Konstans (cesarz rzymski)
Z Wikipedii
Konstans I (Flavius Julius Constans) (ur. 320, zm. 18 stycznia 350) – jeden z trzech synów Konstantyna I Wielkiego i Fausty.
Spis treści |
[edytuj] Młodość i początki rządów
W wieku 6 lat stracił matkę skazaną – z nie całkiem dla nas jasnych powodów – na śmierć przez Konstantyna w 326 r. Kultury łacińskiej uczył go w Konstantynopolu sławny profesor Arborius. 25 grudnia 333 r. otrzymał od ojca tytuł cezara. Aureliusz Wiktor opisując cesarska proklamację Konstansa, zwraca uwagę na towarzyszące temu wydarzeniu dziwne zjawisko atmosferyczne – rodzaj komety – która ukazała się na niebie w nocy po wyniesieniu młodego cezara. Pojawienie się komety miało źle wróżyć przyszłym rządom najmłodszego z synów Konstantyna. W 335 r. ojciec wyznaczył Konstansa na władcę Italii, Afryki i Panonii. Od tego czasu przebywał w Mediolanie. Nie był obecny przy śmierci ojca 22 maja 337 r. Nie przybył także na jego pogrzeb, który odbył się w Konstantynopolu w czerwcu 337 r. Wkrótce po śmierci Konstantyna doszło do masakry potomków Konstancjusza Chlorusa zrodzonych z jego drugiej żony Teodory. Zginęli m.in. Dalmacjusz, przeznaczony na władcę diecezji trackiej i macedońskiej oraz Hannibalianus przeznaczony do panowania na wschodzie. Te wypadki spowodowały konieczność nowego podziału Imperium Romanum.
[edytuj] Działalność wojskowa cesarza Konstansa
Trzej synowie Konstantyna spotkali się latem 337 r. na terenie prowincji naddunajskich. 9 września 337 roku n.e. Konstans przyjął wraz z braćmi tytuł augustus i objął rządy nad Italią, północną Afryką i częścią ziem bałkańskich. Mimo młodego wieku wykazał się znacznym talentem dowódczym – już w 338 r. przekroczył Dunaj i pokonał Sarmatów. Do roku 340 rządził wspólnie z bratem Konstantynem II, później stoczył z nim zwycięską wojnę. Konstantyn II bowiem uważał, że jako najstarszy z rodziny ma prawo do opieki nad młodym Konstansem. Swoją zwierzchność podkreślał poprzez wydawanie praw dla ziem podległych władzy brata (Afryka). W 340 r. Konstantyn II przekroczył Alpy i wtargnął do Italii. Cesarz rozgłaszał, że idzie z pomocą walczącemu z Persami Konstancjuszowi II, w rzeczywistości pragnął rozciągnąć swą władzę na część terytoriów Konstansa. W momencie rozpoczęcia inwazji młody cesarz przebywał w Naissos. Do decydującej bitwy doszło w okolicach Akwilei. Wojskom Konstansa udało się wciągnąć najeźdźców w zasadzkę. Konstantyn II poległ utonąwszy w błotnistych wodach rzeczki Alsy. W kwietniu Do Akwilei przybył zwycięski Konstans. W dokumencie wydanym podczas pobytu w mieście zmarły Konstantyn II nazwany został wrogiem ludu i naszym. Do zwycięzcy przybyła delegacja z Rzymu, której przewodził prefekt miasta Fabius Titianus. Zwyciężywszy w walce wewnętrznej, cesarz zajął się zabezpieczeniem granicy na Renie. Z powodzeniem odpierał najazdy Franków, których pokonał w latach 341 i 342 Rok późnej, jako ostatni cesarz rzymski, odwiedził Brytanię Działania wojskowe Konstansa zapewniły na 10 lat stabilizację granicy na Renie. Ammianus Marcellinus zaświadcza, że germańscy Alamanowie czuli respekt tylko przed dwoma rzymskimi cesarzami – Konstansem i Julianem Apostatą.
