Eurasisk gaupe
Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
| Eurasisk gaupe |
||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Norsk gaupe Lynx lynx lynx |
||||||||||||||
| Systematikk | ||||||||||||||
|
||||||||||||||
| Underartar | ||||||||||||||
|
Eurasisk gaupe (Lynx lynx eller Felis lynx) vert også gjerne kalla berre gaupe i Noreg, men er som art utbreidd både i Europa og Asia. Gaupa tilhøyrer kattefamilien og tilhøyrer dei rovdyra som står øverst i matkjeda. Det finst 9 kjende underartar, men ikkje alle vert internasjonalt anerkjende. Gaupa er det einaste viltlevande kattedyret i Skandinavia.
Innhaldsliste |
[endre] Beskrivelse
Gaupa vert gjerne 80-130 cm lang, målt frå nasetipp til halerot, med tillegg av ein ca. 11-25 cm hale. Mankehøyden hos voksne dyr varierer frå 50-70 cm og vekta ligga normalt på ca. 13-35 kg hos vaksne individ. I Noreg, Sverige og Finland vert gjerne hanngaupa ca. 18-26 kg, mens hogaupa vert ca. 13-18 kg (Gaupe og rådyrprosjektet i Noreg). Gaupa har eit ganske rundt hovud, spisse små øyrer, og ein forholdsvis kvadratisk kropp til katt å vere, der bakkroppen er steil. Pelsen varierer frå gul til gråbrun med mørke flekkar eller striper. Flekkane varierer frå område til område. Halen er kort og har svart haletipp. Euroasiatisk gaupe har eit utprega skjegg. Dei har lange bein og mykje hår rundt potene, noko som er eit resultat av gaupas tilpasning til eit kaldt klima.
Gaupa har godt syn og god hørsel. I vill tilstand lever den gjerne til den vert 10-12 år gammal, sjølv om det finst gauper som har blitt heile 24 år gamle.
[endre] Utbreiing
Det opprinnelege utbreiingsområdet strakte seg frå Pyreneene i sør over eit bredt belte til Øst-Sibir i nordaust, samt det nordvestlege Europa. På 1960-tallet vart den eurasiske gaupa utrydda i store deler av Vesteuropa. I Noreg vart den nesten utrydda dei første 10-åra på 1900-talet, men bestanden tok seg opp igjen utover på 1950-tallet og 1960-tallet. I dag har også gaupa igjen begynt å erobre skog- og fjelltraktene på kontinentet, godt hjulpet av mennesket. I 2002 kom dei første kulla til verda i Tyskland.
[endre] Gaupe i Noreg
Gaupe finst i dag i faste bestandar over heile fastlands-Noreg, med unntak av vestlandsfylkene kor forekomsten er mer sporadisk. Frå 1996 til 2004 vart gaupebestanden på landsbasis redusert med ca. 40%, frå ein minimum totalbestand på 370-410 gauper i 1996 til ca. 250 gauper før jakt i 2004. Før jakt i 2004 var det registrert minimum 42-44 familiegrupper av gaupe i Noreg. Mot slutten av 1970-tallet inntok gaupa også områder der den tidlegare ikkje hadde vore, og etablering av reproduserande gaupe i Finnmark skjedde truleg så seint som i 1980 (Direktoratet for naturforvaltning, 2005). Etter at jaktkvota minska, har bestanden av gaupe tatt seg noko opp og vert no forventa (ved inngangen til 2005) å vere på noko over 300 dyr. Den totale bestanden av gaupe i Noreg, Sverige og Finland er truleg på over 3.000 dyr.
[endre] Levesett
Gaupa er ein einsam smygjeger som trives best åleine, eit typisk skogsdyr, som berre unntaksvis beveger seg i åpent lende eller i nærleiken av menneske. Den jager for det meste i skumringa og om natta. Små og mellomstore klovdyr er typiske byttedyr, spesielt rådyr. Gaupa forsyner seg også av sau i utmark, der slike dyr er tilgjengeleg.
Når byttedyret er oppdaga forsøker den ubemerka å smyge seg inn på det for å avlive byttet. Store byttedyr vert gjerne drept med strupebitt, mens mindre dyr vert bittt over nakken. Voksne gauper ferdes stort sett åleine, bortsett frå i parringstida.
[endre] Reproduksjon
Hoer og hannar treff kvarandre berre under parringstida, som gjerne finn stad i perioden februar-april. Etter omtrent 10 veker kjem ungene til verda, i ei hole. Kulla består vanlegvis av 2-3 ungar. Dei lever av morsmjølk fram til desember (Noreg), men et gjerne fast føde frå dei er eit par månader gamle. Ungane treng lang tid saman med mora for å lære smygjakt. Først når dei er 8-9 månader gamle behersker ungane teknikken. Hogaupa og ungane er saman nesten heilt til neste kull kjem.
[endre] Systematikk
- Art: Lynx lynx (eurasisk gaupe)
- Underart: Lynx lynx carpathicus (Karpatene)
- Underart: Lynx lynx dinniki (Kaukasusfjella i Tyrkia og Nord-Iran)
- Underart: Lynx lynx isabellinus (Kina, Nepal, Pakistan, Kazakhstan)
- Underart: Lynx lynx kozlovi Nord-Mongolia og Sør-Sibir)
- Underart: Lynx lynx lynx (Finland, Noreg, Sverige, Estland, Latvia, Litauen, Vest-Russland og delar av Sibir, Kviterussland, Nord-Ukraina)
- Underart: Lynx lynx martinoi (Balkan)
- Underart: Lynx lynx stroganovi (Aust-Sibir og Nordaust-Kina)
- Underart: Lynx lynx wardi (Sørvest-Mongolia og Sør-Sibir)
- Underart: Lynx lynx wrangeli (Aust-Sibir)
[endre] Anna
Gaupa er ikkje ein spesielt trua art på våre breiddegrader.
