Yezidismen
Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Yezidismen, òg skrive yesidismen, er ein religion frå Midtausten, hovudsakleg utbredt blant kurdarar. Det finst ingen offisielle tal på yesidiar, ulike kjelder opererer med tal mellom 200 000 og 800 000. Dei fleste lever i Irak, men også i Syria, Tyrkia, Iran, Georgia, Armenia og elles i diasporasamfunn.
Yesidiane har vorte studert med interesse av orientalistar, i stor grad på grunn av at utanforståande har skildra dei som djeveldyrkarar. Denne forståinga finn ein også i bøker innan vestleg populærkultur.
Innhaldsliste |
[endre] Opphav
Yesidismen sitt opphav er uklart. Islamske kjelder nemner religionen så tidleg som i det fjortande hundreåret, men nokre akademikarar trekkjer koplingar mellom yesidismen og mithraisme, zoroastrisme og andre gamle religionar i Iran og Levanten.
I religionsvitskapen vert namnet yesidisme ofte knytt til kaliff Yazid I (Yazid bin Muawiyah). Yesidiane ærer både profeten Muhammed og sufimystikaren sjeik Adi ibn Mustafa, ein etterkomar av umajadane som vert rekna som opphavsmann for fleire av yezidismen sine heilage tekstar, og ikkje sjeldan som religionen sin stiftar. Yesidismen vert sett på som ei synkrenistisk tru, eit resultat av at tilhengjarar av den sufistiske adawija-ordenen har teke opp element frå lokal tru. I tillegg til islam vert yesidismen rekna å ha teke opp i seg element frå blant anna kurdisk mytologi, manikeisme, jødedom og kristendom.
Andre moglege tolkingar av yesidismen sitt namn er at det kjem frå yazata, yezdan eller ezid, som tyder gud eller guddomeleg skapning.
[endre] Yesidisk tru
I yesidisk tru var erkeengelen Malak Ta’us (kurdisk: Tawûsê Melek), påfuglengelen, Gud sin fyrste skapning, som fekk ordre om å ikkje bøya seg for nokon annan. Sidan skapte Gud dei andre erkeenglane og pusta så liv i Adam, som alle erkeenglane fekk ordre om å bøya seg for. Det gjorde dei også alle, unnateke Malak Ta’us, som dermed bestod Gud si prøve og vart gjort til leiar for englane og til Gud sin stadfortredar på jorda. Skapinga av dei sju erkeenglane, kjend som heft sirr (dei sju mysteria) vert sagt å ha skjedd i ei periode då jorda framleis var berre ei perle.
Yesidiane trur at både godt og vondt eksisterer i sinnet og i anda til mennesket. Det er opp til mennesket sjølv kva side dei veljer. Religiøs reinleik er viktig for yasidiane, det gjer seg utslag i matreglar, ei rekkje tabu og i eit kastesystem. Dei trur også at dei sju erkeenglane jamleg vert fødd i menneskeleg form. Sjeik Adi vert tilskrive å ha samanlikna seg sjølv med Malak Ta’us: Eg var til stades då Adam levde i paradis, og også når Nemrud kasta Abraham i elden. Eg var til stades då Gud sa til me: Du er herskaren og herren på jorda. Gud, den miskunnsame, gav meg sju jorder og trona i himmelen
Dei to viktigaste heilage skriftene i yasidismen er Kitêba Cilwe (Openbaringa) og Mishefa Reş (Den svarte boka).
[endre] Religiøs praksis
Yesidiar har fem daglege bøner og ber i retning sola. Medan onsdagen er vekas heilage dag er laurdagen kviledag.
Det viktigaste religiøse ritualet er ei årleg pilgrimsferd til grava til sjeik Adi i Lalish, nord for Mosul i Irak, i samband med ein seksdagars haustfest, Cejna Cemaiya. Under feiringa badar yesidiar i elva, vasker figurar som førestiller Malak Ta’us og tenner lampar i grava til sjeik Adi og andre heilage personar.