[edytuj] Konstans wobec chrześcijaństwa
W latach czterdziestych IV wieku Konstans aktywnie uczestniczył w sporze, pomiędzy zwolennikami, a przeciwnikami nicejskiego wyznania wiary. W przeciwieństwie do swego drugiego brata, Konstancjusza II, całe życie pozostawał gorliwym wyznawcą credo nicejskiego. W 342 r. przyjął w Trewirze delegację biskupów wschodnich, którzy bezskutecznie usiłowali przekonać cesarza, do przyjęcia kompromisowego – ich zdaniem – credo uchwalonego podczas synodu w Antiochii w 341 r. Także w 342 r. Konstans po raz pierwszy miał okazję zetknąć się z czołowym zwolennikiem nicejskiego wyznania wiary – biskupem Atanazym z Aleksandrii, który od 339 r. przebywał na wygnaniu.
Chcąc doprowadzić do zażegnania sporów Konstans, za aprobatą Konstancjusza II, zwołał w 343 r. synod do Serdiki. W planach cesarza zgromadzenie to miało mieć charakter ekumeniczny. Faktycznie nie doszło jednak do wspólnych obrad hierarchów z obu części Imperium. Biskupi zachodni obradowali w Serdice, a wschodni w trackim Filipopolu – mieście leżącym już na terenie dzielnicy Konstancjusza II. Synod nie tylko nie przyczynił się do przywrócenia jedności, ale przeciwnie pogłębił istniejący rozłam, gdyż obie strony sporu obłożyły się wzajemnie ekskomuniką. Biskupi zachodni przywrócili Atanazego i innych wygnanych wschodnich hierarchów do uprzednio zajmowanych przez nich godności. Jednak wobec braku zgody Konstancjusza II, decyzje te nie mogły zostać wyegzekwowane. Widocznym znakiem napięcia panującego między cesarskimi braćmi, był fakt, że nie udało się uzgodnić wspólnej pary konsulów na rok 344 r. W tymże roku do przebywającego w Antiochii Konstancjusza II udała delegacja dwóch zachodnich biskupów – Wincentego z Kapui i Eufratesa z Kolonii oraz wysokiego urzędnika administracji Konstansa – Saliana. Posłowie domagali się by cesarz zezwolił na powrót wygnanych biskupów – zwłaszcza Atanazego, za którym w osobnym liście wstawiał się sam Konstans. Wysłannikom cesarza zachodu udało się odnieść częściowy sukces. O powodzeniu misji zadecydował przypadek – biskup Antiochii Stefan, chcąc skompromitować delegację z zachodu, nakazał by nocą do sypialni biskupa Eufratesa wprowadzono nierządnicę. Dzięki szybkiej interwencji Saliana intryga wyszła na jaw, a Konstancjusz II chcąc ratować twarz zgodził się spełnić część postulatów. Doszło do złagodzenia represji wobec zwolenników wygnanego biskupa Aleksandrii, oraz powrotu z wygnania części kapłanów i diakonów zesłanych wcześniej do Armenii. Konstans nie osiągnął jednak swego głównego celu jakim była restytucja Atanazego. W tej sprawie napisał więc ponownie do brata. 25 czerwca 345 r. zmarł zajmujący w Aleksandrii miejsce Atanazego biskup Grzegorz. W tej sytuacji Konstancjusz II wyraził zgodę na powrót Atanazego. Biskup powrócił do stolicy swej diecezji 21 października 346 r. Widocznym przejawem odprężenia między cesarskimi braćmi było wspólne sprawowanie przez nich konsulatu na rok 346 r. Jeszcze w 345 r. Konstans przyjął w Mediolanie kolejną delegację wschodnich biskupów, przybyłą z nową wersją wyznania wiary, która i tym razem nie doczekała się uznania na zachodzie. Synod mediolański rozpatrywał też sprawę biskupa Sirmium Fotyna, który był zwolennikiem skrajnie pojmowanego monarchianizmu. Fotyn został potępiony w 347 r. podczas kolejnego synodu w Mediolanie. Konstans działał też energicznie przeciwko donatystom – w 347 r. wysłał wojsko pod dowództwem Makariusza w celu przywrócenia religijnej jedności w Afryce.
