Islandzkie nazwiska

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Islandzkie nazwiska różnią się od większości nazwisk w kulturze europejskiej tym, że będąc patronimicznymi (czasem matronimicznymi) oznaczają jedynie ojca lub matkę, nie zaś cały ród.

Kultura Islandii jest w dużej części wspólna z kulturą krajów skandynawskich (Norwegia, Szwecja i Dania). Jednak stary, skandynawski system nazwisk zachował się jedynie na Islandii. W zasadzie nie używa się w nim nazwisk rodowych, a tylko nazwisk utworzonych od imienia ojca (czasem matki). Pojedyncze nazwiska (we współczesnym europejskim sensie) funkcjonują na Islandii; większość z nich została odziedziczona po przodkach nie-Islandczykach, część została zaadoptowana. Jednym z Islandczyków, którzy odziedziczyli swoje nazwisko jest znany piłkarz Eiður Smári Guðjohnsen. Do 1925 adoptowanie nowych nazwisk było legalne (zrobił tak np. islandzki pisarz, laureat Nagrody Nobla Halldór Laxness); od 1925 pozwala się na to wyłącznie, jeśli dana osoba ma prawo do nazwiska dzięki spadkowi.

[edytuj] Typowe nazwiska islandzkie

Przykładowy Islandczyk, Jón Stefánsson, ma syna imieniem Fjalar. Nazwiskiem Fjalara nie będzie Stefánsson, jak jego ojca, a Jónsson, co dosłownie oznacza syn Jóna. Por. polskie nazwiska Jankowski, czy Janowski, które powstały niegdyś według niemal identycznej zasady.

Tej samej metody używa się dla kobiet. Córka Jóna Stefánssona, Kata również nie będzie się nazywać nie Stefánsson, a Jónsdóttir, dosłownie córka Jóna.

Czasem zdarza się, że nazwisko tworzone jest nie od pierwszego, tylko od środkowego imienia ojca. Np. jeśli Jón jest synem Hjálmara Örn'a Vilhjálmssona, może się nazywać Jón Hjálmarsson (Jón, syn Hjálmara) lub Jón Arnarson (Jón, syn Örna). Dzieje się tak, gdy ojciec woli swoje drugie imię, lub gdy rodzice uznają, że takie połączenie będzie lepiej brzmiało.

Zdarza się również, że ludzie w jednym kręgu mają takie same imiona i nazwiska. Rozróżnia się ich wówczas za pomocą imion dziadków. Np. Jón Þórsson Bjarnarson (Jón, syn Þóra Bjarnarsona) i Jón Þórsson Hallsson (Jón, syn ón Þóra Hallssona). Ta metoda nie jest byt powszechna, ale jej ślady spotkać można już w sagach.

[edytuj] Wybór nazwisk matronimicznych

Zdecydowana większość Islandczyków nosi nazwisko po swoim ojcu, jednak w niektórych przypadkach z różnych powodów tworzy się też nazwiska od imienia matki. Czasem dziecko lub prawni opiekunowie chcą zerwać jakiekolwiek więzi z ojcem. Niektóre feministki decydują się na taki wybór jako rodzaj manifestu społecznego. Czasem też Islandczycy postępują w ten sposób, by zaznaczyć swój styl, czy odmienność. We wszystkich tych przypadkach konwencja pozostaje jednak taka sama. Fjalar, syn Bryndís będzie się nazywał Fjalar Bryndísarson (dosł. Fjalar, syn Bryndís).

[edytuj] Ramy kulturowe

Członkowie innych kultur często są zdziwieni faktem, że wszyscy Islandczycy mówią do siebie po imieniu. Np. byłego premiera Halldóra Ásgrímssona nie nazywano Ásgrímsson, czy pan Ásgrímsson, a Halldór (oczywiście, gdyby miał drugie imię, również można by go nazywać jego drugim imieniem). Dla Islandczyka jego nazwisko nie jest częścią jego osoby, a określeniem, kim jest. Halldór jest Ásgrímsson, tj. synem Ásgrímura.

Innym dobrym przykładem tego sposobu zwracania się do siebie jest znana islandzka piosenkarka Björk. Wielu osobom wydaje się, że Björk jest pseudonimem artystycznym, czy jakimś sposobem artystycznego wyrazu lub określenia się, jak np. Sting (ang. żądło). Jednak Björk to po prostu imię Björk Guðmundsdóttir, którego normalnie użył by Islandczyk zwracając się do niej, czy to formalnie, czy nie.

Jedną z konsekwencji tego faktu jest to, że na Islandii listy osób (jak np. książki telefoniczne) ułożone są alfabetycznie według imion, a nie nazwisk.

Możliwe jest więc, że w czteroosobowej rodzinie będą cztery różne nazwiska: ojciec Jón Stefánsson, matka Bryndís Atladóttir oraz ich dzieci: Fjalar Jónsson and Kata Jónsdóttir. Oznacza to również, że nazwisko wcale niekoniecznie jest wyznacznikiem stanu cywilnego ani własnego, ani rodziców. Może to łatwo prowadzić do nieporozumień i trudności, gdy Islandczycy wyjeżdżający za granicę brani są przez tamtejsze służby celne za porywaczy, czy też do nieprzyjemności, gdy są zmuszani w hotelu do legitymowania swojego małżeństwa. Na szczęście ten zwyczaj jest coraz rzadszy w większości hoteli na świecie.

Islandczycy opuszczający swój kraj, np. wyjeżdżając na studia, często podają nazwisko mężczyzny jako nazwisko wszystkich członków swojej rodziny. Dla wielu kobiet taka adaptacja kulturowa jest nieprzyjemna, szczególnie dlatego, że zmiany nazwiska są niezwykle rzadkie na Islandii. Także fakt, że za granicą zwraca się do nich po nazwisku zamiast po imieniu jest dla wielu Islandczyków bardzo niemiły.