Centrum Wyszkolenia Sanitarnego
Z Wikipedii
Centrum Wyszkolenia Sanitarnego (CWSan.) – polska uczelnia wojskowa okresu II Rzeczypospolitej kształcąca oficerów służby zdrowia
Spis treści |
[edytuj] Geneza Centrum
W 1920 powstał pierwszy w kraju ośrodek kształcący lekarzy wojskowych pod nazwą Szkoły Aplikacyjnej Korpusu Oficerów Sanitarnych, która była podporządkowana Wojskowemu Instytutowi Sanitarnemu. Ukończyło ją ok. 500 absolwentów. Na swoich kursach przeszkoliła większość ówcześnie służących w wojsku polskim lekarzy wojskowych. Jej pierwszym dowódcą był płk Sokołowski, następnie zastąpił go oficer Departamentu Sanitarnego M.S.Wojsk. płk dr med. (od 1928 gen. bryg.) Stefan Hubicki.
Widząc nieskuteczność przyjętego modelu kształcenia podjęto dalsze rozważania nad systemem kształcenia kadry zawodowych lekarzy dla WP. Ostatecznie przyjęto system stypendialny. Zakładał on, że studenci medycyny uczęszczający na uczelnię cywilną równolegle będą odbierali szkolenie wojskowe na poziomie programu szkoły oficerskiej. Realizowane byłoby ono poprzez specjalnie utworzoną w tym celu szkołę. W zamian za deklarację przyszłej służby w wojsku Ministerstwo Spraw Wojskowych miało pokrywać koszty utrzymania i studiów przyszłego lekarza. Za każdy miesiąc pobytu w szkole uczeń zobowiązany był do odsłużenia 2 miesięcy w wojsku. Od 1930 r. zwiększono zobowiązanie do 3 miesięcy. W razie rezygnacji ze służby wojskowej absolwent miał pokryć koszt poniesiony na jego naukę. W rezultacie 1 XI 1922 rozkazem Ministra Spraw Wojskowych została utworzona w Warszawie Wojskowa Szkoła Sanitarna, która rozpoczęła kształcenie oficerów służby zdrowia. Data oficjalnego utworzenia szkoły 1 X została ogłoszona świętem Szkoły. Została ona usytuowana w pomieszczeniach Zamku Ujazdowskiego. Jej słuchacze otrzymywali wykształcenie medyczne na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego lub w Państwowym Instytucie Dentystycznym oraz wykształcenie wojskowo-medyczne w ramach szkoły podchorążych. Pierwszym komendantem Szkoły został płk S. Hubicki.
W dniu 14 XI 1924 Szkołę zespolono z Wojskowym Instytutem Sanitarnym i Szpitalem Ujazdowskim, tworząc z nich Oficerską Szkołę Sanitarną. Stopniowo część zajęć akademickich zaczęto prowadzić w ramach nowej jednostki.
Następna istotna zmiana nastąpiła 15 X 1926, kiedy otwarto podwoje Szkoły dla podchorążych rezerwy. Była to jednak zmiana jedynie formalna, ponieważ w tym roku nie przyjęto do Szkoły nowych uczniów. Faktyczny nabór podchorążych rezerwy rozpoczął się w 1927. Podchorążowie rezerwy szkoleni byli jedynie na lekarzy i dentystów, ze względu na brak zapotrzebowania na aptekarzy rezerwistów.
W dniu 1 IV 1928 r. dokonano zmiany nazwy Szkoły na Szkołę Podchorążych Sanitarnych poprzez jej połączenie z Wojskowym Instytutem Sanitarnym. Nowa nazwa nawiązywała do tradycji sprzed Powstania Listopadowego i nie oznaczała jednocześnie zmian struktury organizacyjnej i zadań szkoły. Ponadto Szpital Okręgowy w Warszawie został przeorganizowany w Szpital Szkolny.
[edytuj] Działalność Centrum
Z początkiem lat 30. nastąpiły dalsze zmiany w polskim szkolnictwie wojskowym. Powstawały centra wyszkoleniowe poszczególnych rodzajów wojsk i służb. W rezultacie 1 IV 1930 r. powołano do życia Centrum Wyszkolenia Sanitarnego, w składzie którego funkcjonowały: Komenda Szkoły, Szkoła Podchorążych Sanitarnych oraz Szpital Szkolny. Sama Szkoła składała się z dwóch batalionów: batalionu podchorążych zawodowych (3 kompanie) i rezerwy (2 kompanie). Komendantem Centrum został w VI 1930 r. gen. dr Jan Kołłątaj-Srzednicki. Funkcję tą pełnił do 1 IX 1939 r. Od 30 IX 1928 r. komendantem Szkoły Podchorążych Sanitarnych był płk dr Ksawery Maszadro. Związane było to z przejściem płk. S. Hubickiego w stan nieczynny. Natomiast z chwilą wybuchu wojny z Niemcami płk K. Maszadro objął dowództwo Centrum Wyszkolenia Sanitarnego. Dowódcą Szkoły Podchorążych Sanitarnych został mjr Józef Piechura.
