Antanas Smetona

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Antanas Smetona

Antanas Smetona (ur. 10 sierpnia 1874, zm. 9 stycznia 1944) litewski polityk, jeden ze współzałożycieli odrodzonej Litwy, premier i wieloletni prezydent.

Antanas Smetona urodził się w Uzulenis koło Wiłkomierza. Po ukończeniu szkoły elementarnej w Taujenai kształcił się w Wiłkomierzu i Lipawie. Razem z J. Jablonskisem i Vincasem Kudirką należał do sekretnej studenckiej organizacji (wzorującej się na masonerii). W 1896 roku zorganizował protest przeciwko obowiązkowym nabożeństwom prawosławnym w szkole. Z tego powodu wyrzucono go z gimnazjum, parę lat później przyjęto go jednakże do jednej z petersburskich szkół. Po jej ukończeniu związał się z nielegalną organizacją patriotów litewskich, publikował i rozpowszechniał książki w zakazanym przez władze rosyjskie języku litewskim. W 1899 roku organizował protesty przeciwko łamaniu prawa przez władze, za co został wyrzucony z uczelni i skazany na dwa tygodnie więzienia i zesłany do Wilna. Powrócił jednak do Petersburga i kontynuował studia. Później parokrotnie aresztowany. W 1902 ukończył uczelnię i podjął pracę w wileńskim Banku Ziemskim. Dwa lata później ożenił się z Soflja Chodakauskaite. W początkowych dniach pobytu w Wilnie zaangażował się w działalność Litewskiej Partii Demokratycznej, którą reprezentował w "Wielkim Sejmasie", został nawet wybrany do jego prezydium. 1904-07 pracował w gazecie "Wieści Wileńskie". Razem z J. Tumas założył gazetę Viltis ("Nadzieja"), gdzie działał na rzecz wolności i samostanowienia narodu, był także członkiem licznych stowarzyszeń niepodległościowych i kulturalnych, uczył dzieci języka litewskiego w wileńskich szkołach.

W 1914 rozpoczął publikację w Vairas ("Wiosło"), nowym dwutygodniku. W czasie wojny pomagał poszkodowanym i nadal aktywnie udzielał się w towarzystwach naukowych. W lecie 1916 był jednym z sygnatariuszy memorandum do Niemieckiego Głównodowodzącego na Froncie Wschodnim, w którym domagał się prawa Litwinów do samostanowienia. Był jednym z organizatorów Konferencji Litewskiej w Wilnie (wrzesień 1916), członkiem jej prezydium, wybrano go także na członka Rady Państwowej (Taryby), później awansował do roli jej przewodniczącego. 16 lutego 1918 A. Smetona razem z innym działaczami podpisał akt niepodległości Litwy.

W dalszym ciągu pozostawał jednakże zwolennikiem porozumienia z Niemcami. Wyrażał pogląd, iż dla młodej państwowości litewskiej większe zagrożenie stanowią Rosjanie i Polacy. Na przełomie lat 1918 i 1919 przebywał w Niemczech i w krajach skandynawskich, gdzie popularyzował ideę niepodległej Litwy. 4 kwietnia 1919 Rada Państwa wybrała go na pierwszego prezydenta. Wkrótce zastąpił go jednak Aleksandras Stulginskis.

Wizerunek Smetony na awersie monety (1938)

Smetona po pierwszych demokratycznych wyborach pozostał poza sejmem, wycofał się do swego "Sulejówka", angażując się w pracę dziennikarską. Redagował pismo związane z "Partią Postępu Narodowego" Lietuvos balsas ("Głos Litwy"), Lietuviskas balsas ("Litewski Głos"), Vairas ("Wiosło"). Przez pewien czas pracował jako komisarz rządowy w okręgu Kłajpedy, ale z racji konfliktu z premierem Galvanauskasem zrezygnował z tej posady. W latach 1923-1927 był profesorem na Uniwersytecie Litewskim, najpierw w katedrze sztuki i historii, później filozofii, wygłaszając pełne pasji i zaangażowania wykłady. W 1932 otrzymał doktorat honorowy Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie.

Po przewrocie wojskowym z grudnia 1926 przyjął propozycję ubiegania się o najwyższy urząd w państwie i został wybrany prezydentem, wiele w tym czasie podróżując po Litwie i nie bez populizmu wsłuchując się w "głos ludu". 15 maja 1928 ogłosił za zgodą parlamentu nową konstytucję, która dawała prezydentowi znacznie szersze uprawnienia niż dotychczasowa (np. przez długi czas Smetona nie zwoływał parlamentu).

W latach trzydziestych opublikowano najważniejsze prace publicystyczne prezydenta. Latem 1940 po sowieckim ultimatum wobec Litwy był zwolennikiem stawienia oporu przez rząd. Osamotniony w swym przekonaniu zgodził się na przyjęcie warunków sowieckich, zrzekając się swych prerogatyw na rzecz premiera A. Merkysa. 15 czerwca wraz z rodziną uciekł do Niemiec (jak podkreślała propaganda sowiecka: "po opróżnieniu swego konta bankowego").

Po krótkim pobycie w Szwajcarii wraz z rodziną przedostał się do Stanów Zjednoczonych, gdzie koncentrowało się życie patriotycznej emigracji litewskiej. Osiedlił się w Cleveland wraz z synem Juliusem. Pracował nad opublikowaniem obszernych pamiętników oraz skondensowanej historii Litwy.