Kaspihavet

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Kaspihavet eller Det kaspiske havet er verdas største innsjø og ligg mellom Asia og Europa. Han har ein overflatevidd på 371 000 km² og minner på mange måtar om eit hav, mellom anna ved at han inneheld saltvatn. Derfor blir han òg kalla eit innlandshav, og har namn med «havet» i på mange språk.

Innhaldsliste 1 Innsjøen 2 Geografi 3 Ressursar 4 Historie 5 Bakgrunnsstoff

[endre] Innsjøen

Sjøen blei innelukka av land for om lag 5,5 millionar år sidan. Ettersom han ikkje har noko utløp er han eit lukka økosystem. Flatevidda og vasstanden blir påverka av balansen mellom tilsig og fordamping. I dag ligg vassoverflata i Kaspihavet 28 meter under havnivå.

Kaspihavet har altså ikkje samband med vasstanden i verdshava, men blir påverka av kor mykje vatn han blir tilført frå elver. Volga er den viktigaste vasskjelda og tilfører om lag 80% av vatnet. Også Uralelva renn ut i sjøen.

Vasstanden i sjøen har auka og minka fleire gonger, ofte svært raskt. Nokre russiske historikarar hevder at ein slik rask auke i mellomalderen førte til at byar i Khazaria, til dømes Atil, blei oversvømde.

[endre] Geografi

Landa som grenser til innsjøen er Aserbajdsjan, Iran, Turkmenistan, Kasakhstan, og Dagestan, Kalmykia og Astrakhan oblast i Russland. Manych-kanalen set han i samband med Azovsjøen.

Viktige byar ved det kaspiske havet er Baku i Aserbajdsjan, Turkmenbashi i Turkmenistan, Astrakhan og Derbent i Russland, Atyrau og Aktau i Kasakhstan, og Astara, Anzali og Chalous i Iran. Det går fleire ferjer over sjøen, mellom anna ei rute mellom Turkmenbashi og Baku.

[endre] Ressursar

Den mest kjende fisken i Kaspihavet er stør. Det er rogna hans som blir brukt til å laga russisk kaviar. På grunn av overfiske har bestanden sunke kraftig, og miljøvernarar meiner ein bør forby fisket til han har teke seg opp igjen.

I dei siste åra har ein òg oppdaga at sjøen har store felt av olje og gass. Den nye moglege rikdommen har ført til forsøk på å setja vassgrenser mellom dei fem landa som grenser mot sjøen. Russland, Aserbajdsjan og Kasakhstan skreiv i 2003 under på ein avtale som delte dei nordlege 64% av sjøen mellom dei, men Iran og Turkmenistan har ikkje gått med på dette. Avtalelanda vil truleg fortsetja oljeutbyggjinga trass i dette, medan dei to andre vil forseinka henne. Det norske verksemda Statoil er involvert i oljeutvinning i Kaspihavet.

[endre] Historie

Historiske byar som har lege langs breddene hans er iranske Hyrcania og Tamisheh, Atil og Khazaran. I tidlegare tider har sjøen blitt kalla det hyrcaniske havet, den mazandariske sjøen, khazarsjøen og den khvalissiske sjøen. Det var romarane som gav innsjøen det namnet han ber i dag, Mare caspium, ettersom han verka som eit hav for dei. På farsi heiter han fortsatt Dariae mazenderan.

[endre] Bakgrunnsstoff