W CWSan. rozbudowano szkolenie i specjalizację podyplomową, a także rozszerzono zakres nauczania przedmiotów medycznych. Podchorążowie odbywali równolegle studia cywilne (lekarskie lub farmaceutyczne) na Uniwersytecie Warszawskim, a Szkoła zapewniała im niezbędne podręczniki i pomoce naukowe. Po ukończeniu studiów wojskowych i cywilnych absolwenci byli zobowiązani do odpracowania trzech lat w wojsku na wyznaczonym stanowisku, za każdy rok pobytu w szkole. Kandydat do szkoły musiał legitymować się maturą, umożliwiającą mu podjęcie nauki na Wydziale Medycznym Uniwersytetu Warszawskiego oraz nienagannym zdrowiem. Nie mógł być także starszy niż 24 lata. Od 1930 r. maksymalny wiek ograniczono do 22 lat. Do Szkoły przyjmowano kandydatów na lekarzy, dentystów (od 1923 r.) i aptekarzy (od 1924 r.). Od czasu przyjęcia do Szkoły uczeń stawał się szeregowym ochotnikiem Wojska Polskiego. Jego prawa i obowiązki wynikające z tego tytułu były takie same jak dla pozostałych szeregowych. Ukończenie szkoły dawało mu tytuł podporucznika Korpusu Sanitarnego. Założeniem Szkoły było prowadzenie równolegle do zajęć uniwersyteckich programu wyszkolenia wojskowego. Przez pierwsze trzy lata obejmował on wyszkolenie na poziomie szkoły podchorążych. Kolejne dwa lata poświęcone było szkole oficerskiej. Cały cykl szkolenia podporządkowany był jednakże nauce na uniwersytecie tak, aby wyszkolenie wojskowe nie powodowało zaniedbania w wyszkoleniu fachowym. Z trzymiesięcznego okresu wakacyjnego, jaki obowiązywał na Uniwersytecie Warszawskim, dwa poświęcone były na wyszkolenie wojskowe. W jego ramach uczniowie byli m.in. oddelegowani do służby liniowej w pułkach kawalerii i artylerii. Podczas praktyki w pułkach zaznajamiali się z służbą w wyżej wspomnianych rodzajach broni, a także uczyli jazdy konnej. Ponadto na dwa miesiące przed rozpoczęciem pierwszego roku akademickiego zobowiązani byli stawić się w Szkole w celu odbycia kursu rekruckiego wyszkolenia piechoty. W ramach dodatkowych zajęć medycznych, związanych z militarnym profilem szkoły, uczniowie kończyli specjalistyczne kursy, m.in. dotyczyły one problemu leczenia pacjentów z objawami działania broni gazowej i chemicznej. Łącznie w latach 1927 – 1939 dyplomy lekarzy, stomatologów i farmaceutów uzyskało 473 oficerów. W 1939 r. 466 absolwentów pozostawało w wojskowej służbie czynnej.
Wraz z rozpoczęciem się działań wojennych w IX 1939 r. przerwana została nauka w Szkole Podchorążych Sanitarnych. Osiemdziesięciu siedmiu uczniów szkoły otrzymało nominację na stopień podporucznika. Byli to uczniowie "promocji" od 13 do 15. Osiemnasta "promocja", choć przyjęta do Szkoły, nie rozpoczęła nauki.
Absolwentom Szkoły Podchorążych Sanitarnych przysługiwało prawo noszenia odznaki absolwenckiej. Trzyczęściowa odznaka swoim wyglądem przypominała krzyż maltański. Ramiona emaliowane były na kolor czerwono-pomarańczowy z granatową obwódką. W centrum umieszczona była tarcza o srebrnym rancie i emaliowanym, czerwonym tle. Na tle umieszczony był srebrny wizerunek orła w koronie. Rewers profilowanej odznaki był gładki.
[edytuj] CWSan. na obczyźnie i w okupowanej Polsce
Po klęsce w wojnie obronnej 1939 r., w zwiazku z dużymi brakami lekarzy wojskowych, na Zachodzie Europy powstały polskie ośrodki kształcące kadry medyczne dla Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Należały do nich: Centrum Wyszkolenia Sanitarnego działające w Coëtquidan i w Combourg we Francji (listopad 1939 – czerwiec 1940), Obóz Uniwersytecki dla żołnierzy polskich z 2 Dywizji Strzelców Pieszych w Winterthur w Szwajcarii, którzy studiowali na Wydziale Medycznym Uniwersytetu w Zurychu (1940-1946) oraz Polski Wydział Lekarski na Uniwersytecie w Edynburgu w Szkocji (1941-1949). Komendantem Centrum Wyszkolenia Sanitarnego we Francji był płk dr med Ksawery Maszadro, przedwojenny komendant Szkoły Podchorążych Sanitarnych. W Centrum tym prowadzono krótkotrwałe kursy dla kadry medycznej Armii Polskiej we Francji. Natomiast w uczelniach w Winterthur, Zurychu i Edynburgu prowadzono pełne wyższe studia medyczne dla polskich lekarzy wojskowych. Ogółem dyplomy lekarskie w Szwajcarii i Szkocji zdobyło ponad 300 lekarzy wojskowych, a 35 obroniło prace doktorskie.
