Óndra Łysohorsky
Z Wikipedii
Ondra Łysohorsky (właściwie: Erwin Goj ur. 6 czerwca 1905 we Frydku, zm. 19 grudnia 1989 w Bratysławie) - pisarz, poeta, tłumacz literatury, filolog, twórca literackiego języka laskiego.
Spis treści |
[edytuj] Etymologia pseudonimu
Ondra Łysohorsky znaczy tyle co Ondraszek Łysogórski, to pseudonim i manifest literacki Goja. Pochodzi on od legendarnego, operującego w okolicy Łysej Góry, "beskidnika" (zbójnika) Ondraszka, o którym pisał później też inny Śląski autor: Gustaw Morcinek. Ondraszek był Łysogórskim odpowiednikiem, Robin Hooda, lub znanego np. z Polskiego serialu telewizyjnego Jerzego Passendorfera "Janosik" , zbójnika Janosika.
[edytuj] Biografia
Jego prawdziwe imię i nazwisko to Erwin Goj. Erwin Goj był 9. dzieckiem w rodzinie górnika (Józefa Goja) i tkaczki, uczęszczał do niemieckich gimnazjów: we Frýdku (1916-19 i 1921-22), w Boguminie (1921) i w Ostrawie (1922-24) , które zakończył maturą w 1924, a następnie studiował językoznawstwo, literaturę i filozofię (1924-28) i doktoryzował się z filozofii w r. 1928 na uniwersytecie w Pradze, tam też studiował w latach 1928-29 slawistykę. Po studiach spędził 6 miesięcy jako stypendysta we Włoszech, po czym pracował jako nauczyciel gimnazjalny na zmianę w słowackich i niemieckich gimnazjach w Kremnicy (słowac. 1930), w Bratysławie (niem. 1931-35 i 1937-38) i Ostrawie (niem. 1935-36), a następnie w Trnawa (słowac. 1936-37) i Bratysławie (słowac. 1938-39). Swoje pierwsze utwory literackie (wiersze) publikował w 1926 r., (pod wpływem Friedricha Hölderlina) po niemiecku. W 1931 zebrał i opublikował Wiersze i Ballady laskie, systematyzując jednocześnie kodyfikację tego języka i tworząc w nim pierwsze pisane utwory literackie w ogóle. W sierpniu 1939 wyemigrował do Polski, potem we wrześniu 1939 r. zbiegł przed Niemcami do ZSRR i został tam członkiem Związku Pisarzy Radzieckich i wykładowcą uniwersyteckim języka niemieckiego, m.in. na wyższej szkole pedagogicznej w Taszkiencie. W ZSRR przetłumaczono na rosyjski i wydano w owym czasie (1939-43) cztery tomiki jego poezji. Tłumaczami jego poezji na rosyjski byli tak znani rosyjscy pisarze jak np. Borys Pasternak. Od 1943 był członkiem Wszechsłowiańskiego komitetu i w tej to pozycji wystąpił z prośbą do "wielkiego językoznawcy" Stalina, o wsparcie dla języka laskiego i przeciw uciskowi ze strony Czechów. Wówczas to profesor Radzieckiej Akademii Nauk Saliszew orzekł bezapelacyjnie, iż język laski nie jest odrębnym językiem lecz czeskim dialektem a Lachowie nie są odrębnym narodem. W 1946 Goj wrócił do Czechosłowacji (a właściwie do CSRS) i osiadł w Bratysławie, gdzie pracował początkowo jako nauczyciel w gimnazjum (do 1950) a następnie, jako bibliotekarz, w dziale literatury radzieckiej i obcojęzycznej biblioteki uniwersyteckiej. W tym czasie uwikłał się w konflikt z władzami komunistycznymi, które uważały go za laskiego wywrotowca i separatystę, gdyż jego laskie utwory, często krytykowały nowe komunistyczne porządki. Konflikt między Gojem a czeską partią komunistyczną posunął się tak dalece, że konfiskowano i usuwano z bibliotek jego książki, by usunąć Goja całkowicie z pamięci narodu. Blokowano również starania naukowe Łysohorsky'go, starano się nawet pozbawić go prawa wykonywania zawodu nauczyciela. Pod tak masywną presją komunistów, Goj czuł się zmuszony ponownie prosić bezpośrednio Stalina o pomoc. Tylko interwencja tego ostatniego sprawiła, iż Goj mógł pozostać nauczycielem, przewodniczącym lokalnego związku pisarzy i przejąć katedrę jęków na wydziale filozoficznym w Bratysławie, gdzie 1960 habilitował się z germanistyki. W latach 60. udało mu się nawet w CSRS wydać pełny zbiór swej laskiej poezji. Łysohorsky wykładał gościnnie na wydziałach slawistyki w zachodniej Europie, był nawet proponowany do nagrody Nobla (1970), zdobywając tym popularność na świecie. Tym nie mniej gro jego laskich utworów nie zostało opublikowanych ani w CSRS, ani w Polsce, a Goj jest w obu krajach w ogóle mało znany.
[edytuj] Dzieła (wybór)
- "Einsicht und Aussicht: Nachfeier des Goethe-Centenariums" , (1932)
- "Spjewajuco piaść" (1934),
- "Hłos hrudy" (Głos ziemi) (1935)
- "Wybrane wérše" (Wybrane wiersze)(1936), Olomouc,(1936)
- "Lašsko poezyja 1931 - 1937"
- "Pesň o matěri", (1942)
- "Zemlja moja", (1942)
- "Aj lašske řéky płynu do mořa" (1958)
- "Brázdou z vesmíru", (1960)
- "Lachische Gedichte" Berlin, wydawnictwo: Volk und Welt (1960)
- "Danksagung" Leipzig, wydawnictwo: Insel (1961)
- "Jediný pohár" Praha (1964)
- "Ich reif in meiner Zeit - Gedichte" Berlin, wydawnictwo: Union (1978)
- "Lašsko poezyja 1931-1977" Köln, wydawnictwo: Böhlau (1988)
[edytuj] Bibliografia
- "Poet of a New Nation" , Igor Hájek, Cross Currents (University of Michigan)
- "Lexikon české literatury K-L" Praha 1993
- "Slovník českých spisovatelů od roku 1945. Díl 1. A-L" Praha 1995
- "Literární slovník severní Moravy a Slezska (1945-2000)", I. Málková, S. Urbanová, Olomouc 2001
- "Some Unpublished Poems of öndra Łysohorsky." Kevin Hannan, Oxford Slavonic Papers. New Series 28 (1995)
- "The Lachian Literary Language of öndra Łysohorsky.",Kevin Hannan, Slavic and East European Journal 40 (1996)