[edytuj] Konstans wobec tradycyjnej religii rzymskiej
Już w 341 r. Konstans wraz z Konstancjuszem wydali edykt, w którym przypominali prawo z czasów Konstantyna, zakazujące wszelkich ofiar pogańskich i nakazujące zamknięcie świątyń. Nie można jednak Konstansa uważać za fanatycznego wroga dawnej religii. Wkrótce po akcie z 341 r., wydał on nowy edykt, w którym nakazuje pozostawić nie niepokojonymi miejsca kultu położone poza murami miast. Władca uzasadniając swoją decyzję, cesarz pisze, że miejsca te dostarczają rzymianom tradycyjnych rozrywek.
W swoich rządach Konstans opierał się na pogańskiej arystokracji. Najlepszym przykładem jest postać wspomnianego już Fabiusa Titianusa, poganina, konsula roku 337 r., który swą karierę urzędniczą rozpoczął jeszcze za Konstantyna I. W latach 339-341 r. był prefektem miasta Rzym, a okresie 342-349 r. prefektem pretorium Galii. Mimo że Konstans wyniósł go na najwyższe stanowiska w cesarstwie w 350 r. wziął udział w spisku przeciwko władcy i poparł Magnencjusza.
O pozytywnym stosunku Konstansa do kultury klasycznej świadczy fakt, że na swój galijski dwór sprowadził słynnego filozofa, przedstawiciela tzw. trzeciej sofistyki – Proaresiusa. Zyskał on uznanie na Zachodzie – cesarz nadal mu honorowy tytuł prefekta, a Rzymianie uczcili pomnikiem z napisem "królujący Rzym, królującemu w mowach". Sama stolica imperium w 348 r. osiągnęła 1100 rok istnienia licząc od legendarnej daty 753 p.n.e. W przeciwieństwie do wydarzeń sprzed stulecia – słynnego rzymskiego milenium – nie słyszymy w źródłach o obchodach jubileuszu. Wydarzenie zostało jedynie podkreślone przez okolicznościową emisję monet.
[edytuj] Upadek Konstansa; stosunki rodzinne
Żelazna dyscyplina, jaką cesarz wymuszał na podległej mu armii, doprowadziła go do upadku. Bunt Magnencjusza zastał go na polowaniu. Został zamordowany przez spiskowców Magnencjusza 18 stycznia 350 roku w podpirenejskiej miejscowości Helena. Jeszcze za życia ojca Konstans zaręczony został z Olimpiadą, córką wpływowego prefekta pretorium wschodu Ablabiusza. Małżeństwo to nigdy nie doszło do skutku, prawdopodobnie z powodu homoseksualnych skłonności Konstansa. Pisarze antyczni wspominają, że cesarz uczuciem darzył zwłaszcza germańskich niewolników. Być może chcąc oddalić od siebie podejrzenia wydał w 342 r. ustawę zakazującą pederastii. Olimpiada zaś w 357 r. została żoną armeńskiego króla Arsacesa III. Zmarła otruta po 360 r.
[edytuj] Próba oceny
Szczupłość źródeł nie pozwala na dogłębną charakterystykę Konstansa. Autorzy antyczni podkreślają jego zalety jako wybitnego wodza i konsekwentnego obrońcę credo nicejskiego. Anonimowy autor Epitome de Caesaribus pisze, że za jego rządów prowincje zachodnie wolne były od najazdów barbarzyńców, a ludność cieszyła obfitymi zbiorami. Do negatywnych zjawisk panowania Konstansa należała korupcja szerząca się w administracji cesarskiej. Problemem był też fakt, że pomimo sukcesów wojskowych, cesarz nie potrafił zapewnić sobie oddania armii. Brutalnie utrzymywana dyscyplina doprowadziła go do upadku i śmierci. Szybkość, z jaką Magnencjusz ugruntował swoją władzę, świadczy o tym, że rządy Konstansa pozbawione były szerszego poparcia społecznego. Bez wątpienia na ograniczenie działalności cesarza w ostatnich latach rządów wpływ miała postępująca choroba (reumatyzm?). Mimo młodego wieku władca stopniowo zaczął tracić sprawność w rękach i nogach. Obok cierpień fizycznych, utrapień przysparzały mu skłonności homoseksualne, potępiane przez współczesnych.
| Poprzednik Konstantyn I Wielki |
 |
Cesarz rzymski (współrządy z Konstantynem II i Konstancjuszem II) 337 - 350 |
|
Następca Konstancjusz II |
