250 mln lat). Utworzyły one synklinę tworząc charakterystyczne fałdy. Uległy również zgnieceniu, co sugeruje, że krater powstał na skutek ich odkształcenia. Underhill poddał również w wątpliwość istnienie centralnego stożka, twierdząc, że może być on artefaktem powstałym podczas przetwarzania obrazu.
Niezależnie od wątpliwości zasianych w naukowych umysłach przez Underhilla, większość geologów uznaje obecnie (2005) za bardziej prawdopodobną hipotezę krateru uderzeniowego.
[edytuj] Struktura
Krater Silverpit ma średnicę około 2,4 km. Otaczają go pierścienie sięgające 10 km od jego środka. Podobna struktura jest charakterystyczna dla sporej części kraterów uderzeniowych. Przykładem może być tutaj Krater Walhalla znajdujący się na Kallisto, jednym z księżyców Jowisza lub kratery na powierzchni innego księżyca Europa. Jednakże kratery te są dużo większe od Krateru Silverpit, co budzi pewne wątpliwości. Dodatkowym czynnikiem, który utrudnia właściwą interpretację struktury tego krateru, jest mała ilość znanych podmorskich kraterów. Możliwe, że na dnie morza procesy fizyczne związane z kolizją prowadzą do powstania pierścieni dla dużo mniejszych kraterów, niż w przypadku upadku bolidu na lądzie.
Jednym z możliwych wyjaśnień dotyczących pierścieni jest wytworzenie podczas uderzenia dużego wgłębienia w dnie. Miękki materiał otaczający środek mógł osunąć się do wnętrza tworząc koncentryczne pierścienie. Cienka warstwa osadów mogła ulec zgnieceniu i po niej przemieszczały się skały leżące powyżej. Podobne struktury geologiczne występują często na lodowych księżycach w zewnętrznych rejonach Układu Słonecznego. Jednak procesy geologiczne planet skalistych nieczęsto prowadzą do powstania miękkich warstw leżących poniżej twardszych. Pojawiła się hipoteza, według której cienka warstwa kredy posłużyła jako elastyczne podłoże, umożliwiając powstanie pierścieni podczas kolizji [4].
[edytuj] Uderzenie
Na podstawie rozmiaru krateru można oszacować rozmiar bolidu, który zderzył się z naszą planetą. Większość ciał niebieskich spadających na Ziemię porusza się z prędkościami w zakresie 20–50 km/s. Można obliczyć, że Krater Silverpit mogła utworzyć kolizja ze skalistą asteroidą o średnicy 120 m oraz masie 2 mln ton. Jeżeli był to fragment rozerwanej przez grawitację komety, to musiałby być trochę większy.
Dla porównania Krater Chicxulub powstał po upadku ciała o średnicy ok. 9,6 km, a meteoryt tunguski z roku 1908 miał ok. 50 m i masę około 400 tys. ton [5].
Upadek na dno morza ciała niebieskiego o średnicy 120 m powinien wywołać gigantyczną falę tsunami. Trwają poszukiwania śladów jej przejścia na przez okoliczne wybrzeża, ale jak dotąd nie odnaleziono żadnych dowodów jej wystąpienia.
[edytuj] Wiek
Umiejscowienie struktury krateru pomiędzy warstwami osadów pozwala na datowanie jego wieku. Allen i Stewart stwierdzili, że krater powstał w warstwach kredy pochodzących z okresu kredowego oraz jurajskich łupków, a pokryty jest nienaruszonymi osadami trzeciorzędowymi. Okres kredowy zakończył się 65 mln lat temu, co sugeruje, że krater ma od 60 do 65 mln lat. Jest to okres wielkiego wymierania dinozaurów oraz innych organizmów.
Przedstawiona powyżej technika datowania jest przybliżona, a jej wyniki mogą zostać podważone, jeżeli przyjmie się hipotezę pochodzenia geologicznego sformułowaną przez Underhilla. Aby pewniej określić wiek Krateru Silverpit, można posłużyć się tektytami lub odszukać ślady tsunami. Jednak późniejsze zlodowacenia zatarły większość ich śladów. Wielu badaczy stara się rozwikłać wątpliwości dotyczące krateru. W rejonie prowadzone są odwierty w poszukiwaniu ropy naftowej, co może dać szansę na uzyskanie próbek skał z Krateru Silverpit. Są one już analizowane, ale jak dotąd nie pobrano skał z samego stożka uderzeniowego.
[edytuj] Inne kratery uderzeniowe
Oszacowany wiek Krateru Silverpit prowadzi do hipotezy sugerującej, że z Ziemią 65 mln lat temu zderzyło się więcej niż jedno ciało niebieskie. Wiek Krateru Chicxulub jest zbliżony. Między północną szerokością 20° oraz 70° odnaleziono szereg kraterów uderzeniowych
Siły pływowe powodują rozrywanie wielu komet. Tworzą one formacje zbliżone do sznura korali. Jeżeli taka formacja zderzy się z planetą, prowadzi to do powstania serii kraterów uderzeniowych. Zderzenie w roku 1994 komety Shoemaker-Levy 9 z Jowiszem miało właśnie takie przebieg. Oczywiście na powierzchni gazowego olbrzyma zamiast kraterów pojawiły się tylko plamy (największa o rozmiarach zbliżonych do Ziemi), które rozwiały wiatry występujące w burzliwej atmosferze. Podobna katastrofa mogła 65 mln lat temu przydarzyć się na naszej planecie.
Scenariusz wielokrotnego uderzenia jest tylko hipotezą, bo wiek kraterów uderzeniowych jest znany z dokładnością rzędu milionów lat. Zamiast jednej podzielonej na fragmenty komety na Ziemię mogło spaść kilka bolidów w odstępie kilku milionów lat.
[edytuj] Zobacz też
- Krater Uderzeniowy w Zatoce Chesapeake
- Krater Boltysz
- Krater Śiwa
- Kometa Shoemaker-Levy 9
[edytuj] Bibliografia
- Foschini L. , A solution for the Tunguska event, Astronomy and Astrophysics, v.342, p.L1 1999
- Stewart, S.A., Allen, P.J., A 20-km-diameter multi-ringed impact structure in the North Sea, Nature 418, 520–523, 2002
- Allen P.J., Stewart S.A. Silverpit: the morphology of a terrestrial multi-ringed impact structure, Lunar and Planetary Science XXXIV, p1351, 2003
- Underhill J.R., An alternative origin for the Silverpit crater, Nature 18 marca 2004
- Collins G.S., Turtle E.P., Melosh H.J. Numerical Simulations of Silverpit Crater Collapse, Impact Cratering: Bridging the Gap Between Modeling and Observations, p.18, 2003