Część dawnej kadry CWSan. w Szpitalu Ujazdowskim, wzmocniona przybyłymi do Warszawy wykładowcami medycyny z uniwersytetów lwowskiego i poznańskiego, rozpoczęła konspiracyjne szkolenie słuzb medycznych dla potrzeb Armii Krajowej. Głównym ośrodkiem tajnych studiów stał się podczas okupacji Szpital Ujazdowski, którego komendantem był płk dr med Leon Stehl, równocześnie szef słuzby zdrowia Komendy Głownej AK. Podczas kompletów istniał zwyczaj tytułowania wykładowców ich stopniem wojskowym. Studia te włączono do programu tajnego Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego oraz jawnie działajacej Prywanej Szkoły Zawodowej dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego.
[edytuj] Tradycje wojskowych szkół medycznych po II wojnie światowej
Duża część wojskowej kadry medycznej przedwojennej Szkoły Podchorążych Sanitarnych oraz lekarzy wyszkolonych w Szkocji i Szwajcarii pozostała po wojnie na Zachodzie. Stanowili oni silnie zwiazany ze sobą zespół ludzi, aktywnie uczesniczący w życiu społecznym i kulturalnym emigracji polskiej. Utworzyli oni Klub Szkoły Podchorazych Sanitarnych, którego prezesem był do chwili śmierci w 1959 r. płk dr med Ksawery Maszadro. Klub ten utrzymywał kontakty z kolegami w Polsce i rozproszonymi zagranicą, kultywując tradycje Szkoły oraz chronił ocalałe dokumenty i pamiątki tych uczelni.
W dniach 25 - 26 czerwca 1992 r na terenie Wojskowej Akademii Medycznej w Łodzi obyła się uroczystość przekazania do Wojskowej Akademii Medycznej tradycji polskich wojskowych uczelni medycznych oraz odsłonięcia okolicznościowego pomnika. Akt ten przekazał mjr dr A. Domar-Domaradzki na ręce ówczesnego rekora WAM, gen. bryg. prof. Henryka Chmielewskiego przy współudziale kilkudziesieciu przybyłych z kraju i całego świata absolwentów przedwojennych wojskowych służb medycznych a także Ministra Obrony Narodowej, duchowieństwa z kard. Fiorenzo Angelinim ze Stolicy Apostolskiej na czele, władz miasta Łodzi, przedstawicieli świata naukowego oraz całej społecznosci akademickiej WAM. Po połączeniu Wojskowej Akademii Medycznej i Akademii Medycznej w Łodzi w 2002 r., całość tradycji wojskowych szkół medycznych przejął prawnie Uniwersytet Medyczny w Łodzi, w składzie którego działa Wydział Wojskowo-Lekarski. Przekazane pamiątki po CWSan obecnie znajdują sie w archiwach UM.
[edytuj] Zobacz też
- Centrum Wyszkolenia Piechoty
- Centrum Wyszkolenia Łączności
- Centrum Wyszkolenia Artylerii
- Centrum Wyszkolenia Artylerii Przeciwlotniczej
- Centrum Wyszkolenia Żandarmerii
- Centrum Wyszkolenia Broni Pancernych
- Centrum Wyszkolenia Saperów
- Centrum Wyszkolenia Kawalerii
[edytuj] Bibliografia
- Julian M. Skelnik, Szkoła Podchorążych Sanitarnych, Wojna! nr5/6, Gdynia 2004. (także strona domowa Juliana Skelnika),
- Bolesław Markowski, Podchorążowie z Ujazdowa – wspomnienia Szkoły Podchorążych Sanitarnych 1922-1939, Londyn 1972,
- Stefan Wojtkowiak, Lancet i karabin – dzieje szkolnictwa medycznego w wojsku polskim, Warszawa 1973,
- Juliusz Ludwik Englert, Szkoła Podchorążych Sanitarnych 1922-1939, Londyn 1997,
- oprac. i red. Agnieszka Pruszyńska, Była taka podchorążówka w Warszawie ...: wychowankowie Szkoły Podchorążych Sanitarnych 1922-1939: materiały z sesji naukowej, Warszawa, 28 czerwca 2001: dokumentacja wystawy 28 VI 2001 – 11 II 2002, Warszawa 2002.
